Şahhüseynova sevinc asiF qızı
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- E T İ K A
- III MÖVZU: AZƏRBAYCANDA ETİK FİKİR
62 E T İ K A fənninin proqramı I BÖLMƏ: ETİK FİKİR VƏ ONUN TƏKAMÜLÜNÜN ƏSAS MƏRHƏLƏLƏRİ I MÖVZU: ETİKA FƏLSƏFİ ELMDİR
Fəlsəfi dünyagörüş – mifoloji dünyagörüşün tərkib hissəsi kimi. Fəlsəfi dünyagörüşün mifoloji dünyagörüşdən ayrılması. Fəlsəfənin əsas məsələsi. E.ə. I minilliyin ortalarında dünyanın ayrı-ayrı regionlarında fəlsəfi fikrin yaranması. Karl Yaspersin bu hadisəni «məhvər xətti» və ya «ox xətti» adlandırması. Fəlsəfi elmlər sistemində mühüm yer tutan "Etika" sinkretik fəlsəfi dünyagörüşün əsas tərkib hissəsi kimi. Sokrataqədərki dövrdə filosofların əsasən təbiət problemləri ilə məşğul olması. Kosmologizm. V əsrdə Sokratdan başlayaraq kosmologizmin antropologizmlə əvəz edilməsi. İnsan probleminin ön plana çəkilməsi. Subyekt- subyekt münasibətlərinin öyrənilməsi. Sokratın əxlaq fəlsəfəsi haqqında təlimi. Etika – əxlaq haqqında elmdir. Etikanın anlayış və kateqoriyaları. "Etika" sözünün etimologiyası və yaranma tarixi. Aristotelin «Etika» ilə əlaqədar əsərləri. "Etika" sözünün tarixinin Roma zəminində təkrar olunması. Siseron və digər Roma filosoflarının yunan təcrübəsinə, xüsusən də Aristotelə istinad etmələri və etika problemləri ilə məşğul olmaları. "Moral" sözünün etimologiyası. Müasir dövrdə «Etika»nın bir çox elmlərlə – estetika, dinşünaslıq, tarix, etnoqrafiya, pedaqogika, psixologiya, fəlsəfə, arxeologiya və hətta biologiya ilə əlaqəsi.
II MÖVZU: QƏDİM VƏ YENİ DÖVRDƏ ETİK FİKİR
İbtidai dövrdə insanların davranışını tənzimləyən müəyyən qayda və normalar. Misir, Babilistan, Hindistan və Çində formalaşan etik nəzəriyyələr. Hindistanda mövcud olan vedant, yoq, caynizm, buddizm, lokayata; Çində daosizm, konfutsiçilik, moizm və s. məktəblərin etik konsepsiyaları. Konfutsinin etik fikirləri. Antik dövrdə etik fikir. Demokritin etik nəzəriyyəsi. Demokritin etikasının əsasında insanları əzabdan qurtarmaq prinsipinin durması. İnsanın qəlbi – xoşbəxtliyin mənbəyi kimi. «Etika» sözünün ilk dəfə Aristotel tərəfindən işlədilməsinə baxmayaraq elmin tarixinin Sokratın adı ilə bağlanması. Sokrata qədər Yunan fəlsəfəsinin təbiəti təhlil etməklə məşğul olması, həmin dövrün «kosmologizm» kimi xarakterizə edilməsi. İlk dəfə məhz Sokrat tərəfindən fəlsəfənin səmtinin «göylərdən yerə endirilməsi». Sokratın fəlsəfəsinin şifahi şəkildə olub, müasirləri və şagirdləri tərəfindən bizə çatdırılması. «Antropologizm» – Sokrat fəlsəfəsinin əsas istiqaməti kimi. Sokratın şagirdi Platonun "Fedon", "Sokratın tərifi", "Qanunlar", "Dövlət", "Ziyafət", "Protaqor", "Teetet" əsərlərində etik problemlər. Aristotelin "Etika" ilə bağlı əsərləri. "Böyük etika", "Nikomax etikası", "Evdem etikası" və s. Digər əsərlərində, məsələn, "İkinci analitika", "Siyasət", "Ritorika" və digərlərində etik problemlər. Etikanın müstəqil elmə çevrilməsi. Xoşbəxtlik - Aristotel etikasının əsas problemi kimi. Aristotel etikasının iqtisadiyyat və siyasətlə bağlılığı. XVII əsrdə İngiltərədə T.Hobbs və C.Lokkun etik nəzəriyyəni inkişaf etdirməsi, Hollandiyada Spinozanın «Etika» əsərini yazması. Kantın etikanı psixologiya, siyasət və sosiologiyadan ayırması və əxlaq haqqında təlim kimi şərh etməsi. Hegelin «Etika»ya aid xüsusi əsərinin olmaması, əxlaqı ailə, vətən, cəmiyyət, dövlət və s. ilə vəhdətdə nəzərdən keçirməsi.
