5
I
NFORMACJE
WSTĘPNE
I.
K
WESTIA
AUTORSTWA
D
IDASKALIKOS
W tradycji rękopiśmienniczej Didaskalikos przypisywany jest nieznane-
mu bliżej autorowi o imieniu Alkinoos. W XIX stuleciu niemiecki uczo-
ny Freudenthal uznał, że prawdziwym autorem tego dzieła jest jednak nie
Alkinoos, lecz Albinus ze Smyrny (gr. ), filozof średnioplatoński
(z II wieku po Chr.) ze szkoły Gajusza. Jego zdaniem w rękopisach – a ściś-
lej w kodeksie Parisinus Graecus 1962, s. XI, fol. 146 – na skutek błędu
w pisowni imię Albinusa zostało mylnie zastąpione imieniem Alkinoosa –
greckie zastąpiono greckim i w efekcie zamiast otrzymano
1
. Swoją tezę Freudenthal oparł jednak głównie na doktrynalnej
zbieżności Prologos, krótkiego pisma Albinusa, którego autorstwo w tym przy-
padku nie ulega wątpliwości, z Didaskalikos. Według niemieckiego uczone-
go oba utwory mają taki sam charakter, a główną ich cechą jest eklektyzm –
w obu pismach znajdują się te same, zaczerpnięte z filozofii Perypatu i Stoi,
idee filozoficzne, do tego wyrażone w tym samym stylu. Potwierdzenie swo-
jej teorii znajduje Freudenthal w świadectwach Proklosa, Jamblicha, Stoba-
josa oraz Tertuliana.
Tezę Freudenthala poparł polski filolog klasyczny Sinko
2
. Sinko, stwier-
dziwszy daleko idącą zbieżność doktrynalną Didaskalikos oraz De Platone et
eius dogmate Apulejusza z Madaury, uznał, że u podstaw obu dzieł legło ja-
1
J. Freudenthal, Der Platoniker Alkinous und der falsche Alkinoos, „Hellenistische
Studien”, III, Berlin 1879, s. 241-327 (s. 275). Badany przez Freudenthala rękopis –
to kodeks Parisinus Graecus 1962, s. XI, fol. 146, a sam tekst przedstawia się nastę-
pująco: A
2
T. Sinko, De Apulei et Albini doctrinae Platonicae Adumbratione, Cracoviae 1905.
6
Alkinous
kieś zaginione pismo Gajusza, o którym różne starożytne świadectwa, w tym
autorów analizowanych przez Freudenthala, wspominają jako o filozofie pla-
tońskim i jednym z najwybitniejszych nauczycieli tej filozofii
3
. Zdaniem Sinki
zarówno Apulejusz, jak i Albinus byli uczniami tegoż Gajusza. Polski uczo-
ny za Freudenthalem uważa, że Albinus, zgodnie ze świadectwem Galena
z De libriis propriis, wykładał w Smyrnie doktrynę Gajusza w połowie II
wieku po Chr (ok. 152 roku)
4
. Apulejusz, zdaniem Sinki, miał przebywać
w tym czasie w Atenach
5
.
Późniejsi uczeni na ogół nie kwestionują stanowiska Freudenthala w spra-
wie autorstwa Didaskalikos. Do wyjątków należy uczony włoski M. Giusta,
który podał w wątpliwość stanowisko niemieckiego badacza
6
. Giusta odrzucił
zasugerowaną przez Freudenthala hipotezę błędu paleograficznego w imieniu
autora Didaskalikos jako bardzo wątpliwą
7
. Zdaniem włoskiego uczonego Al-
binus, znany jako filozof średnioplatoński z II wieku oraz niekwestionowany
autor Prologos, nie mógł być autorem Didaskalikos, bo przeczy temu analiza
doktrynalna świadectw Jamblicha, Tertuliana i Proklosa o Albinusie oraz Pro-
logos, którego Albinusowego autorstwa nie kwestionuje. Przeanalizowawszy
wymienione świadectwa, Giusta doszedł do wniosku, że przypisywane w nich
Albinusowi poglądy nie występują w Didaskalikos
8
. Z porównania Prologos
(niebudzącego wątpliwości co do swego autora) z Didaskalikos (wątpliwym
pod względem autorstwa) wyprowadza wniosek, że występują między nimi
zbyt duże różnice doktrynalne, przy nielicznych podobieństwach (których źró-
deł upatruje w rozpowszechnionej już podówczas szkolnej tradycji platońskiej
lub w jakichś wspólnych źródłach doksograficznych), by można było oba dzieła
3
Tamże, s. 41-43.
4
Tamże, s. 1 i 43. Freudenthal umieszcza pobyt Galena w Smyrnie w zimie na prze-
łomie roku 151 i 152 po Chr.: J. Freudenthal, Der Platoniker Alkinous..., s. 242. Dil-
lon umiejscawia pobyt Galena w Smyrnie między rokiem 147 a 157: J. Dillon, The
Middle Platonists, New York: Ithaca 1977, s. 266. C. Mazzarelli przyjmuje rok 149:
C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos. L’Alcinoo dei manoscritti o il medioplato-
nico Albino?, „Rivista di Filosofia Neo-Scolastica”, 72, 1980, s. 606-639 (s. 608).
