Uç kağıdın kenarına gelince kendiliğinden ilerleme yönünü değiştirerek aşağıya doğru
harekete başlar. Bu tip plüvyograflarla prezisyonlu ölçmeler yapılabilir. Türkiye’de
en çok bu
tip plüvyograflar (Hellman tipi) kullanılmaktadır.
b) Devrilen kovalı : Bir giriş kabına giren yağış çok küçük bir kovada toplanır, kova dolunca
bir ucu kağıt şerit üzerinde belli bir miktar hareket ettirir ve aynı zamanda ters çevrilerek
boşalır, yerini ikinci bir kova alır. (Şekil 5 ) Böylece döner şerit üzerinde basamaklı bir çizgi
elde edilir, her bir basamak genellikle 0,5 mm. (veya 0,3mm.) yağış yüksekliğine karşı gelir.
Bu sistemin prezisyonu daha az, hata ihtimali daha çoktur, şiddetli yağışları %5 den daha az
hata ile kaydedemez, ancak okumaların uzaktan kartlara veya şeritlere kaydedilmesi daha
kolay olur. Bu tip yağışölçerler kar ölçümü için elverişli değildir. Devrilen kovalı
plüvyograflar Türkiye’de kullanılmamaktadır.
Şekil 2.6 Devrilen Kovalı Yağış Ölçer
c) Şamandıralı : Kaptaki su seviyesinin yükselmesi ile su yüzeyindeki bir şamandıra bir ucu
döner şerit üzerinde hareket ettirir. Kap dolunca otomatik bir sifon tertibatıyla çok kısa bir
zamanda boşalır. Soğuk havalarda donmayı önlemek için ölçeğin üst kenarını ısıtmak gerekir.
Şamandıralı plüvyograflar Türkiye’de kullanılmaktadır.
4.Radar: Mikrodalga (dalga uzunluğu 1-20 cm. ) radarlar yağış ölçmekte kullanılabilmektedir.
Yansıyan ışınların enerjisi yağmur damlalarının büyüklüğü ile ve dolayısıyla yağışın şiddeti
ile orantılıdır. Radar özellikle yağışın yerel dağılımını belirlemekte faydalı olur, başka tipten
bir yağış ölçeği kullanarak ayarlanması gerekir. Özellikle geniş bir bölgede uzunca bir süre
boyunca ortalama yağış yüksekliğini elde etmekte faydalı olur. WSR-57 tipi radarla 200 km.
yarıçapında bir bölge içindeki yağış ölçülebilmektedir. Bu radarlardan Türkiye’de D.M.İ’de
mevcuttur.
18
Plüvyografların çalıştırılmasında ve diyagramların analizinde dikkat edilecek önemli hususlar:
• Her sabah rasat saatinde plüvyograf yoklanmalı, diyagram değiştirilmeli, saat
kurulmalıdır. Diğer rasat saatlerinde de kontrol etmekte fayda vardır.
• Diyagram üzerinde yağıştan dolayı, çok az da olsa yükselme varsa diyagram
muhakkak değiştirilmelidir. Yağış olmadığı günlerde 1.0 mm. su koyarak kalem ucu
yükseltilir. Bu da en fazla 5 – 6 gün yapılır.
• Diyagram üzerine istasyon adı, tarihi, memurun ismi muhakkak yazılmalıdır.
• Plüvyometrikmetrik değerler plüvyometreden alınmalı, diyagramdan okunarak
yazılmamalıdır.
• Ay sonunda tüm aylık diyagramlar sağlam bir kağıt bantla bağlanarak gösterilmelidir.
Ay içinde herhangi bir günde alet arızalı ise, o günün diyagramı arkasına not
düşülmelidir.
• Kalem ucu çizmemişse elle çizdirilmeye kalkışılmamalıdır.
• Analiz sırasında tespit edilen hatalar için istasyona ihtar yazısı yazılmalıdır.
• Şiddetli yağış analizi yapılırken çok dikkatli olmalı, en fazla olanları tespit edilmelidir.
• Yıl sonunda her istasyon için saatlik yağışlar tespit edilmeli, standart zamanlara göre
şiddetli yağış karakterinde bir yağış tespit edilmemişse diyagramlar tek tek taranarak
en şiddetlileri bulunmalıdır.
• Yıl içindeki 24 saatlik şiddetli yağışlar bulunurken önce plüvyometrik olan en
şiddetlisi alınır. Diyagramlardan kontrol edilir. Birbirini takip eden günlerin
diyagramları birleştirilir. Şayet plüvyograf değeri birleştirilen iki diyagramdan alınan
plüvyometrik değeri geçerse, 24 saatlik maksimum yağış olarak bu alınır.
• Bir diyagram üzerinde birden fazla şiddetli karakterli yağış varsa her biri ayrı ayrı
analiz edilir.
• Don mevsiminde, aletin tipine bağlı olarak alet servisten kaldırılmalı temizliği ve
bakımı yapılarak emniyetli bir yere konulmalıdır.
• Mümkün mertebe en uzun periyotta serviste çalıştırılmaya özen gösterilmelidir.
• Aletin servise konulduğu ve kaldırıldığı tarihler, yazıyla merkeze bildirilmelidir.
