91
Akademiyasında 2014 və 2015-ci illərdə Məhtimqulu yaradıcılığına həsr edilmiş elmi konfranslar
keçirilmiş, Azərbaycan və türkmən alimlərinin iştirakı ilə “Türkmən ədəbiyyatı antologiyası” kitabı
nəşrə hazırlanmışdır. Eyni zamanda mən şahidəm ki, İsa müəllim Məhtimqulunun Bakıdakı
əlyazma nüsxələrini nəfis şəkildə hazırlatmış və 2014-cü il may ayının 14-16 may 2014-cü il
tarixində Türkmənistan Elmlər Akademiyası Milli Əlyazmalar İnstitutunun təşkilatçılığı ilə Aşqabat
şəhərində Məhtimqulu Fəraqinin anadan olmasının 290 illik yubileyinə həsr olunmuş “Məhtimqulu
Fəraqi və ümumbəşəri mədəni dəyərələr” adlı beynəlxalq konfransda iştirak
edərkən həmin əlyazma
nüsxələrinin fotosurətini Türkmənistan Elmlər Akademiyasının prezidenti professor Mezilova
Azərbaycan xalqına məxsus böyük məhəbbətlə, sayqı ilə, iftixar hissilə təntənəli şəkildə təqdim
etdi. Onu da qeyd edək ki, həmin tədbirdə akad. İ.Həbibbəyli böyük türkmən şairinin ədəbi irsi
haqqında dərin məzmunlu bir məruzə də etdi (3).
Kitabda filologiya elmləri doktoru Paşa Kərimov “Məhtimqulu divanının yeni nüsxəsi” adlı
yazısında böyük şairin Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun fondunda saxlanılan nüsxəsinin
poliqrafik xüsusiyyətlərindən, burada Məhtimqulunun 189 şeirinin verilməsindən, onların
bəzilərinin Türkmənistan nəşrində olmadığından ətraflı şəkildə bəhs etmişdir. Alim çox doğru
olaraq qeyd edir ki, bu əlyazma nüsxəsinin Bakıda nəşri Azərbaycan və Türkmənistan elm
adamlarının əməkdaşlıq üfüqlərini daha da genişləndirəcəkdir.
Kitabın ərsəyə gəlməsində mətnşünas alim İsmixan Osmanlının da böyük əməyi vardır. Hər
şeydən əvvəl, onu qeyd edək ki, hələ 2014-cü ildə o, Azərbaycan dilində Məhtimqulu Fəraqinin
seçilmiş əsərlərini yüksək səviyyədə nəşr etdirmişdir. Bu kitabda da divanın dilimizə tərcüməçisi
İsmixan Osmanlı eyni zamanda izahlar və qeydlər yazmış və burada onun “Məhtimqulu Fəraqi
divanının nüsxələri” adlı məqaləsi verilmişdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, Məhtimqulunun əsərlərinin avtoqraf nüsxəsi günümüzə qədər gəlib
çatmamışdır. Onun divanının dünyanın müxtəlif kitabxana və nuzeylərində 80-ə yaxın əlyazması
olmasına baxmayaraq, bu nüsxələrin bir çoxu tarix etibarilə XIX əsrin sonlarına aiddir. Tərcüməçi-
alim Məhtimqulu divanlarının tapılması,nəşri və tərtibi prinsipləri, poliqrafik xüsusiyyətləri
haqqında ətraflı məlumat vermişdir. O eyni zamanda Azərbaycanda saxlanılan Məhtimqulu
divanının əlyazma nüsxələrinin Məhtimquluşünaslıqda rolu və əhəmiyyəti haqqında geniş bilgi
vermişdir. Kitaba əlavə edilmiş təxminən 150 səhifəlik divanda işlənmiş tarixi şəxsiyyətlərin,
coğrafi adların və başqa sözlərin qısa izahı, ərəb, fars və arxaik türkmən sözlərinin lüğəti, istifadə
edilmiş ədəbiyyat siyahısı Məhtimqulu Fəraqi divanının akademik nəşrinin elmi əhəmiyyətini daha
da artırmışdır.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, divanın ərəb əlifbası ilə faksimlesi, türkməncə
transliterasiyası və Azərbaycan dilinə tərcüməsi türkmən-Azərbaycan ədəbi əlaqələrinin
tədqiqatçıları üçün geniş imkanlar açır.
Türkmən şairlərindən biri xalqın Məhtimqulu sevgisini belə ifadə etmişdir:
Xalqın sönməz çırağı
Məhtimqulu Pırağı.
Türkmən xalqının adını yaşadan, onu dünya mədəniyyəti səviyyəsinə qaldıran Məhtimqulu
Fəraqi xalqlarımız arasında ədəbi körpü rolunu yerinə yetirməkdədir.
