24
kilise arasındaki bu yumuşama halka yansımamıştır, Yunanlılar bu gün dahi IV. Haçlı
seferlerinde Katoliklerin yaptıklarını affedemezler.
56
Araştırma sahamız, İdil-Ural bölgesi olarak sınırlandırılmıştır, bu nedenle
genel Rus siyasetinin içinde sınırlandırılan bölge için yukarıda verilen terminolojiye
ihtiyaç duyulmuştur. Bütünden hareketle parçayı ifadelendirme diye
isimlendirebileceğimiz bu metot bizim çalışmamızın kurgusunu da meydana getirmiştir.
Genel hıristiyanlık içinde sırayla tarihsel süreci takip ederek gelişen mezhepleri
verdiğimize göre ve haklarında özet bir fikir edindiğimize göre, gayrı Ruslar arasında
Ortodoksluğu destekleyen faktör ve kurumları incelemek tezimizin kurgusunun sağlam
bir temele oturması için önemlidir. Tezimizin içeriğinde yer alan misyonerler, kilise
yetkilileri ve devlet görevlileri yanında bazı sivil kurumların da Ortodoksluk ile ilgili
ideolojiyi zorla kabul ettirmek gibi bir misyonu yüklendikleri ilk devirler neticesinde
XIX. yüzyılda kurumsallaşarak yeni bir çehre kazandığı gözlemlenmektedir.
Bunların önemleri değiştikçe değişik bürokrasilerin ve özel kurumların bile
rolleri değişmiştir. XIX. yüzyılda artan bakanlık bürokrasileri ve misyonerliği idare
eden özel kurumlar arasında bir ilişki vardı. Devlet bakanlarının hiçbiri için misyoner
hareket öncelikli değildir. Ve sonuç, en azından özel kurumlar düşüncelerini açıkça
ifade edene ve 1860’larda daha uzun süreli bir politika uygulamaya başlayana kadar,
İdil bölgesinde misyoner hareketi tutarsız ve geleceğe dönük değildir.
Missia (misyon) ve missioner (misyoner) kelimeleri Rusça değildir, Rusya’da
kullanımları XIX. yüzyılda başlamıştır. “İlk olarak ‘missiia’ kelimesi dinî törenlerin
yönetimi için diğer ülkelerde bulunan Ortodoks din adamları için kullanılmaya
başlanmıştır, bu nedenle Rusya’da ‘missia’ya geniş ve modern Avrupa gözüyle
bakılmalı ve bu terimin anlamı orada bulunmalıdır.”
57
56
Ortodoksluğun inanç sistemi şöyle özetlenebilir; Patrik ruhani başkandır, yanılabilir. Roma Kilisesi evrensel
değildir, papa gibi o da yanılabilir. Ruhul Kudüs, Sadece Baba'dan çıkmıştır. Hz. İsa hem insan, hem tanrı tabiatına
sahiptir. Sadece Hz. Meryem ve Aziz ikonalarına saygı gösterilir. Komünyon (Kudas) ayininde ekmek mayalı
olmalıdır ve şarap sulandırılmalıdır. 7 sakrament vardır. Patrik, başpiskopos, piskopos ve keşişler dışındaki papazlar
evlenebilir. Sadece ilk yedi konsilin kararları da kabul edilmelidir.
57
Paul William Werth, Subject for Empire: Orthodox Mission and Imperial Governance ın the Volga-Kama Region
1825-1881. s. 103
25
Batının emperyal siyasetinde önemli bir yere sahip olan Protestan misyon,
XVII. yüzyılın sonlarına doğru düzenli bir hareket haline gelmiş, Avrupa ve Kuzey
Amerika toplumlarında dinin sosyal alanda yer edinmesinde önemli bir güç olmuştur.
Avrupa’nın etkilemek istediği bölgelerde bu toplumsal etkene bakış ahlak seviyesini
yücelten ve homojen sosyal yapının oluşmasını sağlayan unsur olarak görülmüştür.
Misyonerlerin üzerinde titizlikle durduğu gerçekte de bu iki konudur; ahlakîlik ve
toplumsal birliktelik en önemli başlıklardır. Bu yüzden hıristiyanlık, dünya siyaseti ve
gücünden ayrı özelleştirilmiş ahlak gücü olarak yorumlanmış ve bölgesel dinamikler
kazanmayı bilmiştir. Din Avrupa toplumunda önemli bir rol oynamaya her zaman
devam etmiş, erdemli vatandaşlığı özendirip toplumsal farklılığı engellemeyi amaç
edinmiştir.
