415
75. Arpacık is. arpacık
0. Tüfek, tabanca gibi ateşli silahlarda namlunun
en ileri bölümünde bulunan ve nişan alırken gezle birlikte göz ile hedef arasında aynı
çizgi üzerine getirilen küçük çıkıntı// Tüfәng, tabança vә pulemyot lülәsinin uc
tәrәfindәki çıxıntı, qabarcıq, buruncuq: 0.1.1.1. Göz kapağının kenarında çıkan küçük
çiban//it dirseyi; 0.1.1.2. Arpa biçiminde şehriye//arpa ununun xәmiri.
76. Arpalık is. ve s. arpalıq
0. Hayvanın dişinde bulunan ve hayvan
yaşlandıkça silindiği için yaşını belli eden bir nişan//atların azı dişlәrindәki çökәklik;
çuxur; 0.1.1.1. Arpa ekilen yer, arpa tarlası; 0.1.1.2. Arpa konulan yer; 0.1.1.3. esk.
Müftü ve kazasker gibi din görevlilerine aylık yerine verilen giyecek, yiyecek gibi
şeyler veya para; 0.1.1.4. Başmaklık; 0.1.1.5. mec. Karşılıksız yarar sağlanılan yer
veya kimse. □ Arpalık yapmak: bir mәnbәdәn davamlı bir şәkildә xeyir әldә etmәk.
77. Arsız s. ve is. arsız
0. Utanması, sıkılması olmayan// hәyasız,
utanmaz, sırtıq, üzlü; 0.1.1.1. Aç gözlü davranan (kimse); acgöz; 0.1.1.2. mec. Kolayca
üreyebilen (bitki).
78. Arter is. Fr. anat. arteriya
0. Atardamar//qanı ürәkdәn bәdәnini
müxtәlif üzvlәrinә aparan damar; 0.1.1. mec. Trafiği yoğun olan ana yol.
79. Artırma F. is. artırma 0. Artırmak işi// “Artırmaq”dan; 0.1.1. Alıcılar
arasındaki yarışmaya dayanan ve en yüksek fiyatı sürene malın verilmesiyle biten
yöntem, müzayede//hәrrac; 0.1.2. Eyvan, balkon; әsas binaya yapışıq yüngül tikili.
80. Asıl s. is. ve zf. . Ar. әsl
0. Bir şeyin kendisi//әsas, tәmәl, özül,
bünövrә; 0. Kök, köken, kaynak//mәnbә, başlangıc, çıxış; 0. Gerçeklik, esas,
hakikat//hәqiqi, doğru, düzgün. □ әslinә baxsan (baxdıqda, qalanda): esasında; 0. soy,
nesep//nәsil, soy, nәsәb, mәnşә: İnsan aslını unutmamalıdır// İnsan әslini
unutmamalıdır; 0. Aranılan nitelikleri en çok kendinde toplamış olan//әn birinci, әn
köhnә, ilk: Asıl sanat budur//Әsl sәnәt budur; 0.1.1. Başlıca, başta gelen, gerçek olarak:
İşin asıl tuhaf tarafı. Kabahat asıl bundadır. □ (bir işin) aslı astarı; iç yüzü, gerçek
şekli. □ aslı astarı (veya aslı) olmamak; Yalan, asılsız olmak. Aslı çıkmak; gerçek
olduğu anlaşılmak, gerçek olduğu ortaya çıkmak: Söylenenlerin aslı çıxarsa güç
duruma düşecek// Deyilәnlәr doğru olmasa, çәtin vәziyyәtә düşәcәk; 0.1.2. Әslindә
(Azәrbaycan Türkçәsindә model söz kimi işlәnilir): 1) kökündә, bünövrәsindә; 2)
ibtidada, başlangıcda, lap әvvәllindә: Әslindә 0, dәrzi olmuşdur. Әslindә o, xanәndә
416
idi; 3) hәqiqәtdә, әslinә baxılırsa: Әslindә anası onlara çox az-az görünәr. Әslindә isә rәisin hirsi
soyumadı.