5
T. Sinko, De Apulei et Albini doctrinae..., s. 42.
6
M. Gusta, o ?, „Atti dell’Accademia
delle Scienze di Torino, Classe di Scienze morali, storiche e filologiche”, XV, 1960-
-1961, s. 167-194 (s. 194).
7
Tamże, s.169-172.
8
Tamże, s. 172-180.
Informacje wstępne
7
W
YKŁAD
NAUK
P
LATONA
przypisać jednemu autorowi
9
. To wszystko każe włoskiemu uczonemu odrzu-
cić tezę Freudenthala o Albinusowym autorstwie Didaskalikos. Giusta uważa,
że autorem Didaskalikos był nie Albinus, ale występujący w rękopisie Parisi-
nus Graecus 1962 Alkinoos, nieznany bliżej filozof stoicki z II wieku, którego
skłonny jest utożsamić z Alkinousem wymienionym w Bibliotece Focjusza oraz
w Vitae Sophistarum Filostratosa
10
. Stanowisko Giusty kwestionujące autor-
stwo Albinusa poparł Whittaker
11
.
Tezy obu naukowców, Giusty i Whittakera, sprzeczne z dotychczasową
opinią, zmusiły innego uczonego włoskiego, Mazzarellego, do ponownego
rozważenia tematu autorstwa Didaskalikos. Mazzarelli przestudiował jesz-
cze raz wszystkie starożytne świadectwa mówiące o Albinusie, a mianowi-
cie świadectwa Galena, Tertuliana, Stobajosa (Jamblicha), Proklosa, Pry-
scjana, Efraima Syryjczyka, a także średniowieczny Kanon bizantyjski oraz
Codex Parisinus Graecus 1962. Wyniki swoich badań przedstawił w arty-
kule L’autore del Didaskalikos. L’Alcinoo dei manoscritti o il medioplato-
nico Albino?
12
.
Najstarszym tekstem, w którym wymienia się imię Albinusa, jest świa-
dectwo Galena z De libris propriis
13
. Galen wspomina tu o swoim pobycie
w Smyrnie, dokąd udał się, by słuchać wykładów lekarza Pelopsa oraz Albi-
nusa (tego ostatniego nazywa platonikiem). Liczył podówczas, jak sam poda-
je, trzydzieści sześć lat. Zdaniem włoskiego badacza mogło to być w 149
roku po Chr.
14
Mazzarelli wziął pod uwagę jeszcze inny fragment Galena.
Galen pisze w nim, iż po skończeniu czternastu lat pobierał nauki u filozo-
fów z rodzimego miasta, których imion nie podaje. Przede wszystkim uczył
się u jakiegoś ucznia stoika Filopatra, ale przez krótki czas również u które-
goś z uczniów Gajusza (zbyt zajętego sprawami politycznymi, by mógł wię-
cej czasu poświęcić na nauczanie)
15
. Mazzarelli obliczył, że mogło to mieć
9
Tamże, s. 180-186.
10
Tamże, s. 191-194. Swoje stanowisko Giusta podtrzymuje także w: I dossografi di
etica, vol. II, Torino 1964-1967, s. 535-538.
11
J. Whittaker, Parisinus Graecus 1962 and the Writings of Alkinous, „Phoenix”,
XXVIII, 1974, s. 320-354; 450-456.
12
C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos
, s. 606-639
.
13
Galenus, De libris propriis, c. II, p. 97, 6-11 Müller (XIX, 16 Kühn).
14
C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 608.
15
C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 608. Galenus, De cogn. an. morb.,
c. VIII, p. 31; 23-32, 3 Marquardt (V, 41 Kühn).
Informacje wstępne
8
Alkinous
miejsce w latach 143-144. Ponieważ Galen nie podaje imienia owego ucznia
Gajusza, Mazzarelli nie sądzi, by mógł być nim Albinus ze Smyrny czy któ-
ryś z bardziej znanych reprezentantów szkoły Gajusza
16
.
