Microsoft Word Shelale Nebiyeva doc
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
5 Yeni təlim sisteminə keçməyin nəzəri və əməli cəhətlərini öz üzərinə götürən Azərbaycan respublikasının təhsil nazirliyi olsa da onun nəzəri əsasları XX əsrin sonu, XXI əsrin əvvəllərində yaranmağa başlamışdır. Bu prosesdə yalnız qabaqcıl müəllimlər və pedaqoqlar deyil, filosoflar, psixoloqlar, qabaqcıl düşüncəli müxtəlif elm sahəsinin nümayəndələri fəal iştirak etdilər. Təhsilin müasirləşdirilməsi prosesi həm strategiya, həm də taktika xətti ilə paralel həyata keçirilməyə başladı. Təhsil strategiyasının ilk məhsulu “Ümumtəhsil məktəb- lərinin I-IV sinifləri üçün fənn kurrikulumları” sənədi oldu. Tarixin bütün mərhələlərində “Ana dili” tədrisi sırf linqvistik tərəfdən deyil, sözun qiymətini, onun insana təsir etmək cəhətlərini, daha dəqiq desək, şagirdin obrazlı təfəkkü- rünün inkişaf etdirməyə yönəldilməsini nəzərdə tutmuşdur. Zən- gin tarixə malik olan məktəblərimizdə dil və ədəbiyyat dərsləri insanın mənəvi cəhətdən kamilləşməsinə, daxilən zənginləşmə- sinə xidmət edən qoşa qanad rolunu oynamışdır. Buna görə də “Ana dilinin tədrisi” deyərkən yalnız dilin fonetikası, morfolo- giyası ,sintaksisi və s. kimi istilahlar deyil bədii sözün imkanları, insana təsir etmək keyfiyyətləri də nəzərdə tutulmuşdur. Hələ məktəblər yaranmamışdan əvvəl xalq özünün yaratdığı ədəbi nümunələrlə uşağına dilinin zənginliyini, gözəlliyini, məna çalarlarını öyrətmişdir. Deməli ana dilinin tədrisi bədii ədəbiyyatın öyrədilməsi ilə sıx bağlıdır. Bu bağlılıq ilk növbədə uşağın obrazlı təfəkkürünə və düşünmə qabiliyyətinə təsir etməyi başlıca məqsəd kimi qarşıya qoyur. Təhsil sisteminin daimi təkmilləşməsi cəmiyyətin ümu- mi inkişafının tələb etdiyi mühüm amıllərdən biridir. Hətta təhsil sistemi dünyanin ən inkişaf etmiş sistemlərindən sayılan Ameri- kada da onun təkmilləşməsini dövlət daim nəzərdə saxlayır. Texnologiyaların daim inkişaf etdiyi bir zamanda, qloballaşmanın dünyanı əhatə etdiyi bir dövrdə bu işə ciddi
6
istifadə etmək, hətta ən yüksək təhsil sisteminə malik olan Amerika kimi bir ölkənin başçısı B.Klintonun diqqət etdiyi bir sahə idi. B.Klinton yazırdı: “...Əgər biz hamı üçün təhsil almaq imkanını və təhsil sisteminin yüksək keyfiyyətini təmin edə bilməsək XXI əsrdə biz vahid Amerika ola bilmərik. Bizdən hər bir amerikalıya dünyanın ən yaxşı təhsil müəssisələrində ən yaxşı müəllimlərdən ən yaxşı təhsil almaq üçün təhsil sistemi yaratmaq tələb olunur. Bu isə o deməkdir ki, bizdə yüksək standartlar, böyük ümidlər və təhsil sahəsiylə bağlı olan hər bir kəsdə yüksək məsuliyyət hissi olmalıdır. (14; 135) Əgər nəhəng bir ölkənin prezidenti təhsil sisteminin daimi təkmilləşməsi barədə bəhs edirsə, onda dünyanın kiçik dövlətlərinin, o cümlədən, Azərbaycanın qabaqcıl təhsil sistem- ləri inteqrasiya etmək arzuları tamamilə təbiidir. Eyni zamanda onu da nəzərə almaq lazımdır ki, əsasən şərq mentaliteti ilə formalaşan Azərbaycan təhsilinə dünyanın başqa təhsil sistemlə- rini korkoranə tətbiq etmək olmaz. Ulu öndərimiz H.Əliyev yazırdı: “Biz müstəqil dövlət olaraq özümüzün təhsil sistemimizi istədiyimiz kimi qururuq.” (14, 12)
7
VƏZİFƏLƏRİ
