GəLƏCƏk kadastr sistemiNİn göRÜNÜŞÜ
Yüklə 494,19 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.4.7 Ümumi koordinat sistemində torpaq obyektlərinin yerləşməsi
- 4. "KADASTR 2014"-ün ƏSASLANDIRILMASI 4.1 Dayanıqlı inkişafın saxlanılmasında ehtiyaclar
- 4.2 Siyasi sabitliyin yaradılması
- 4.3 Özəl və dövlət maraqlarının toqquşmasından yayınma
- 4.5 Çeviklik və Effektivliyə Tələbat
- 5. "KADASTR 2014"-də YERÖLÇƏNLƏRİN ROLU
- 6.2 Beynəlxalq Yerölçənlər Birliyi (FİG) "Kadastr 2014"-ə necə dayaq ola bilər
- 7. XÜLASƏ
KADASTR 2014 – GƏLƏCƏK KADASTR SİSTEMİNİN GÖRÜNÜŞÜ
36 3.4.7 Ümumi koordinat sistemində torpaq obyektlərinin yerləşməsi Müstəqil formalaşmış torpaq obyektlərinin birləşdirilə və ya bir-birinə nəzərən müqayisə edilə bilməsinə əmin olmaq üçün “Kadastr 2014” ehtimal edir ki, onlar ümumi koordinat sistemində yerləşdiriləcəklər. Bu yolla yerləşdirilmiş obyeklərin kombinasiyası və ya müqayisəsi üstünü örtən çoxbucaqlı metodu ilə reallaşdırıla bilər. Bu üsul tematik müstəqillik prinsipindən istifadə etməklə mülkün dəyərinin hesablanması kontekstində Kaufmann və Biqler tərəfindən (1973) nəşr edilmişdir.
KADASTR 2014 – GƏLƏCƏK KADASTR SİSTEMİNİN GÖRÜNÜŞÜ
37 4. "KADASTR 2014"-ün ƏSASLANDIRILMASI 4.1 Dayanıqlı inkişafın saxlanılmasında ehtiyaclar Hər bir mütəşəkkil insan cəmiyyətinin dayanıqlı inkişafına təminat vermək üçün torpaq ehtiyatlarının planlaşdırılması məsələlərinə ciddi fikir verilməlidir. “Kadastr 2014” (FİG,1995) haqqında qaydalar bu sahədə mühüm elementləri təyin edir.
Ciddi diqqət yetirilməli aspektlər: • Torpağa mülkiyyət hüquqlarının zəmanəti və müdafiəsi; • Kreditləşmə üçün zəmanətin təmini; • Torpaq ehtiyatlarının monitorinqi və onun gələcək inkişafı; • Torpaq və daşınmaz əmlakdan vergi tutulmasına dəstək; • Dövlət torpaqlarının müdafiəsi; • Torpaq mübahisələrinin (düzəlişlərinin, islahatlarının) azaldılması; • Torpaq islahatlarının yüngülləşdirilməsi; • Torpaqdan istifadənin planlaşdırılmasının yaxşılaşdırılması; • Təbii ehtiyatların idarəedilməsinin müdafiəsi; • Statistik məlumatların istehsalı.
Torpaq sahələrinin hüquqi qaydaları və fiziki vəziyyəti haqqında etibarlı və tam məlumat dayanıqlı inkişafa kömək edir.
Torpağa hüquq həm ayrı- ayrı individumlar, həm də sosial qruplar tərəfindən istifadə olunan ən güclü sosial və siyasi arqumentdir və arqument də olacaqdır. Onlar insanların cəmiyyətdə oynadığı rola nəzərən insanların hisslərinə güclü emosional təsirə malikdirlər. Hətta iqtisadi münasibətlər cəmiyyətin torpağa mülkiyyət məsələlərini həll etdiyi üsulların üzərində qurulmuşdur. Bu, torpaq üzərində xüsusi mülkiyyət əldə edə bilmələrinə və bu hüququn təhlükəsizliyinə dövlət qeydiyyat orqanları tərəfindən zəmanət verilənə kimi xarici investorların və şirkətlərin kapital qoymağa tərəddüd etdiyi keçid dövründə olan dövlətlərdə müşahidə oluna bilər. Tələb olunan təhlükəsizliyi təmin etmək üçün güclü hüquqi və siyasi baza lazımdır. Əksər dövlətlərdə ənənəvi kadastr sistemi torpaq bazarını möhkəmləndirən alətdir. Kadastr sistemi olmayan rayonlarda qanuni fəaliyyət göstərən torpaq bazarı yoxdur.