III MÖVZU: AZƏRBAYCANDA ETİK FİKİR
Şifahi xalq ədəbiyyatında etik motivlər. Folklorda əxlaqi-etik problemlərin həlli. Nizami yaradıcılığının humanist xarakter daşıması. Nizaminin əsərlərində insan əxlaqının, zəkasının baş qəhrəman səviyyəsinə çatdırılması. Xeyirxahlıq idealının siyasi ədalət idealı ilə bağlılığı ("Sirlər xəzinəsi", "İskəndərnamə"). Dövlətin idarə edilməsində ədalət prinsipinin ön plana çəkilməsi. İnsanla təbiətin bağlılığı. Orta əsrlərdə Azərbaycanda etik fikrin inkişafı. Nəsimi yaradıcılığında etik fikirlər. Nəsimi humanizmi. Nəsiminin fəlsəfi lirikasında əxlaqi problemlər. Simvollar, rəmzlər – Nəsimi lirikasının ifadə forması kimi.
63 Nəsiminin simvolik təfəkkür tərzi. Nəsiminin əsas prinsipinin, idealının iki cahan anlayışı əsasında mərkəzləşməsi. Nəsimi – panteist şair kimi. Panteizm – insanla allahın eyniləşdirilməsi fəlsəfəsi kimi. İnsanla allahın vəhdətinin insanın yetkin səviyyədə özünü dərk etdiyi zaman mümkünlüyü. İnsanda tanrının təcəssümü. İnsan varlığının bütün dünyanın fövqündə duran ən uca varlıq kimi nəzərdən keçirilməsi. Fiziki gözəlliklə mənəvi gözəlliyin vəhdəti prinsipi. Füzuli yaradıcılığında məhəbbət problemi. Məhəbbətin ilahi olub, insanın mənəvi gözəlliyini təsdiq etməsi. Məhəbbət – təzadların inkarı kimi. Füzuli məhəbbətinin ideal məhəbbət olması. N.Tusinin etik görüşləri. "Əxlaqi-Nasiri" əsəri. A.Bakıxanov və M.F.Axundovun etik fikirləri. Müasir dövrdə Azərbaycanda etika elminin inkişafı.
VII əsrdən başlayaraq Yaxın və orta Şərq ölkələrində hərtərəfli inkişaf etmiş ərəbdilli islam fəlsəfəsinin formalaşması. İslam dini – dünyagörüşünə söykənən islam fəlsəfəsinin VII – XI əsrlərdə öz klassik dövrünü yaşaması. Ərəb fəlsəfəsinin və eləcə də, bir sıra başqa Şərq xalqlarının ərəb dilində yazılmış fəlsəfi əsərlərinin tarixi əhəmiyyəti. Bu əsərlərin orta əsr fəlsəfi fikrinin nisbətən mütərəqi nümayəndələrini yetişdirməsi. Bütün dinlərdə olduğu kimi, islam dinində də insan probleminə mühüm əhəmiyyət verilməsi. Allah tərəfindən göndərilən və vacib buyurulan «Quran»ın dini abidə olmaqla yanaşı, həm də insanların ictimai həyatının bütün sahələrini əhatə etməsi. İslamda davranış qaydaları və əxlaq prinsipləri. Məhəmməd peyğəmbərin əxlaqi keyfiyyətlər və davranış qaydaları haqqında fikirləri. «Qurani – Kərim»də və peyğəmbərin hədislərində öz əksini tapmış əxlaqi keyfiyyətlər - humanizm, xeyirxahlıq, bərabərlik, məsuliyyətlilik, borc, sədaqət, düzlük, haqq, ədalət və s. «Quran» - bütün dövrlər, xalqlar və millətlər üçün dəyişilməz əxlaq kodeksi kimi.
II FƏSİL: ETİKA ƏXLAQ FƏLSƏFƏSİDİR V MÖVZU: ƏXLAQIN MAHİYYƏTİ VƏ ƏSAS FUNKSİYALARI
İctimai şüurun digər formaları kimi əxlaqın da strukturunun ictimai münasibətlərlə müəyyənləşməsi. Əxlaqi münasibətlərin ictimai münasibətlər sistemində mühüm yer tutması. Əxlaqın insanlar arasındakı münasibətləri əks etdirməsi. İnsanların bir-birinə, dövlətə və cəmiyyətə olan münasibətlərinin əxlaq tərəfindən nizama salınması. İctimai həyatın bütün sahələrində insanların hərəkətlərinin əxlaq tərəfindən tənzimlənməsi. Məsələn, əməkdə, məişətdə, ailədə, siyasətdə, elmdə, ictimai yerlərdə və s. Bunların hər birində onun müxtəlif rol oynaması. Bununla əlaqədar peşə etikası, ailə və nigah etikası və s. terminlərin yaranması. Bütün bu sahələrdə əxlaqla yanaşı insanların hərəkətlərinin digər tənzimləyicilərinin də olması. Məsələn, dövlətin hüquq normaları və dekretləri, istehsalatdakı qanun-qaydalar, təşkilatın nizamnamələri və təlimatları, vəzifəli şəxslərin göstərişləri, dini-ritual xarakterli qaydalar, etiket və ədəb qaydaları və s. Əxlaqın mahiyyətini başa düşmək üçün onun əsas funksiyalarının nəzərdən keçirilməsinin zəruriliyi. Əxlaqın əsas funksiyaları: qiymətləndirici, idraki, dünyagörüş, tərbiyəvi, tənzimləyici.
İctimai şüurun hər bir formasının - siyasət, elm, hüquq, fəlsəfə, din, əxlaq və incəsənətin gerçəkliyi özünəməxsus şəkildə əks etdirməsi. Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|