F. I. O. Imzo Sana Bet

F.I.O. 
Imzo
 
Sana

Bet. 
 
TDTU OF 60712100-Metallurgiya. Rudalarni qayta 
ishlashga tayyorlash. 1Es-22 Мet. Mustaqil ish. 2023. 
 ass. Jalolov B.A . 
в Б.А. 
Eshonqulov X. S 
Bajardi
 
 
Tekshirdi
 
taxminiy miqdori, %: Zn 40–60; Pb 0,2– 3,5; Ca 0,15–2,3; Fe 2,5–13; S 30–35; Ca 
0,1–0,5; As 0,03–0,3; Sb 0,01–0,07; Ca 0,001–0,013; Jn 0,001–0,07. Boyitmani 
maydaligi 30– 35% (-75 mkm) – 70–90% (-75mkm) masofada o‘zgaradi. Boyitmani 
muhim texnologik xususiyatlari bo‘lgan zichlik: -3,4–4,3 g² /sm³ ; to‘kilmoq massasi 
1,9–2,3 g/sm, namlik 10-16%, quritilgandan keyin 6–8 %. Ruxni xomashyodan 
ajratib olishning asosiy texnologiyalari. Sulfidli rux xomashyosini bevosita erkin 
holatigacha tiklash mumkin. Masalan: ZnS+H₂=Zn+H₂S.
Ammo, kuchli tiklovchi moddalar H2 va CO samarador emasdir. Masalan, 
keltirilgan reaksiya uchun 10000Cda muvozanat konstantasi teng: Kp=Pzn * PH₂S / 
PH₂=2,1 * 10-⁴ 
Bundan xulosa, yuqori harorat va bosimlarda ham tiklanish mahsulotlarini chiqishi 
judayam kam. Amaliyotda sulfidlarni oksidlantirish keyin afzalroqdir. Sanoatda ZnS 
ni ZnO ga oksidlanishini pirometallurgik usul bilan amalga oshiriladi. ZnO ni 
tiklanishi esa pirometallurgik yoki gidrometallurgik usullar bilan amalga oshishi 
mumkin. Oxirgi usul bo‘yicha ZnO ni sulfat kislotasida eritib elektroliz yordamida 
erkin metall olinadi. Ruxni sulfid boyitmasidan ajratib olish ZnS, ZnO va Zn larni 
xususiyatlariga bog‘liqdir. Ruxni oksid va sulfidi yuqori haroratda eriydi. Masalan, 
ZnS atmosfera bosimida 1200°Cdan ziyod haroratda parlanadi va 2000°Cgacha 
eriydi. ZnO esa 1975°Cda suyuq holatga o‘tadi. Shuning uchun ZnS ni ZnOga 
oksidlanishini yuqori haroratlarda katta tezlik bilan yuborish mumkin. Rux sulfidini 
oksidlanishi ekzotermikdir va jarayon uchun qo‘shimcha yoqilg‘i sarflamaydi. 
Ruxni oksiddan tiklash uchun ko‘p energiya sarflanadi. Shuning uchun 
pirometallurgik tiklanish yuqori harorat va tiklovchi moddaning miqdorligida olib 
boriladi. Elektrolitik tiklanish ham elektr quvvatini katta hajmda sarflanishi bilan 
bog‘liqdir. Metalli rux oson suyuq holatga o‘tadi – erish harorati 419°C, 907°Cda 
bug‘ holatiga o‘tadi, shuning uchun pirometallurgik tiklanishda bug‘ holatida ajralib 
chiqadi. Piro va gidrometallurgik usullarni xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz: 
Pirometallurgik usulda yakunlovchi mahsulot bo‘lib g‘ovak kuydirma (ogarok) 
olinadi. Kuydirish davrida modda oltingugurtni yo‘qotib, keyin qotishma shaklga 
o‘tadi. Qotishma olish uchun harorat 1300–1400°C gacha ko‘tarilishi kerak. Buni 
aglomeratsiya jarayonida amalga oshiriladi. Aglomerat keyinchalik qattiq uglerod 
yordamida tiklanadi. Gidrometallurgik usul bo‘yicha kuydirishni 900–1000°Cda 
ogarokkukun olishga qaratiladi. Olingan kukun sulfat kislotasida eritiladi. 
Eritmadan rux elektroliz bilan erkin holatida ajratib olinadi, sulfat kislotasi esa 
regeneratsiya bo‘lib qaytadan tanlab eritishga yuboriladi. Rux boyitmasini yuqori 

---