Torpaq resursları tükəndiyinə görə cəmiyyət torpağın istifadəsini nizamlamağa məcburdur. Hansı növ torpaq istifadəsinin arzu olunan və yol verilə bilən, hansıların qadağan olduğunu torpaqdan istifadəni nizamlayan qanunlar müəyyən edir. Kiminsə mülkiyyətinə verilə bilməsinə məhdudiyyət qoyula bilən hüquqi torpaq obyektlərini torpaqdan istifadənin planlaşdırılması təyin edir.
Sənaye tullantılarının utilizasiyasının mümkünsüzlüyü səbəbindən ekoloji krizisin gündən-günə artan təhlükəsi ilə əlaqədar olaraq cəmiyyət ətraf mühitin qorunmasının gücləndirilməsi haqqında qanunlar yaradır. Bu qaydalar həmçinin torpaqdan istifadə hüquqlarını da məhdudlaşdıra bilər.
Ekologiyaya aid bədbəxt hadisə artıq baş vermiş cəmiyyətlərdə vətəndaşların KADASTR 2014 – GƏLƏCƏK KADASTR SİSTEMİNİN GÖRÜNÜŞÜ
38 sağlamlığının qorunması üçün məhdudiyyətin böhranlı forması yaradılır. Nümunə kimi Çernobılda obaş verən qəzadan sonra ərazisinə radioaktiv çöküntülər düşən bəzi dövlətlər göstərilə bilər.
Bu halda qanunla yaşanılamsı qadağa olunan yaxud torpaqdan istifadəyə məhdudiyyət qoyulan zonalar təyin olunmalıdırlar.
Belə olduqda hüquqi torpaq obyektlərinə torpaqdan istifadəyə diferensiallaşdırılmış məhdudiyyətlərlər yaradırlır.
Əgər bu məhdudiyyətlər mülkiyyət hüquqları ilə kəsişirsə, onda torpaq sahəsinin dəyəri kəskin surətdə düşür.
Bəzi hallarda torpağın dəyəri hətta sıfıra bərabər ola bilər, bu isə o deməkdir ki, belə torpaq sahəsi artıq torpaq bazarının obyekti ola bilməz. Bir neçə dövlətdə belə effekt ekoloji çirklənmədən şübhəli olan zonaların təyinindən sonra yaranmışdır.
Torpaqdan istifadənin məhdudlaşdırımasının başqa aspekti istifadəçilərin təbii kataklizmlərdən qorunmasıdır.
Cəmiyyət vətəndaşları daşqın, qar və daş uçqunundan və s. qorumaq üçün torpaqdan istifadənin məhdudlaşdırılması haqqında qanun yaradır.
Bir çox dövlətlərdə belə ictimai qanunlar qoruyucu xarakter daşıyırlar. Onların yaranmasının məqsədi ekoloji zərəri və təbii ehtiyatların istismarı zamanı torpaqlardan rəqabətli istifadə problemlərini azaltmaqdır.
Hər halda 4 prinsip: kitabda qeydiyyat yazıları, razılaşma, açıqlıq və peşəkarlıq prinsipləri torpağa hüquqların müəyyən edilməsi zamanı nəzərə alınır, nəticə etibarilə onlar nəzərə alınmır. Hüquqların leqallaşdırılması qərarları torpaq ehtiyatlarının rəsmi idarəetmə sistemində elan edilməyən xəritələrdə əks olunur. Bu qərarlar ancaq onların yaranmasına cavabdeh olan dövlət orqanlarının idarələrində olur.
