Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
Heç k
əs öz ayranına turş deməz,
bir gül ilə bahar olmaz,
adam adama g
ərəkdir, bəy verən atın dişinə baxmazlar,
qonşuya ümid olan şamsız yatar, göz görməz üz utanmaz,
nisiy
ə girməz kisəyə, bir tikəni bilməyən min tikəni də bilməz.
Rüşdiyyənin bu kitabının, xalqımızın milli inkişafı və öz
Ana dilind
ə oxuyub yazmağı sahəsində böyük tarixi rolu ol-
muşdur.
T
əbriz, Məhəmmədli Abbas
(1946-
cı il, № 3, səhifə 30,31,32)
ŞAİRLƏRİMİZİN HAQQINDA
BƏZİ QEYDLƏR
Ümim
ən Şərqdə, xüsusən müsəlman Şərqində dinlərdən
əsrlərdən bəri məhkum bir vəziyyətdə yaşamalarına baxmaya-
raq, Az
ərbaycan dinləri öz fövqaladə bacarıq və istedadları ilə
parlayıb tarixə bir çox görkəmli üləmalar vermişlər. Qadın əsa-
r
ətinin ən şiddətli zamanlarında kişilərlə çiyin-çiyinə getməyə
c
əsarət edən və özlərində yüksək mənəvi qüvvə duyan bu
adam
ları biz bu gün böyük bir iftixar hissi ilə yad edirik. Çünki
qa
dınlar ancaq özləri kişilərlə bərabərliyə çatmaqla
kifay
ətlənməyib azad fikirlərin carçısı olmuşlar. Onlar öz işləri
v
ə sözləri ilə Azərbaycan qadınlığının hiss və fikirlərini ifadə
etm
əyə çalışmışlar.
Keçmiş zamanlarda siyasət, dövlət elm sahəsində adlı-
sanlı qadınlarımız olduğu kimi ədəbiyyat və sənət aləmində də
ol
muşdur. Şeir sahəsində Nizami, Füzuli, Sahib, Vaqif ilə
64
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
yanaşı olaraq Məhsəti, Heyran xanım, Aşıq Pəri, və Natəvan
kimi par
laq şairələrimiz vardır. Maraqlı orasıdır ki, şairələrin
h
ər biri öz vaxtında müəyyən
qədər ədibi, dövrü, məclisi və ya
bir neç
ə məclisi öz təsirləri altına alıb fikirlərə qəlblərə nüfuz
ed
ə bilmişdilər.
M
əhsəti xanım səkkiz yüz il bundan əqdəm (əvvəl-P.M.)
G
əncədə yaşamış, XII əsrdə yetişmiş böyük Şirvan və Gəncə
şairlərinin müasiri olmuşdur. Yoxsul bir ailədən çıxsa da öz is-
tedadı, açıq fikri və təmizliyi ilə yüksək cəmiyyətin, ədəbiyyat
v
ə sənət adamlarının, hətta sarayın diqqətini cəlb etmişdir.
M
əhsəti fövqaladə bir təbi şeirə malik olmaqla bərabər, həm də
göz
əl bir musiqişünas idi. Bunlardan daha artıq, Məhsəti azad
fikirli bir qadın idi; o azad yaşamağı sevir, heç bir qeyd və
əsarət qəbul etmək istəmirdi. O həyatın şirinliyini anlayır,
ömrün qısalılığını başa düşür, bir insan hissi və qəlbi ilə, həqiqi
bir insan
kimi dol
ğun və tam bir həyatla yaşamağa can atırdı.
Özünün bir daş deyil, bir insan olduğunu xatırlamağa məcbur
olurdu.
O S
əraf oğlunun aşiqiyəm mən, eyn, şin və qafa
vurğunam qəlbən:
İnsanam axır sin, nun, qaf deyiləm, nə istər o süzgün
baxışlı məndən?!
(Şeirdə eşq və daş sözlərindəki hərflər nəzərdə tutulur-
P.M.)
Bu dünyanı fani hesab edən
zehninin əksinə olaraq dün-
yanın nemətlərindən istifadə etməyi təbliğ edən Məhsəti xanı-
mın öz rübailərində Ömər Xəyyama meyl etməsi heç də
t
əsadüfi deyildir. O, həyatın mənasını onun maddi varlığında
görürdü. İnsanın ağlını, hissini tərənnüm edir. Həyatın
dayanmadan d
əyişib təkamül etməsindən danışırdı. O, dünyanı
bir m
əbədə, insanları isə bir abidə döndərmək istəmir, insanın
fikrini v
ə hissini zəncirləmir, arzu və həvəsə duzaq vurmurdu.
O, şəxsiyyət azadlığını tərənnüm edərkən, həqiqəti açıq
65
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
dem
əkdən çəkinmirdi. Ali məqamaların və hakimiyyət
sahibl
ərinin yadına salırdı ki:
Bu dünya bir qızıl kuzəyə bənzər,
Suyu
gah şirindir, gah da ki, zəhər;
Çox da öyünm
ə ki,
uzundur ömrün,
Əcəl köhlənində hazırdır yəhər.
Açıq fikirli Məhsətinin pərəstişkarları olduğu kimi bəd-
xah
ları da çox idi. Bəziləri onu dinsiz hesab edib təhqir
edirdil
ər. Məhsətinin gəzib dolaşdığı yeri “Xarabat” adlandırıb
eşq-işrət düşkünü kimi qələmə verməyə çalışırdılar. Möhtərəm
ədib Məhəmməd Səid Ordubadinin yazdığına görə “Xarabat”
q
ədim Gəncədə şairlərin, müğənnilərin və başqa incəsənət
adamlarının yaşadığı məhəllənin adı imiş. Sonralar şeir və
s
ənət düşmənləri “Xarabat” sözünün
pis mənada işlətmiş
olsalar da, Şərq ədəbiyyatında “Xarabat” – açıq fikirli, azad
düşüncəli adamların tutduğu bir yol kimi qəbul edilmişdir.
M
əhsəti özü bu barədə bir rübaidə deyir:
Ey, m
əzaz yolu ilə bura sən gəlmə!
Xarabata bir
iş görmədən gəlmə!
Başından keçənin yoludur bu yol,
Bu yolda can qurban verm
ədən gəlmə!
M
əhsəti azadlıq və insaniyyət yolunda can
qurban edən
Az
ərbaycan qadınlarından idi. O, Gəncənin ən görkəmli şairləri
il
ə deyişmiş, ürəkdən qopan səmimi və mənalı rübailəri ilə
q
əlbləri təsxir etmişdir. M.S.Ordubadi yazır ki, Məhsətinin
rübail
əri meydana çıxdıqdan sonra bir neçə müddət Gəncə
şairləri (Əmir Əhməd, Mir Osman və başqaları) qəzəl və
q
əsidəni buraxıb rübayat yazmağa başlamışdılar. Onun parlaq
66