Dwukrotnie wymienia imię Albinusa Tertulian w De anima. Pierwszy raz
– na początku 28 rozdziału tego dzieła, przytaczając poglądy Albinusa na
temat metempsychozy
17
. Zgodnie z tym świadectwem Albinus miał doktrynę
wędrówki dusz przypisywać nie pitagorejczykom, a Hermesowi Trismegi-
stosowi. Mazzarelli uważa jednak, że jest to raczej pogląd samego Tertuliana
aniżeli Albinusa. W drugim fragmencie, a mianowicie w końcu 29 rozdziału
swego dzieła, Tertulian, polemizując z teorią metempsychozy i krytykując je-
den z ważniejszych dowodów Platona na nieśmiertelność duszy przedstawio-
nych w Fedonie, a mianowicie dowód z przeciwieństwa życia i śmierci
18
, wy-
mienia Albinusa jako tego, który za bardzo zawierzywszy Platonowi, nie za-
uważył, że życie i śmierć zbyt radykalnie się wykluczają, by mogły przechodzić
w siebie, jak chciał Platon. Albinus mianowicie przyjął (błędnie, zdaniem
Tertuliana), iż przeciwieństwem życia jest śmierć, a skoro z życia przechodzi
się do śmierci, uznał przeto za konieczne, by ów proces miał również swoją
odwrotną drogę – ze śmierci do życia. Sam Tertulian tymczasem uznaje wpraw-
dzie istnienie par przeciwieństw, podważa jednak pogląd, jakoby musiały się
one rodzić jedne z drugich. Wbrew Albinusowi uważa, że życie i śmierć, jako
absolutnie różne od siebie, radykalnie się wykluczają
19
.
Imię Albinusa pada również w świadectwie Stobajosa, dotyczącym Jam-
blicha i jego nauki o duszy. Albinus pojawia się tu jako wyznawca poglądu,
że powodem wcielenia duszy ma być błąd popełniony przez wolną wolę
20
.
Czterokrotnie wspomina Albinusa Proklos w swoich komentarzach do
dialogów Platona, raz w komentarzu do Państwa, trzy razy w komentarzu do
Timajosa. W komentarzu do Państwa pisze o nim jako jednym z najważniej-
szych platoników, którzy zrozumieli prawdziwy sens mitu Era z tegoż dzie-
ła
21
. W komentarzu do platońskiego Timajosa przytacza opinię Albinusa na
16
C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 608.
17
Tamże. Tertulian, De anima, 28, 1.
18
Patrz: Platon, Fedon, 70 C – 72 D.
19
C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 608-609. Tertulian, op. cit., 29, 4.
20
C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 609. Stobajos, I 375, 10 Wachsmuth.
21
C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 609. Proclus, In Platonis Rem Publi-
cam commentarii, II, 96, 10-15 Kroll.
Informacje wstępne
9
W
YKŁAD
NAUK
P
LATONA
temat platońskiej kwestii stworzenia świata
22
. W tym samym komentarzu do
Timajosa Proklos wymienia Albinusa razem z Gajuszem. Tym razem mówi
o ich wykładni sposobów, które Platon miał stosować przy przedstawianiu
swojej nauki. Według nich Platon wykorzystywał bądź ścisłą metodę nauko-
wą, bądź zadowalał się prawdopodobieństwem, stosownie do sposobu istnie-
nia rzeczy, którymi się zajmował w swoim wykładzie – zgodnie z zasadą, że
sposób prowadzenia rozumowania powinien być adekwatny do sposobu ist-
nienia rzeczy
23
. Trzeci raz w Proklosowym komentarzu do Timajosa pojawia
się imię Albinusa w kontekście nauki o nieśmiertelności duszy. Proklos wy-
mienia Albinusa (obok innego platonika, a mianowicie Attyka) jako tego,
który przypisuje Platonowi pogląd, zgodnie z którym tylko racjonalna część
duszy jest nieśmiertelna, podczas gdy części nieracjonalne są śmiertelne.
Mazzarelli zbadał łacińskie świadectwo Pryscjana o Gajuszu i niejakim La-
winiuszu. Imię tego ostatniego występuje tu w drugim przypadku (Lavini). Włoski
uczony za Freudenthalem
24
przyjmuje, iż pod łacińskim imieniem Lavinius kry-
je się nie kto inny, jak tylko Albinus, którego imię w greckim dopełniaczu AL-
BINOY zostało przez Pryscjana przekręcone na LAVINI
25
.
Mazzarelli uwzględnił również świadectwo syryjskiego pisarza Efraima
Syryjczyka, który wymienia Alkinousa jako autora jakiegoś nieznanego skąd-
inąd pisma traktującego o niecielesnym
26
.
22
C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 610. Proclus, In Platonis Timaeum
commentaria, I, 219, 2-11 Diehl. Co do stanowiska Alkinousa patrz: Dadaskalikos,
XIV, 169, 32-34.
23
C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 610, Proclus, In Platonis Timaeum
commentaria, I, 340, 24-341, 1 Diehl.
24
J. Freudenthal, Der Platoniker Alkinous und der falsche Alkinoos, „Hellenische
Studien”, Heft III, Berlin 1879, s. 275.
25
C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 611. Priscianus, Solutiones eorum de
quibus dubitavit Chosroes Persarum rex, In Plotini Enneades, 553b, 30-33 Dübner.
26
C. Mazzarelli, L’autore del Didaskalikos, s. 611. Ephraim Syrus, Prose Refutations
of Bardisan, Marcion and Mani, tłumaczenie z syryjskiego na angielski przez C.W.
Mitschell, Londyn 1921, vol. II, p. III.
Informacje wstępne
Dostları ilə paylaş: |