Torpaq haqqında ictimai açıq olan məlumatların çatışmazlığı mülkiyyət hüququnun təhlükəsizliyinin zəifləməsinə gətirir, bu isə həm torpaq sahibləri, həm də hökumət orqanları üçün arzu edilən deyil. Bu onu gətərir ki:
• torpağı girov qoymaqla kredit götürülməsi üçün şərait çatışmazlığı; • şəffaf torpaq bazarının problemləri; • özbaşnalıq, korrupsiya və siyasi nizamsızlıq.
“Kadastr 2014” torpaq haqqında zəruri ictimai-açıq sənədləşdirməni təmin edir və siyasi sabitliyə səbəb olur. 4.4 İqtisadiyyatın Saxlanılması Hal- hazırda iqtisadiyyat beynəlmiləlləşdirilmə prosesindədir. Adətən bexnəlxalq şirkətlərin istehsalat,marketinq, xidmət, elmi-tətqiqat bölmələri dünyanın müxtəlif hissələri və dövlətlərində yerləşir, bu da torpağın alınması və satılmasının bahalaşmasına gətirir. Buna görə də milli kadastr sistemləri ya eyni, ya da oxşar olanda beynəlxalq şirkətlər üçün torpaq məsələlərilə məşğul olmaq daha asan olur. KADASTR 2014 – GƏLƏCƏK KADASTR SİSTEMİNİN GÖRÜNÜŞÜ
39 Torpaqların tam hüquqi vəziyyətini göstərən kadastr sistemi maliyyə itkilərinin risklərini azaldır. Maraqlı olan şəxslər və ya təsisatlar adi sorğu ilə hər hansı torpaq ərazisi barədə tam məlumat əldə edə bilərlər.
Standartlaşdırılmış və tam kadastr sistemi sahiblik edən subyektlərə torpaq məsələlərini asanlıqla həll etməyə kömək edir, nəticədə isə pula və vaxta qənaət edilir. Öz növbəsində məhsul və xidmətlər daha ucuz olmaqla qənaətcillik sifarişçilərə keçir.
Bu xidmətləri yerinə yetirmək üçün bir tərəfdən torpaq haqqında məlumatların paylanmasının sadə strukturu, o biri tərəfdən effektiv saxlanılma, axtarış və ötürülmə prosedurlarının olması vacibdir.
Əgər hüquqi müstəqillik prinsipi nəzərə alınırsa onda asanlıqla effektli məlumat strukturu yaratmaq mümkündür.
Boqor deklarasiyası (Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, 1996) iddia edir ki, tələbatların müxtəlifliyi ilə bacarmaq üçün kadastr sistemləri:
• sadə və effektiv olmalı; • əhalinin artımına və etnik qrupların müxtəlifliyinə adaptasiya etməli; • torpağa azad çıxışı, mülkiyyət hüquqlarının qorunmasını və bu hüquqlarla ticarəti təmin etməli; • geniş məlumat toplusu saxlamalı; • bütün dövlət və özəl torpaqları əhatə etməli; • milli məkan məlumat infrastrukturunun hissəsi olmalıdır.
“Kadastr 2014” ərazinin tam əhatə olunması, sadə məlumat strukturu və hüquqi sərbəstlik prinsiplərinin tələblərinə bütünlüklə cavab verir. O, milli məkan məlumatları infrastrukturunun əsas hissəsi olaraq torpaqların hüquqi vəziyyətinin bütün aspektlərini saxlayır. “Kadastr 2014” çoxlu sosial aspektlərin inkişafına təsir göstərən milli hüquqi sahənin tərkibinə və dəqiqliyinə əməl edə bilər.
KADASTR 2014 – GƏLƏCƏK KADASTR SİSTEMİNİN GÖRÜNÜŞÜ
40 5. "KADASTR 2014"-də YERÖLÇƏNLƏRİN ROLU Yerölçənlər daşınmaz əmlakla bağlı bütün hüquqlar və məhdudiyyətlərlə bağlı zəngin ənənələrə malikdirlər.