• Kalem ucunun mürekkep dağıtmadan normal bir şekilde çizmesi sağlanmalıdır.
Yağış ölçümüne rüzgarın etkisi :
a)
Rüzgar perdesiz ölçek,
b)
Nipher perdeli ölçek ,
c)
Alter perdeli ölçek.
Diğer önemli bir hata nedeni de bina, ağaç gibi yüksek engellerin etkisiyle ölçeğe
yağışın bir kısmının giremeyişidir. Bunun için ölçek engellerden en az engel yüksekliğinin iki
katı kadar uzağa yerleştirilmelidir. Ayrıca kapta toplanan suyun buharlaşmasını önlemek için
su yüzeyinde ince bir yağ tabakası teşkili uygun olur. Ölçeğin yerden yüksekliğinin
belirlenmesi de önemlidir. Yükseklik fazla olursa rüzgar etkisi artar, öte yandan ölçek yere
çok yakın konursa zemine çarpıp sıçrayan damlalarda ölçeğe girebilir.
Türkiye’de D.M.İ. ölçekleri yerden 1m. yükseğe yerleştirilmelidir. Okumaların
homojenliğini bozmamak için yağış ölçeklerinin yerlerinin ve konumlarının
değiştirilmemesine de dikkat edilir.
19
2.6 Ölçüm Eksiklikleri
Doğal bir ortam çerçevesinde yapılan bu ölçümlerde muhakkak istemeyen ve elde
olmayan bazı eksikliklerle karşılaşılır. Bu gibi durumlarda her ne durumda olursa olsun
ölçümlerin bir şekilde yapılması gerekir. Ölçümlerin yapılmaması olasılığı azdır. Basit
yöntemlerle de olsa yapılması gereken işlemler zamanında gerçekleştirilmelidir.
Birdenbire meydana gelen şiddetli fırtına, sel, deprem gibi felaketler neticesinde
aletin direği devrilirse yine eski yerinde acele tamir edilir, böylece rasatın aksaması önlenir.
Plüvyometre, herhangi bir sebeple kullanılmayacak hale gelebilir. Herhangi bir sebeple alet
zayi olduğunda, yeni alet gelinceye kadar rasadı sekteye uğratmamak için şu şekilde hareket
edilir:
Mümkün mertebe kullanılmamış, ezilmemiş, paslanmamış bir gaz tenekesi alınır.
Ağzı dikkatle açılarak pürüzleri düzeltilir. Ağız kısmının eni boyu bir cetvelle ölçülüp
kaydedilir ve rasat yerine tespit edilir. Teknenin rüzgarla devrilmemesi için dört tarafına (
teknenin yarısına gelecek kadar) ağaç kazıklar çakmak uygun olur. Bu suretle rasat yerinde
bırakılan tenekenin içindeki yağış suyu rasat zamanında ölçülür. Ölçme işi cam ölçekle
yapıldığı gibi bu bulunmadığı takdirde suyun kilogram olarak ağırlığı veya cm
3
olarak hacmi
de ölçülerek kayıt düşülür. Daha sonra bu notlara göre yağışın milimetrik olarak miktarı
ilgililerce hesaplanır. Ancak bu hususta çok dikkatli davranmak ve bir hataya meydan
vermemek için rasadın hangi tarihlerde ne ile yapıldığına ve nasıl ölçüldüğüne dair rasat
cetveline detaylı bir şekilde kayıt yapılması gerekmektedir. Ölçek gelince bunlar ölçülerek
hemen günlerine kaydolunur. Yağış suyunu dikkatle tartmak ve gram olarak miktarını tespit
ve kayıt etmektir.
Eksik Verilerin Tamamlanması: Bir ölçekteki kayıtların bir kısmı eksik ise, bu kısmı
tamamlamak için yakında bulunan ölçeklerin kayıtlarından faydalanılabilir. En yakın üç
ölçekteki yıllık ortalama yağışlar N
A
, N
B
, N
C
, eksik olan yağışa karşı gelen okumalar P
A
, P
B
,
P
C
ise yıllık ortalama yağışı N
X
olan ölçekteki bilinmeyen yağış yüksekliği şu şekilde tahmin
edilebilir:
⎟⎟
⎠
⎞
⎜⎜
⎝
⎛
+
+
=
C
C
X
B
B
X
A
A
X
X
P
N
N
P
N
N
P
N
N
P
3
1
Eğer N
A
, N
B
, N
C
değerlerinin N
X
den farkları %10’dan daha az ise yukarıdaki
formülün yerine doğrudan doğruya aritmetik ortalama kullanılabilir:
3
C
B
A
X
P
P
P
P
+
+
=
Eksik verileri tamamlamak için kullanılabilecek diğer bir formül:
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
∑
=
4
1
2
1
i
i
D
⎟
⎠
⎞
⎜
⎝
⎛
=
∑
=
4
1
2
i
i
i
X
D
P
P
Buradaki P
i
ve D
i
( i=1, . . . . , 4 ) kayıtları eksik olan ölçeğe göre her biri ayrı bir
çeyrek düzlemde bulunan en yakın 4 ölçekteki okumaları ve bu ölçeklerin kayıtları eksik olan
ölçeğe uzaklıklarını göstermektedir. Bayazıt (1995)
20