XXI əsrin ilk on illiyi Azərbaycan təhsil sistemində köklü dəyişikliklərin baş verdiyi bir dövr kimi səciyyələnir. Mübaliğəsiz demək olar ki, bu prosesdə ana dilinin tədrisi üçün yeni bir era başlayır. Çünki respublikamızda təhsil islahatları ibtidai siniflərdən başlamışdır. 2003-2013-cü illər dünya bankı ilə II kredit sazişi əsasında islahat proqramının həyata keçirilməsi dövrü kimi səciyyələnir. Ibtidai siniflər və onlar üçün kadr yetişdirən ali məktəb- lərə hazırlanan fənn kurrikulumları 2008-ci ildən tətbiq edilməyə başlanmışdır. İbtidai siniflər üçün müasir tələblərə cavab verən dərsliklər yaranmağa başlamışdır. Hər bir dərslik üçün müəllimə kömək məqsədi ilə metodiki ədəbiyyat yaranması dövlətin bu işə çox ciddi bir sahə kimi əhəmiyyət verdiyini şərtləndirir. “Kurrikulum” ümumtəhsil məktəblərində ana dilinin tədrisi milli maraqlar və dövlətçilik baxımından vacib məsələlər- dən biri hesab edilir. Dünya ölkələrində ana dilinin öyrədilməsi milli təfəkkürün formalaşmasında mühüm vasitə kimi yüksək dəyərləndirilir. Milli Kurrikulumlar, bir qayda olaraq, ana dili ilə başlanır. Təhsilin ümumi inkişaf səviyyəsini müəyyənləşdirmək üçün keçirilən beynəlxalq və milli qiymətləndirmələrdə ana dili üzrə standartların mənimsənilməsinə xüsusi diqqət yetirilir. Bütün bunlar isə bir fənn kimi ana dilinin şəxsiyyətin formalaş- masındakı müstəsna rolu ilə bağlıdır. Firidun bəy Köçərlinin fikrincə, “Ana dili millətin mənəvi diriliyidir... Ananın südü bədənin mayəsi olduğu kimi, ana dili də ruhun qidasıdır”. Ana dilinə yiyələnmə ailədən başlayır. Uşaq məktəbə gələnədək ana dilinin köməyi ilə ətraf aləm haqqında müəyyən təsəvvürlər əldə edir. Bu onun lüğət ehtiyatını zənginləşdirir, dəqiqləşdirir, əşya və hadisələr haqqında fikirlərini formalaşdırır, başqalarının dediklərini anlamağa imkan yaradır. Məktəbdə isə
8 həmin iş sistemli, ardıcıl, mütəşəkkil davam etdirilir. Məhz buna görə də ana dilinin öyrənilməsi Milli kurrikulumda özünəməxsus yer tutur. Ana dilinin öyrənilməsi şagirdlərin ünsiyyət imkanlarını genişləndirir, onlarda nitq fəaliyyətinin növləri ilə yanaşı,
Nəticədə bu dil düşünmə, öyrənmə, danışma vasitəsinə çevrilir. Ana dili ümumtəhsil məktəblərində tədris olunmaqla şagirdlərdə nitq mədəniyyətinin formalaşmasına xidmət edir. Şagirdlər bu fənnin vasitəsilə milli mədəniyyət nümunəsi kimi ana dilini öyrənir, onun səs sisteminə, lüğət ehtiyatına, üslubi- qrammatik xüsusiyyətlərinə yaxından bələd olur, elmi, bədii publisistik və digər üslublarda yaradılmış ədəbiyyat nümunələri ilə tanış olmaq imkanı qazanırlar. Eyni zamanda bu dildən istifadə edərək öyrənəcəkləri digər fənlərin daha yaxşı mənimsənilmə potensialını genişləndirirlər. Orta məktəbi başa vuran gənclər təhsilini davam etdirmək, müxtəlif sahələrdə işləmək üçün müasir dövrün iqtisadi, hüquqi və texnoloji çətinliklərinə hazır olmalı, onların aradan qaldırılmasında təşəbbüskarlıq və fəallıq göstərməlidirlər. Bunun üçün təkcə elmi-nəzəri hazırlıq deyil, həm də yüksək əxlaqi-mənəvi keyfiyyətlər, o cümlədən, dil və ünsiyyət bacarıqları əldə olunmalıdır. Hər bir şəxs müxtəlif formalı və məzmunlu mətnləri səlis, şüurlu oxumağa, yazılı və şifahi şəkildə səmərəli və yaradıcı ünsiyyət qurmağa qadir olmalıdır. Bu baxımdan, Ana dilinin bir fənn kimi təlim əhəmiyyəti böyükdür. Ana dili qüdrətli tərbiyə vasitəsidir. Şagirdlər onun vasitəsilə milli-mənəvi sərvətlərimizi öyrənir, əxlaqi dəyərlərə və yüksək insani keyfiyyətlərə yiyələnirlər. Ümumtəhsil məktəblərində Ana dili təliminin məqsədi ümumi nitq və dil bacarıqlarını formalaşdırmaqla şagirdlərin nitq mədəniyyətinə yiyələnmələrini təmin etməkdən ibarətdir. Buna görə də: Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|