Bir çox dövlətlərdə onlar texniki işləri məhdudiyyətsiz olaraq görə bilərlər. Lakin, ənənəvi kadastrın hüquqi aspektlərinin həlli üçün icazə (lisenziya) almalıdırlar. Bu lisenziya təsdiq edir ki, mütəxəssis texniki və hüquqi sahələrdə cəmiyyət tərəfindən qoyulmuş məsələləri həll etmək iqtidarındadır.
Son bir neçə ilin texniki nailiyyətləri torpaq obyektlərinin topoqrafik çəkilişlərinin istehsalını asanlaşdırır, bu isə lisenziyanın texniki mənada qiymətdən düşməsinə gətirir. Qeodezi fəaliyyətin lisenziyalaşdırılması mövcud olan hər bir dövlətdə lisenziyalaşmış yerölçənlərin rolu haqda mübahisələr vardır.
Həmçinin lisenziyanın hüquqi tərəfi öz mənasını itirmişdir, çünki vəkil və notariuslar bu vəzifəni öz üzərlərinə götürmüşlər. Əmlak formalarının işlənməsi, sərhədlər barədə mübahisələrin qaydaya salınması və müqavilələrin tərtib edilməsi bu mütəxəssislərə saxlanılıb. Yerölçənlərin vəzifələri torpaq sahələrinin yerinin müəyyən edilməsinə qədər azaldılmışdır (ixtisara salınmışdır).
“Kadastr 2014”-də yerölçənlər bütün hüquqi torpaq obyektlərinin lokallaşdırılmasını aparacaqlar və ancaq xüsusi mülkiyyətlə işləməyəcəklər.
Yerölçənlər torpaq sahələrinin yerinin müəyyən edilməsi prosesini başa düşməli, onlara hüquqların təyin edilməsini bilməli və torpağın qiymətləndirilməsi prisipini başa düşməlidirlər. Onlar bütün fiziki və hüquqi aspektlərilə birlikdə sənədləşdirən torpaq-məlumat sistemlərini idarə etməyə qadir olmalı, həmçinin torpaq məlumatı haqqında qərar verən vətəndaşları, müəssisələri, hökumət orqanlarını və siyasi şəxsləri təmin etməlidirlər.
“Kadastr 2014”-də bu məsələlərin həlli üçün yerölçənlərdən daha geniş spektrdə bilik tələb olunur və buna görə də lisenziyalaşdırma prosesinə yenidən baxılmalıdır. Yerölçənlərin cəmiyyətdə rolu böyüyür.
KADASTR 2014 – GƏLƏCƏK KADASTR SİSTEMİNİN GÖRÜNÜŞÜ
41 6. TÖVSİYƏLƏR 6.1 Mühüm rol oynamaq üçün yerölçənlər "Kadastr 2014"-də nə etməlidir? Texnologiyanın qeodezi peşəni dəyişməsini başa düşmək yerölçənlər üçün daha mühümdür. Peşənin iki əsas aspektinə - fiziki və hüquqi aləmdə obyektləri yerləşdirmək və bu obyektləri xəritədə göstərmək qabiliyyətinə elektronika və informasiya texnoloqiyaları sahələrindəki nailiyyətlər mühüm dərəcədə təsir göstərir.
GPS, fotoqrammetriya, uzaq məsafədən nəzarət və elektron taxometrin istifadəsilə fəza koordinat sistemində obyektlərin yerlərinin təyin edilməsi tamamilə avtomatlaşdırılmış prosesə çevrilir. Yerölçənlər ölçmə prosesi haqqında az biliyə malik ola bilərlər, ancaq ölçmənin nəticələrinin dəqiqliyini və etibarlığını qiymətləndirməyi yaxşı bilməlidirlər.