58
Rus Ortodoks misyon faaliyetlerinde bu model ve tarzı görmek elbette yanlış
olacaktır. Fakat Rusların misyon terimini kullanmaları hemen hemen Avrupa’yla aynı
tarihlere rastlamakta ve aynı iddiayı taşımaktadır. “İmparator F. Aleksandr döneminde
gelişen Rus Kutsal Kitap Topluluğu (1812–1826) bu hareketin öncüsüdür ve misyonun
başlangıcında önemli bir yere sahiptir. Bu topluluk birçok kilisenin papazından
müteşekkildir ve Çar Aleksandr’ın “kiliseleri birleştirme hayali”nin merkezini
oluşturmaktadır. Ayrıca İngiliz misyon kurumları birliği, bu kurumun en büyük manevî
destekçisidir.”
59
Rus din adamları ve misyon temsilcileri İncili tercüme ederek Muhammedî ve
paganlara, dağıtması şüphesiz hıristiyanlaştırma çabaları profesyonel ve batı tarzı
misyonerliğin bir başlangıcı olmuştur. İşte bu başlangıçta “İngiliz İncil Topluluğu,
misyoner harekette tecrübeli olduğu için rehberlik etmiştir. İlk olarak Kuzey
Kafkasya’ya daha sonra da Sibirya’daki Buryatlara misyon faaliyeti için Çar izin
vermiştir. Rusya’daki ilk misyonerlik metinleri Arapça olarak basan bu misyonerler,
Rus topluluğu ile iletişim kurarak yaptıklarını rapor etmilerdir.”
60
58
Peter van Rodeon, “Nineteenth-Century Representations of Missionary Conversion and the Transformation of
Western Christianty”, in Peter van der Veer ed., Conversion to Moernites: The Globalizm of Christianty (London,
1996) s. 66-83.
59
Werth, s. 103
60
A. N. Pıpin, “Rossiyskoe Bıbleyskoe Obşestvo”, Vestnik Evropı, 8,9,11,12 (1868): 639-712, 231-297, 222-285,
708-768.
26
Zamanla, Rus misyoner uygulamaları Protestan misyonerlerinin uygulamala-
rından ayrılmaya başlamıştır. “Aleksandr’dan sonra tahta geçen Çar I. Nikolas Rus
Kutsal Kitap Topluluğunun kiliselerin birleştirilmesi fikrine yanaşmamış ve 1826’da bu
teşkilatı kapatmıştır. Ortodoks kilisesindeki birçok insan, bu topluluğu Ortodoksluğa
karşı bir kuruluş olarak görerek şüphelenmiştir.”
61
Onlara göre Çar Aleksandr’ın,
Protestan dogmasını desteklemesi ve ruhun doğrudan tanrı ile iletişimi üzerinde
durması, Ortodoks kilisesinin çıkarlarına ters düşmektedir.
Rusların “misyon” fikri zamanla gelişerek bazı batılı perspektifleri de kendine
mal etmiştir. Aslında misyon kavramı, ahlaklı vatandaşlar topluluğu varsayımından
oluşmaktadır. Kutsal Kilise Meclisi’nin de belirttiği gibi “inançta birliğin homojen
millet oluşumunda büyük bir etkisi vardır”
62
fikri yukarıda belirtilen Avrupa kavramına
uygunluk göstererek, dinîn toplumdaki işlevi ve rolü ile ilgili çağdaş bir anlayış öne
sürmektedir. Bu yüzden Rusya’daki misyoner hareket, devamlı surette çağdaş ve
özelleşmiş bir din fikrine, ahlaki gelişmenin toplumu düzelteceği varsayımına doğru
ilerleme göstermiştir. Ancak Rus misyonerleri merkez ve çevre ayırımını iyi tahlil
edemedikleri için Batı Avrupa’daki dinîn birleştiricilik yönünü kullanamamışlardır.
63
Rus Ortodoks Misyonu Etken Güçleri
Rus Ortodoks Kilisesinin dinî ilişkilerinde yetkisi olan kurum St.
Petersburg’taki Kutsal Kilise Meclisi’dir. Yedi üyeden oluşan Kilise Meclisi, dinî
amirler üzerinde yetkisi olan dinî topluluğu ve piskoposluk bölgelerini yönetmekteydi.
Dinî konularla ilgilenmesine rağmen işi daha çok eğitim ve düzen gibi bürokratik
konulardır. Bütün misyonerler Kilise Meclisi’nden çıkarlar veya ondan resmî onay
alırlardı. Kilise Meclisi’nin laik bürokrasi ve İmparator arasındaki bağ başprokurator
adlı bir üst düzey yöneticidir. Kilise Meclisi Ortodokslukla ilgili tüm meselelerde yetkili
olduğu gibi misyonerlikle de ilgilenmektedir. 1820-1830’larda Kilise Meclisi’nin
misyonerliğin kurulması ve yönetiminde önemli rolü varken, daha sonra bu
yetkilerinden feragat etmiş 1860 ve 70’lerde misyoner harekette Kilise Meclisinin rolü
61
Georges Florovskiy, Ways of the Russian Teology, Part One, Collected Work of Georges Florovsky, vol. 5,
(Belmont, 1979), s. 181-88
62
Werth, s. 105
63
Werth, a.g. e., s. 106
Dostları ilə paylaş: |