Fuad əLİyev mirabdulla əLİyev
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
56
ətrafında Baba xanın oğlu tərəfindən İran qoşunu toplanmışdır. Məlumatlardan aydın olur ki, Ərzurum sərkərdəsi Yusif paşanın qoşunları ilə birləşərək bizim sərhədlərə yaxınlaşmaq istəyir.» 23 .
fikrindən əl çəkdi və öz dostu ilə Naxçıvan qalası tərəfə üz qoydu. Burada vəziyyəti qaydaya saldıqdan sonra Abbas Mirzə İrəvan qalası üzərinə getməyi qərara aldı 24 .
və rus ordusunun Qafqaza gəlişinə müsbət münasibət bəsləyənlərə divan tutdu. Elə bu səbəbdəndir ki, Naxçıvanın dörd nəfər adlı-sanlı sakini Şuşaya qaçmalı oldu. İran ordusunun Naxçıvanda olması əhali üçün daha bır təhlükə yaradırdı. Çünki döyüşdə məğlub olan İran komandanlığı hər an naxçıvanlıları Arazın cənub sahilinə köçürə bilərdi. Bu haqda rus ordusunun ali baş komandanı İ. V. Qudoviç general-mayor Nebolsinə açıq şəkildə bildirmişdi. İ. V. Qudoviç Nebolsindən tələb edirdi ki, Naxçıvana tələssin, Naxçıvan əhalisinin iranlılar tərəfindən Arazdan o tərəfə köçürülməsinə imkan verməsin. Naxçıvan yürüşündən əvvəl qraf Qudoviçin general-mayor Nebolsinə verdiyi təlimatda xüsusilə deyilirdi: «...Tezliklə ora getmək (Naxçıvana — rçd.) və Naxçıvana qarşı hərbi əməliyyata başlamaq lazımdır. Əgər müqavimət göstərilsə şəhəri tutun. Onlar könüllü şəkildə tabe olsalar yerli əhalini narazı salmamaq və sıxışdırmamaq. Ümumiyyətlə, hər bir hərəkətiniz haqqında etibarlı erməni, yaxud tatar (azərbaycanlı) vasitəsilə tez-tez məlumat verin» 25 .
xana bildirəsiniz ki, yerli əhali tabe olduqda Naxçıvan kəndlərinin soyulub talanmasına imkan verməsin» 26 .
komandanlığı altında rus ordusu Qarabağdan Naxçıvan qalasına doğru hərəkətə başladı. Eyni zamanda general-feldmarşal qraf Qudoviçin komandanlığı ilə rus ordusu İrəvan qalasına doğru hərəkət etdi. Naxçıvanlı Şıxəli bəy öz atlıları ilə birlikdə general-mayor Nebolsinin dəstəsinə bələdçilik edirdi. Onların ardınca Mehdiqulu xanın komandanlığı altında Qarabağ və Şəki qoşunları gəlirdilər. Bu dövrdə Şəki xanlığının idarəsi Xoyu tərk etmiş Cəfərqulu [79-80]
xana tapşırılmışdı. Bunlardan başqa bu yürüşdə könüllülərdən ibarət erməni və gürcü dəstələri də iştirak edirdilər. Naxçıvan uğrunda ilk döyüş Qarababada oldu. Burada İran şahzadəsi Abbas Mirzənin 3000 piyadası, 10000 süvarisi, 12 adi topu və 60 ədəd qədim topu var idi 27 .