Ölçmələrin nəticələrinin xəritə məhsullarının istehsalı sahəsində təsvir edilməsi (göstərilməsi) rəqəmli məlumat modellərindən qrafik və diaqramların yaranması imkanı ilə əvəz edilə bilər. Qrafiklərin yaranma prosesi çəkilmiş xəritələrdən tamamilə fərqlənir, çünki burada məlumat modelini başa düşmək lazımdır və sifarişçinin tələbatlarını maksimum dərəcədə ödəmək üçün məlumatların təsvirini lazımi qaydada genersiya etməyi bacarmaq lazımdır. Məlumatların belə təqdiminə və onların yaranmasının metodlarına yeni tələbləri Knöpfli (1993) dərc etdirmişdir.
Məkan məlumatlarının təsvirində artıq kartoqrafik standartlar yeganə üsul deyil. İxtisaslaşdırılmış məzmunlu və təsvirli individual xəritələrin yaranması və ya sifarişçilərə məkanla bağlı məlumatın çatdırılması yerölçənlərin işlərinin vacib hissəsi olacaqdır. Bu dəyişiklikləri başa düşərək yerölçən torpaq obyektlərinin ictimai hüquqi fenomenini nəzərə almalıdır.
Bunula belə yerölçən özəl mülkün bütün aspektlərini bilməlidir, həmçinin bütün növ torpaq obyektlərinə cəmiyyətin tələblərini, torpaq obyektlərinin təyini üçün hüquqi bazanı və hüquqi prosedurları, torpaq obyektlərinin yaradılması üçün texniki metodları, eyni zamanda onların yaranmasının iqtisadi və ekoloji nəticələrini başa düşməlidir.
Yerölçənlər bu aspektlərə daha çox diqqət yetirməli, əlavə təhsil almaqla bu sahədə öz biliklərini təkmilləşdirməli və torpaqla bağlı bütün sualların aspektlərini başa düşən mütəxəssis olmağa can atmalıdırlar. Onlar bu təşəbbüslə “Kadastr 2014”-ün reallaşdırılmasına kömək edə bilərlər, bu isə yerölçən peşəsinin imicinin yüksəldilməsinə gətirəcək.
FİG ictimai hüquq aspektləri daxil olmaqla torpağın hüquqi məsələləri sahəsində yerölçənlərin gələcək rolu haqqında ümumi anlayış yaradaraq, “Kadastr 2014”-ə aid FİG-in bütün təşəbbüslərini müqayisə edərək və məlumatları yayaraq “Kadastr 2014”-ün yaranmasında mühüm rol oynaya bilər. Ona görə FİG-ə məsləhət görülür ki:
• müasir kadastr sistemlərinin səriştəlik mərkəzinə dayaq dursun və maliyyələşdirsin; • gələcək milli patendləşdirmə (lisenziyalaşdırma) siyasəti üçün ümumi qayda və tövsiyələr hazırlasın; • səriştəli mütəxəssislərlə təmin edilcək yeni, etibarlı, gəlirli kadastr xidmətləri üçün təşəbbüs yaratmaqdan ötrü dövlət və qeyri-dövlət təşkilatları ilə əlaqəyə malik olsunlar.
KADASTR 2014 – GƏLƏCƏK KADASTR SİSTEMİNİN GÖRÜNÜŞÜ
42 6.3 Milli təşkilatlar "Kadastr 2014"-ün yaradılmasına necə kömək edə bilərlər? Milli təşkilatlar məlumatların toplamasında və onların üzvlərinin peşəkar səviyyəsində hazırlanmasında böyük rol oynaya bilərlər. Onlar “Kadastr 2014” prinsipləri ilə ümumi istiqamətlər yarada və müxtəlif təşkilatlar üçün kadastr sistemlərinin inkişafını dəstəkləyə bilər.
Eyni zamanda FİG-in təşəbbüsü ilə milli təşkilatlar milli siyasət xadimlərinə və onların müvafiq hökumətlərinə ənənəvi kadastr sistemlərinin problemlərini başa sala bilər və torpaqların istifadəsi və daha etibarlı hüquqi müdafiəsinin daha yaxşı nəzarəti üçün torpaqların hüquqi vəziyyəti haqqında məlumatların yaxşılaşdırmasına tələbatı xatırlada bilər.