Mütəfəkkir şairin seçilmiş əsərlərindən ibarət olan “Divan”ının ilk dəfə nəşr edilməsi
yüksək səviyyədə inkişaf edən Azərbaycan- Türkmənistan ədəbi əlaqələrinə yeni töhfədir.
Bütün bu qeyd edilənlər bir daha göstərir ki, müstəqilliyini əldə etmiş keçmiş Sovetlər
İttifaqının türk respublikalarının, türk dünyasının ədəbi-mədəni əlaqələri yeni inkişaf mərhələsinə
daxil olmuşdur.
ƏDƏBİYYAT
1.
Nurməhəmməd Əndəlib. Şeirlər, poemalar, dastanlar, tərtib edən Ramiz Əsgər, Bakı: MBM,
2011, 292 s.; Abdulla Şahbəndə. Seçilmiş əsərləri, tərtib edən Ramiz Əsgər, Bakı: MBM,
2011, 104 s.; Dövlətməhəmməd Azadi. Seçilmiş əsərləri, Bakı: 2012,282 s.; Molla Nəfəs.
Seçilmiş əsərləri, Bakı: 2013, 296 s.
2.
Hüseyin Haşimli. Türk halklarının edebiyat ilişkilerine dair araştırmalar. Ankara, 2009, 192 s.
3.
Габиббейли Иса. Жизнь и творчество Махтумкули Фраги/Махтумкули Фраги и
общечеловеческие культурные ценности// Материалы международной научной
конференции, 14-16 май, Ашгабат, 2014
4. Məhtimqulu. Şeirlər, Bakı, 2006, 590 s.; Elman Quliyev. Türk xalqları ədəbiyyatı, Bakı, 2014,
690 s.; Əhmədova F. Məhtimqulunun sənət aləmi, B, 2006, 126 s.; Məhtimqulu Fəraqi.
Seçilmiş əsərləri, Çapa hazırlayan İ.Osmanlı, Bakı: Elm
və təhsil, 2014, 604 s.; Məhtimqulu
Fəraqi. Divan, elmi redaktoru və ön sözün müəllifi akad. İsa Həbibbəyli, Bakı: Elm və təhsil,
92
2015, 745 s.
5. Məhtimqulu Fəraqi. Divan, elmi redaktoru və ön sözün müəllifi akad. İsa Həbibbəyli, Bakı,
Elm və təhsil, 2015,745 s.
6. Əbülfəz Quliyev. Şəhid türkmən şairi Molla Nəfəsin ədəbi irsi// AMEA NB Xəbərləri,
Humanitar və ictimai elmlər seriyası, Naxçıvan, 2010, NO:1
7. Türkmən şeiri antologiyası,
tərtib edən Ramiz Əsgər, Bakı: MBM,2011, 400 s.
8.
Türkmən nəğmələri, Bakı, 1989,190 s.
9.
Türkmən hekayələri, Bakı, 1962, 210 s.
ABSTRACT
Abulfaz Guliyev
Translation problems of turkman poetry into our
language during independence years
Literary social relation between Azerbaijan and turkman people has an ancient history.
These literary relations developed more during XVIII-XIX centuries. The Azerbaijanian poets
Nizami, Nasimi, Fuzuli have their special place among the turkman sources belong to this period.
This tradition continued along the centuries and in the national-spiritual values described in
Turkman literature every time has a kindred to Azerbaijan readers. Due to this there have a great
interest the translation of the turkman literature, specially poetry to our language. This process is
improved during the independence years. Classic turkman literary heritage began to introduced to
Azerbaijan readers with the translation from original by system. The article deals with the
development of Azerbaijan –turkman literary relations, translation problems of classic turkman
poetry into our language.
РЕЗЮМЕ
Абульфаз Гулиев
Проблемы перевода на родной язык классической туркменской поэзии при
независимых годах
Литературно- общественные отношения Азербайджанских и Туркменских народов
относятся к древним периодам истории. Особенно тесные эти связи были в XVIII-XIX веках.
В этом периоде в источниках туркменских поэзии важные места занимались поэзии
Азербайджанских поэтов как Низами, Физули и Несими. Эта традиция продолжалась веками
и национально-духовные и моральные сущности описанной в Туркменской поэзии всегда
были родным для азербайджанских читателей. По этому были большие интересы перевода
на родной язык туркменской литературы, особенно в поэзии. В независимых годах для
расширения связи тюркского мира эта плодородная условия широко распространилась на
государственном уровне. И так начиналась путём систематичный оригинальный перевод и
представление азербайджанским читателям классические литературные наследия
туркменских поэтов. В статье рассматривается связь Азербайджанско- туркменской
литературы и её развитие в независимых годов, и проблемы перевода на родной язык
классической туркменской поэзии.
НДУ-нун Елми Шурасынын 23 sentyabr 2016-cı ил тарихли
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01).
Məqaləni çapa təqdim etdi:
AMEA-nın müxbir üzvü Ə.Quliyev