Əşir Bəşiroğlu
27
sözl
əri. Heç bilmirdim nə edim. İndi o hadisəyə görə biraz ürəyim rahat olmuşdu.
Görün, m
ən bir xeyli türk qanı içsəm ürəyim necə rahat olar.
Bir neç
ə dəqiqədən sonra bir cavan oğlan gəldi və mənə dedi: Hə, cavan
oğlan, dur, sənədlərini də götür. Universitetin tarix fakultəsinə verəcəksiniz ki,
g
ələcəkdə rayon katibi olasınız, ən azı nazir olasınız ki, xalqınıza xidmət edəsiniz.
Nec
ə ki, bizim bəzi nazirlərimiz deyir, mən “öz xalqıma” xidmət edirəm. Bəli, öz
xalqıma, Azərbaycan xalqına yox. Deməli hələ bizim aramızda bu cür adamlar
var...
Ibrahim danışdıqca o buz kimi əllər sanki isinirdi, üzündə müəyyən dərəcədə
qızartı əmələ gəlirdi.
-
H
ə, mənim sənədlərimi universitetə verdilər və özüm də bilmədən
universitetin tarix fakult
əsinə daxil oldum. Bizə Məhəmməd Hadi, Hüseyn Cavid
v
ə başqa görkəmli ədiblər dərs deyirdilər. Hüseyn Cavid çox vətənpərvər və gözəl
ziyalı idi. O qədər türk mədəniyyətindən, türk cəsurluğundan danışırdı ki, məndə
el
ə bil bir türk qorxusu əmələ gəlir və tez bir zamanda türkləri məhv etmək, onların
qanını içməyə tələsirdim. Biz Hüseyn Cavidin poeziya dərnəyinə gedirdik. Biz də
M
əhəmməd Hadi, Hüseyn Cavid kimi böyük dahilərdən Nizami, Füzuli, həmişə
yasaq ol
muş Nəsimidən öyrənirdik. Mən bütün bunların hamısını türk idrakımın,
türk t
əfəkkürümün inkişafı kimi qiymətləndirirdim.
M
ərkəzdən olan xəbərdarlığa baxmadan beynimdə bir fikir gəzirdi. Hüseyn
Cavid m
əktəbdən çıxanda aram-aram addımlayardı. Mən də həmişə onu
izl
əyərdim. Onu arxadan vurmaq istəyirdim. Heç cür imkan olmurdu. Hüseyn
Cavid küç
ə ilə gedəndə yanından ötənlər ona baş əyib salam verdikdən sonra, ona
qoşularaq evlərinə qədər onu ötürürdülər. Bir gecə qəti qərara gəldim ki, hökmən
Cavid
əfəndiyə qəsd edəcəm. Elə bu vaxt qapı döyüldü və içəri tanımadığım iki
n
əfər daxil oldu. – Siz bilirsiniz ki, Cavid əfəndi sizə türk ədəbiyyatından dərs
deyirdi. O, bu gec
ə hökümət tərəfindən tutulub. Siz gərək məhkəmədə onun
türkçülüyü t
əbliğ etməsi haqda deyəsiniz. Elə bil dünyanı mənə verdilər. Mən o
q
ədər sevindim ki. Deməli, işlərimiz yaxşı gedir. Səbirsizliklə səhərin açılmasını
gözl
əyirdim və fikirləşirdim ki, səhər məhkəmədə nələr deyəcəyəm. Bax, beləcə
fikir-x
əyal içində sabahı açdım. Universitetə gedəndə eşitdim ki, məni və mənimlə
birg
ə Hüseyn Cavid poeziya məktəbində oxuyan uşaqları universitetin rektoru
C
əsur qardaşlar
28
çağırıb. Biz hamımız dərsə yox, rektorun otağına getdik. Rektor çox əsəbi idi.
Əsəbi halda otaqda var-gəl edərək deyinirdi: “Gör biz neyləmişik. Sən demə, bizim
aramızda gürzə ilanlar var imiş. Onlar siz cocuqlara da zəhər verirmişlər ki,
g
ələcəkdə bu zəhəri siz də başqa uşaqlara verəsiniz. Belə edir ki, Şura höküməti
dağılsın. Bala, Şura höküməti sizə neyləyib? Hamınız çoban-çoluk uşaqları idiniz.
G
ətirib universitet tələbəsi edib. Sabah hərəniz bir vəzifə başında olanda vallah,
bizi heç adam da saymayacaqsınız. İndi gedin qaranlıq zindana. Hüseyn Cavid
poeziyasını, Nəsimi, Xaqani, Hadi poeziyasını dinləyib zindanda çürüyəcəksiniz”.
Bu an iç
əri hərbi formada silahlı adamlar daxil oldular. Onlar hamımızın əllərinə
qandal vurub sıraya düzdülər və oradan birbaşa məhkəmə zalına apardılar. Bizə ən
pis t
əsir edən o idi ki, bütün universitet tələbələri bizə tamaşa edirdilər. Düzü, mən
qorxmurdum. Əgər belə bir türk nəhəngini məhv etsələr, bizim kimilərin iki
yüzün
ə bərabərdir. Budur, artıq məhkəmə zalındayıq. Hamı səbirsizliklə Cavid
əfəndini gözləyir. Birdən qapı açıldı. Cavid əfəndi öz qürurunu pozmadan içəri
daxil oldu v
ə yenə də dedi, hər vaxtınız xeyir cocuqlar. Biz hamımız ayağa durduq.
H
əmişəki kimi yenə də baş əydik. Əli ilə işarə etdi ki, oturun. Bir neçə dəqiqədən
sonra m
əhkəmə gəldi. Elan verdilər ki, durun ayağa, məhkəmə gəlir. Hamı durdu.