Bu təşkilatlar kadastr sistemlərinin işlənməsində ixtisaslaşdırılmış və rəsmi lisenziyalaşdırılmış mütəxəssislərlə - parlament və hökumət məsləhətçiləri ilə təmin etməklə təşəbbüsü dəstəkləyə bilər.
KADASTR 2014 – GƏLƏCƏK KADASTR SİSTEMİNİN GÖRÜNÜŞÜ
43 7. XÜLASƏ Torpaqda vəziyyət tez və dayanıqlı dəyişir. Əsasən bu bütün dünyada əhalinin artmasına və iqtisadiyyatın beynəlmiləlləşdirilməsinə görə baş verir. Artıq torpağa mülkiyyət hüququnun müdafiəsinə ənənəvi kadastr sistemlərilə daha yaxşı zəmanət vermək olmur. Ənənəvi kadastr sistemlərinin effektivliyi mövcud vəziyyətdə artıq adekvat deyil. Onlar istifadəçiləri torpaqların hüquqi vəziyyəti haqqında kifayət qədər etibarlı məlumatla və bahalı olmayan effektiv xidmətlə təmin edə bilmirlər.
Bu problemlərin həlli üçün hüquqların etibarlı qeydiyyatına və torpaqların məhdudlaşdırılmasına yeni yanaşma tətbiq edilməlidir.
Bu yanaşma FİG-in 7-ci Komissiyasının 7.1 İşçi Qrupu tərəfindən bütün dünyada kadastr sahəsində sosial, hüquqi, iqtisadi, texniki nailiyyətlər və islahatlar nəzərə alınmaqla işlənilmişdir. Bu yeni yanaşmanın adı “Kadastr 2014”- dür.
Ənənəvi kadastr sistemlərinin sübut olunmuş prinsiplərinə əsaslanmış “Kadastr 2014” aşağıdakı qaydalara riayət etməlidir:
1. “Kadstr 2014” - ənənəvi kadastrın yer səthinin müəyyən qapalı konturu daxilində qüvvədə olan dörd prinsipinə: kitabda qeydiyyat yazıları, razılaşma, açıqlıq və peşəkarlıq prinsiplərinə əsasən bütün növ hüquqları və məhdudiyyətləri həyata keçirən institutdur. “Kadstr 2014” – müvafiq ölkənin ictimai və özəl qanunlarına əsasən hüquq və məhdudiyyətlərin həqiqətən qeyd edilməsinə və qeydiyyata alınmasına və hər kəsin hər hansı torpaq sahəsinin hüquqi vəziyyəti haqqında etibarlı məlumat əldə edə bilməsinə təminat verən institutdur.
2. “Kadstr 2014” - informasiya texnologiyalarından istifadəni əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldir. Məlumatların qorunmasının maksimal təminatına və maksimal effektivliyə nail olunması üçün prosedurlar kompüter texnologiyasının yeni imkanlarına uyğunlaşdırılır. Etalon testləşdirmə və yeni metodlardan ən yaxşısının seçilməsi müasir kadast sistemlərinin yaradıcıları üçün əsas məsələ olacaqdır.
3. “Kadstr 2014” - özündə ictimai və özəl sektorları birləşdirməli olan institutdur. İctimai sektorun iştirakı sistemin zəruri kəsilməzliyinə təminat verir. İctimai sektor nəzarətə diqqət yetirməlidir. Əməli işlərin icrasına məsul olan özəl sektor tərəfindən sistemə çeviklik və effektivlik gətiriləcəkdir. Vəzifələrin belə bölgüsü, həmçinin torpağa özəl və ictimai maraqların tarazlıqda saxlanılmasına təminat verir. 4. “Kadstr 2014” – fəaliyyətini rentabelli edən iqtisadi strukturlu institut olmalıdır. Yüklə 494,19 Kb. Dostları ilə paylaş:
|