81. Asılmak (-e, nsz) asılmaq
0. Asmak işi yapılmak veya asmak işine konu
olmak//bir yerә ilişib yaxud bir yerdәn tutub sallanmaq; 0. edil. Bir yere tutunup sarkmak//bir
yerә ilişdirilәrәk, keçirilәrәk, bir yerә bәnd edilәrәk asılı vәziyyәtә salınmaq; 0. edil. Boynuna ip
geçirip sallandırılarak öldürülmek, idam edilmek; dar ağacına çәkilmәklә edam edilmәk; 0.1.1.1.
Tutup çekmek: Çocuk annesinin eteğine asıldı//Uşaq anasının әtәyindәn yapışdı//asıldı//sallandı.
0.1.1.2. Bir şey isterken karşısındakini tedirgin edecek derecede ileri gitmek, üstelemek, ısrar
etmek; 0.1.1.3. Hızla eline almak: Hemen küreklere asıldı; 0.1.1.4. Karşı cinsin ilgisini çekmek
için çarpıcı davranışlarda bulunmak: Bir kıza asılmak; 0.1.1.5. Israrla üzerine gitmek, sonuna
kadar mücadele etmek: Bir işe asılmak; 0.2.2. mәch. Bişmәk üçün od üstünә qoyulmaq (xörәk,
qazan vә s.)
82. Asimilasyon is. Fr. assimilyasiya
0. biy. Benzer hale getirme, kendine bnzeme,
kendine uydurma, özümleme//canlı orqanizmin üzvi maddәlәri mәnimsәmә prosesi; 0. gr.
Benzeşme//bir sәsin yanındakı sәsә bәnzәdilmәsi: annamaq (anlamaq) atdar (atlar) vә s; 0.1.2. Bir
xalqın başqa bir xalqın dilini, adәtlәrini vә s. – ni qәbul etmәsi nәticәsindә onun içәrisindә әriyib
getmәsi.
83. Askı is. asqı 0. Üzerine herhangi bir şey asmaya yarar nesne//paltlar vә ya başqa
şeylәr asmağa mәxsus alәt; 0.1.1.1. Pantolon veya giysilerin düşmesini önlemek için omuzdan
aşırılan bağ; 0.1.1.2. Artırma, eksiltme gibi resmi iş ilanlarının ilgili daire duvarında belli bir
zaman süresince asılı durması; 0.1.1.3. Hastanelerde kırık kol veya bacakların asılarak
tutturulduğu araç; 0.1.1.4. Çay, kahve taşımaya yarar kahveci tepsisi, fener; 0.1.1.5. Saklamak
için tavana asılmış dizi veya hevenk; 0.1.1.6. Yeni yapılan yapıların çatısına, ev sahibi tarafından
usta için veya düğün arabalarına düğün sahibi tarafından arabacı için armağan olarak asılan
kumaş; 0.1.1.7. Gelinin oturacağı yerin üstüne asılan süsler; 0.1.1.8. Kadınların kullandığı altın
dizisi veya zincirli mücevherat; 0.1.1.9. Düğünlerde geline yakınları tarafından takılan hediye;
0.1.1.10. İpek böceğinin kozasını sarması için yanına konulan çalı çıpı; 0.1.1.11. Saz şairleri
arasında yapılan deyiş yarışında üstün gelene verilmek için duvara asılan kumaş, tabanca gibi
ödül. □ askıya almak//gecikdirmәk, gecikdirilmәk, sonraya buraxılmaq.
84. Asma s. ve. is. asma 0. Asmak işi//“Asmaq”dan; 0. Asılmış, asılı//bir yerden
asılan, sallanan □ Asma köprü// köprü; 0.1.2.1. Saxlamaq üçün dәrilib asılan; asmalıq (meyvә).