Hüseyn Cavid
əfəndi heç halını pozmadan ayağa durmadı və zəncirli əli ilə
eyn
əyini gözündən çıxardıb şüşəsini təmizlədi və yenidən gözünə taxdı. Çox
t
əmkinlə dilləndi:
-
“Yoldaş hakim, nədir bu cocuqların günahı?! Mənəm günahkar ki, öz ana
dilimd
ə poeziya öyrənmişəm, öz anamın laylası ilə şeyriyyatı cocuqlara
öyr
ətmişəm. Budurmu mənim günahım?!” Bu sözlərdən sonra məhkəmə də çaşıb
qaldı və dedi: - “Müttəhim otur. Şahidlər buyurun”. Bir-bir bizi durquzdular.
İyirmi nəfər – hamımız bir ağızdan dedik: “Bəli, Cavid əfəndi bizi türkçülüyə
sürükl
əyir”. Qalan on nəfərimiz isə “yox, Cavid əfəndi poeziyanın qaynar
bulağıdır. Böyük ustaddır”. Bunları deyən on nəfəri həbs etdilər və bizim – iyirmi
n
əfərin gözlərimiz gülürdü, hamımız sevinirdik. Hüseyn Cavidə ömürlük həbs
c
əzası verildi. Sonra Məhəmməd Hadi də o münvalla həbs edildi. Deməli,
Az
ərbaycanın ən görkəmli insanlarını məhv etmək üçün çox yaxşı fikirləşilmiş bir
vasit
əyə çevrilmişdik. Hamımız hər əməliyyatdan sonra sevinirdik. Bir neçə
günd
ən sonra bizi tar kursuna qoydular. 1937-ci ilin payızı idi. Bizə tar dərsini o
Əşir Bəşiroğlu
29
vaxtlar da
ən məhşur olan iki qardaş – Əhməd Bakıxanov və səhv etmirəmsə,
Ənvər Bakıxanov keçirdilər. Onlar o qədər gözəl tar çalırdılar ki, onlara qulaq
asdıqca insan sanki dərin yuxuya gedirdi. Qəfildən yenə həmin kursda oxuyan
uşaqları məhkəmə zalına şahid sifəti ilə apardılar. Hər iki qardaşın üzünə dirəndik
ki, onlar İran təranələri çalırdılar. Deməli, İrana meyillidirlər. Niyə Bayatı-Kürd,
Bayatı-Şiraz, Bayatı-İsfahan çalmırdılar? Bəli, bizim hamımızı, yəni iyirmi nəfəri
onların üzünə dirəndiyimizə görə buraxdılar, qalan on iki nəfəri tutdular. Bax,
bel
əcə illər keçirdi. Hər belə işlərdən sonra gecələr mənə pul mükafatı verirdilər.
M
ən çox yaxşı yaşayırdım. İntiqam hislərim də get-gedə artırdı. Qəfildən müharibə
başlandı və biz müharibəyə getdik.
1941-ci ilin
avqust ayı idi. Artıq Biləcəridəydik. Müharibəyə gedirdik. Bizə
m
əxfi tapşırıq var idi – müharibədə ən igid, qoçaq türkləri məhv etmək. Artıq mən
bilirdim ki, c
əbhə bölgəsində nə edəcəyəm, çünki rus dilini təmiz bilirdim. Arxayın
idim ki, türkl
ərdən qisasımı alacağam. Tez-tez tambura çıxırdım. Yenə də kimisə
atmaq ist
əyirdim ki, rahat ola bilim. Ancaq buna imkan olmurdu. Mən bir qədər
gözl
ədim. Artıq gecə yarını keçmişdi. Elə bil ki, pusquda durub ov axtarırdım. Ovu
b
ərəyə gəlməyən ovçu kimi dilxor olub vaqona qayıtdım. Vaqonda ilk tanış
olduğum adam kürd Aloy idi. Ağabba mahalından idi. Nədənsə onunla söhbətimiz
tutdu. Düz bir h
əftə yol getdik. Bizi Ukraynanın Çerneqo şəhərində düşürtdülər.
Atrıq təlimlər başlayır. Mən narahat idim. Axı, mənə mərkəzdən göstəriş
vermirdil
ər. Mən elə hiss edirdim ki, artıq biz rabitəni itirmişik. Üç gündən sonra
m
ənə bir nəfər yaxınlaşıb mərkəzin məxfi göstərişini verdi. Deməli, hücum zamanı
kiml
əri qətlə yetirməliyəm. Ürəyimdə bir qədər arxayınlaşdım. Artıq hazırlıq dövrü
keçm
əliydim. Hər gün axşamlar yatanda Ağabbalı kürd Aloy erməniləri pisləyir,
onların qaniçənliyindən faktlar danışırdı. Mən artıq belə qərara gəlmişdim ki, onu
m
əhv edim. Fikirləşdim ki, bizi hücum xəttinə göndərsələr onu elə oradaca
öldür
əcəm. Elə bil Allah-Təala mənim sözümü eşitdi. Üç gündən sonra bizi
hücuma gönd
ərdilər. Artıq Hitler ordusuna yaxınlaşanda başımın üstündə
şimşəklər çaxmağa başladı. Bir anlıq gözümdən alov qalxdı, hüşumu itirib yerə
s
ərildim. Gözümü açanda özümü hospitalda həkimlərin, tibb bacılarının əhatəsində
gördüm. Kürd Aloy is
ə əlini alnıma qoymuşdu. Nə baş verdiyini anlayanda özümə
nifr
ət etməyə başladım. Nifret etdim ona görə ki, imkanım olmadı ki, bu
Dostları ilə paylaş: |