234
halinde
, Türkiye'nin Rusya'ya
yenilmesini hızlandıracak olan
terör eylemlerinin yapılmasını
sabırsızlıkla bekliyor.
Taşnak Partisi’nin şu andaki
faaliyeti,
önceden olduğu gibi,
Türkiye ile savaşta faaliyet
gösterecek
olan
gönüllü
birliklerini örgütlemek, bunun
yanı sıra Ermeni mültecilere
yardım etmek ve bunları teçhiz
etmek için para toplamaktır.
Rusya
'ya karşı tutumu oldukça
olumludur.
Yeni Gürcü Kulübünde
Müslümanların
daveti
hazırlaması, Ermenilerde kötü
izlenim bıraktı. Zira Gürcülerin
Müslümanlarla
birliği
öngörülmektedir.
Aslı imzalayan
Tiflis
İl Jandarma İdare Amiri Albay PASTRYULİN
Doğrudur: Yüzbaşı (imza).
BELGE 5
GARF. Fon 102. Sayı 1917. Dosya 168. Sayfa 47-47 arkası,
48-
48 arkası.
İngiliz ve Fransız Hükümetlerinin, Ermenistan'a özerklik
vermek istedikleri, konunun Rus generallerce ele alındığı ve
devrimci örgütler nedeniyle özerk Ermenistan’ın kabul edilmediği;
Nubar Paşa’nın devrimci olmayan örgüt kurma isteği; Ermeni
Ulusal Halk Partisi’nin kurulma kararı.
Tiflis
İl Jandarma İdare Amiri
28.01.1917
№ 182
235
Kopya
Gizli
Tarafımdan elde edilen Gizli Servis bilgilerine göre; daha
19
16 Haziran ayında İngiliz ve Fransız Hükümetleri, Ermenistan'a
özerklik verilmesine karar verdiklerini ekleyerek, Ermeni meselesi
konusunda
Rus Hükümeti’ne başvurmuşlardır.
Dışişleri Bakanı güya, bir toplantı düzenlemiş olan Kafkasya
Yüksek İdaresi’nin fikrini istemiştir. Toplantıya güya, aşağıdakiler
katılmıştır:
Piyade General YANUŞEVİÇ, Piyade General YUDENİÇ,
Korgeneral
VOLSKİY ve başkaları.
Toplantı, oybirliği ile, Ermenilerin müttefikleri uğruna birçok
kurban vermelerine rağmen, onların devrimci örgütler haricinde,
Ermeni halkının irade ve isteklerini dile getirecek olan örgütlerinin
olmaması ve bu örgütlerin Rusya'ya düşman olması nedeniyle özerklik
hak etmedikleri sonucuna var
mıştır. Ellerine geçecek özerk bir
Ermenistan'ın Rusya'ya düşman olacağından korkulmaktadır.
Rus Hükümeti’nin cevabı, bu anlama göre düzenlendi, İngiliz
ve Fransız Hükümetlerine iletildi.
Fransa
Başbakanı Briand, Pogos Nubar Paşa’yı çağırttı ve ona,
Ermeni halkının mesela, üyeleri yurtdışında da Ermeni meselesi lehine
propaganda yapan
Taşnak Partisi gibi sadece devrimci örgütlere sahip
olmasına ilişkin üzüntüsünü dile getirdi.
Pogos N
ubar Paşa, Briand’ı Ermeniler hakkındaki fikrinden
vazgeçirmeye çalışırken diğer örgütlerden de bahsetti.
Bundan sonra
Pogos Nubar Paşa, Taşnak olması nedeniyle
Doktor ZAVRİEV’in kendisinden geri çekilmesini ya da başka bir
yerde görevlendirilmesi ve onun yerine danışman olarak, Türkiye Eski
Dışişleri Nazırı Gabriel NORADUNGYAN’ın ve İran’ın Berlin Eski
Büyükelçisi Ovanes-Han MASEHİAN’ın atanmalarını istedi. Katolikos
da bu isteği yerine getirdi.
Zavriev’in ayrılmasından sonra Taşnaklar, onun yerine Paris’e,
Avrupalı sosyalistler ve demokratlar arasında birçok tanıdığı olan ve
kısa bir süre önce, Fransızcaya da çevrilmiş olan “Protest” (Protesto)
adlı kitabın yazarı Mikhael VARANDİAN’ı gönderdiler.
VARANDİAN’ın Avrupa’da görevlendirilmesine, Ermenilerin içinde
236
devrimciler dışında, sosyalistlerin de olduğunu Avrupa’ya göstermek
isteği olarak bakmak gereklidir. Bu durum, VARANDİAN’ın uzun süre
İsveç liderleri, daha doğrusu İskandinav demokratlarından Brantin ve
Tsveykus’la, tüm ülkedeki sosyalistler arasında Ermeni meselesine ilgi
çekmek için bir görüşme yaptığı İsveç’te kalışını da açıklamaktadır.
Pogos Nubar Paşa, Briand’la görüştükten sonra Katolikos’a ve
Hambartsum ARAKELYAN
’a, devrimci karaktere sahip olmayan yeni
bir cemiyet ya da
siyasî bir örgüt oluşturulmasını rica ederek,
kendisinin Ermeniler
hakkındaki fikri ile ilgili yazı yazmıştır.
Hambartsum ARAKELYAN
bunu ciddiye almış ve bu Ocak
ayı içinde bir ön toplantı yapmıştır. Toplantıya; Avukat [jüri üyeleri]
İvan SPENDİARYAN, KORGANOV, İvan TER-GRİGORYANTS,
şair ŞİRVANZADE, Aşot ATANASYAN, Ovanes ve Stepan
MALHASYAN, heykeltıraş MİKAELYAN, Başrahip BENİN ve daha
ba
şka kişiler katılmışlardır.
Hambartsum ARAKELYAN
toplantıyı açarken, aşağıdakileri
söylemiştir:
“Ermeni halkının varlığından birkaç bin yıl sonra, bugün,
Ermeni halkı, XX. Yüzyıl’da tükenme ve ulusal-öznel doğasını
ka
ybetmenin eşiğindedir.”
“Bizim, son 20-30 yıldır yürüttüğümüz, özellikle de bu savaşın
başladığı günden itibaren maceraperest siyaset, halkın bu maceracı
siyasetin yıkıcı sonuçlarından kurtarılması için tüm gayreti
göstermemiz gerekmektedir. Ermenilerin yaşadığı tüm ülkelerde, onun
ruhsal manevi bağımsızlığının ve kimliğinin desteklenmesi için fonları,
kendi ulusal kültürlerini geliştirerek, medeni ve siyasî haklarını elde
ederek yaşayabilecekleri koşulları bulmamız gerektirmektedir.”
“Ermeni halkı demokratik, ancak hiç de aşırı olmayan ya da
devrimci özelliklere sahiptir. Bu nedenle aşırı radikallik gibi,
muhafazakârlık da ona göre değildir. Ermeniler, demokrasi ve evrim
taraftarıdırlar. Ermeni halkının büyük bir kısmı bu özellikleri
taşımaktadır; ancak, belirli bir sistemden, yönelimden ve siyasetten
yoksun bırakıldığı için, maceraperest ve dar-parti faaliyetlerine dayanan
ve halkı ölüme götüren aşırı devrimci unsurların arenaya çıkmasını
kabul etmiştir.”
“Bu azınlık, şu ana kadar kendi iradesini uygulamayı başardı,
çünkü örgütlenmişti. Bu arada bu örgütlenmeden yoksun olan,