taxta çıxmış Abbasqulu xan da var idi. General-mayor Nebolsinin dəstəsi İran qüvvələrindən sayca 4 dəfə az idi. Əlverişli mövqedə yerləşən İran qoşunları birinci olaraq general-mayor Nebolsinin dəstəsinə hücum etdilər. Qanlı və gərgin döyüşdən sonra İran qoşunları
23 AKAK, III cild, 946-cı sənəd 24. Gürcüstan Respublikası Mərkəzi Dövlət Tarix Arxivi, 2-ci fond, 183-cü sənəd. vərəq 399. 25 AKAK, III cild, 875-ci sənəd, s. 496 26 Yenə orada, vərəq 497 27 MDHTA, f. VUA, 4258-ci sənəd, 4-cü hissə (1808), vərəq 29 57
tutduqları mövqedən geri çəkilməyə məcbur oldular. Döyüşlərdə təcrübə qazanmış general-mayor Nebolsinin komandanlığı ilə təcrübəli polkovniklər Lisaneviç, Kotlyarevskinin və naxçıvanlı Şıxəli bəyin dəstələri Abbas Mirzənin qoşununu məğlubiyyətə uğradıb geriyə qaçmağa məcbur etdilər. Bu döyüşdə İran tərəfi çoxlu top, digər döyüş sursatı, canlı qüvvə və at itirdi. Xeyli sərbaz əsir alındı. İran qoşunları yaralıları belə ataraq intizamsız halda Naxçıvana qaçdılar. Rus ordusundan isə bu döyüşdə 37 nəfər həlak oldu, 6 nəfər itkini düşdü. Zabit heyətindən 6 və əsgərlərdən 66 nəfər yaralanan oldu. General-mayor Nebolsin nəfəs almağa imkan verməyərək düşməni Naxçıvana qədər qovdu, Rus qoşunlarının irəliləmədiyini görən, birinci məğlubiyyətdən möhkəm qorxmuş Abbas Mirzə Naxçıvan qalasını tərk edərək Arazı keçib Xoy istiqamətində geriyə çəkildi. İran qoşunları geri çəkildikdən sonra Naxçıvan əhalisi başda naxçıvanlı Şıxəli bəy öz dəstəsi ilə gəldiyinə görə, rus ordusuna müqavimət göstərmədi. Beləliklə, general-mayor Nebolsin «... heç bir müqavimətə rast gəlmədən Naxçıvanı tutdu.» 28 . Qraf Qudoviç mərkəzə göndərdiyi məktubda yazırdı: «... Naxçıvan qalası müqavimətsiz olaraq Ümumrusiya ordusu tərəfindən tutuldu...» 29 . Naxçıvan qalası rus qoşunları tərəfindən tutulduqdan sonra general-mayor Nebolsin ali baş komandan qraf Qudoviçin adından Naxçıvan ağsaqqallarına, ruhanilərinə və bütün xalqa müraciət etdi: «Siz böyük şöhrətə malik ordunun Naxçıvan vilayətinə gəldiyini bilirsiniz. Rusiya ordusunun qalib silahının gücü ilə Abbas Mirzə Baba xan oğlu öz ordusu ilə birlikdə məğlub edilərik böyük itki hesabıma Arazın o tayına Xoy yolu ilə geri qayıtmağa məcbur oldu. Naxçıvan bizim ordumuz tərəfindən tutuldu və Ümumrusiya imperiyasının himayəsinə keçdi hörmətli ağsaqqallar, ali ruhanilər və bütün Naxçıvan xalqı! Mən böyük və humanist imperator adından sizi Ümumrusiya imperiyasının yeni sədaqətli adamları kimi qorxmamağa və inandırmağa çalışıram ki, öz yerlərinizə qayıdasınız və qalib rus ordusunun himayəsi altında babalarınızın yurdunda yaşayasınız. Mən. sizi inandırıram ki, könüllü şəkildə qayıdanlar əvvəlki hüquqlarına və mülkiyyətlərinə malik olacaqlar. Bu gündən etibarən həmişəlik olaraq şöhrətli rus ordusunun himayəsi altında əmlakınız toxunulmaz qalacaqdır. Mən sizdən tələb edirəm ki, həmişə Ümumrusiya taxt-tacına sədaqətli olasınız, həmişəlik olaraq rus imperiyasının və mənim ordumun düşmənləri ilə hər cür əlaqəni kəsib sakit yaşayasınız. Əlahəzrət imperatorun ordusu həmişəlik olaraq Naxçıvan vilayətində qalacaqdır. Sizin verdiyiniz ərzağın, mal-qaranın və digər məhsulların dəyəri ödəniləcəkdir. Əgər siz qayda-qanunu sədaqətlə yerinə yetirsəniz, o halda mən imperator həzrətlərindən hər cür güzəşt etməyi xahiş edəcəyəm» 30 . Qudoviçin Naxçıvan əhalisinə müraciətindən sonra «xristianların» törədəcəkləri dəhşətlərdən qorxub qaçanlar şəhərə qayıtdılar. Bu sahədə Kəlbəli xanın oğlu Şıxəli bəyin böyük rol oynadığı rus komandanlığının rəsmi sənədlərində qeyd olunmuşdur. Rus komandanlığı Şıxəli bəyin cəsurluğunu xüsusilə qeyd etmişdi. General- feldmarşal Qudoviçin bu döyüş haqqında raportunda Şıxəli bəyin göstərdiyi igidlik barədə deyilirdi: «... Şıxəli bəy general-mayor Nebolsinin bölgəsində Naxçıvana qədər
28 MDHTA, f. VUA, AKAK, III cild, 895-ci sənəd, s. 508 29 Yenə orada, 458-ci sənəd, s. 248. 30 AKAK, III cild, s. 267. Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|