Generallari

 
42
- Qorxma, - dedi, mənim ilxıçı yoldaşımdı, bunu gördüyünü heç yerdə danışma ha, yazıq 
bir gürcüdü, xozeyinini öldürüb qaçıb. Mənə  pənah gətirib. God kəndində bir dəmirçi dostum 
var, onun qardaşı oğludu. Zalım oğlu qorxu nə olan   şeydi   bilmir. Deynən get qəbiristanda yat, 
yatacaq, eymənmək-zad yoxdur. Bunda urusca qəzet də var, gündə  çıxardıb oxuyur. Məni 
günortadan gözləyir... 
- Qatso, o kimdi, sənnən gələn? 
- Paşa ağanın oğludu, İbidi, bu da şəhərə gedir. - Xeyir ola, bu uşağın Tiflisdə nə işi var? 
- Nə bilim, Nikolaz, - deyir gedib oxuyub, voyennidi, əfsərdi, nədi ondan olacam. 
Nikolaz qayğılı-qayğılı: 
- Qatso, dəlisən-nəsən, - dedi - xalqın uşağını aparıb  itirərsən. 
- Niyə itir, on dörd yaşında cavan da şəhərdə itərmi? 
 
*** 
 
İbrahim həmkəndlisi Mirzə Hüseyn Əfəndi Qayıbzadənin  Şeytanbazar yanındakı evini 
asanlıqla tapa bildi. Çünki o vaxtlar Tiflisdə çoxlu azərbaycanlı yaşayırdı. Mirzə Hüseyn Əfəndi 
də çox hörmətli və məşhur şəxs idi. 
O, Tiflisdə rus-tatar məktəbində şərq dilləri müəllimi, Zaqafqaziya müftisi vəzifələrində 
işlədiyindən böyük nüfuza malik olmuşdu. Oxumaq istəyən kasıb balalarına kömək əli uzatmağı, 
onların bu işıqlı arzularının həyata keçməsinə şərait yaratmağı Mirzə Hüseyn Əfəndi ən nəcib, ən 
şərəfli vəzifə hesab edirdi. 
Müftinin həyat yoldaşı Səadət xanım İbrahimi görəndə gözlərinə inanmadı. Bu gözəl və 
nəcib qadın heyrətdən, təəccübdən az qala qışqıracaqdı. O, İbrahimi bağrına basıb doğma balası 
kimi öpdü, oxşadı. Kəndi, qohumları soruşdu. Atası Paşa ağanın vaxtsız ölümünə heyfsiləndi. 
İbrahimin oxumaq dalınca gəlməsini eşidəndə ona elə bil dünyanı bağışladılar. 
- Səadət xanım, -  Hüseyn   Əfəndi ağır-ağır soruşdu: - İbrahimin haraya qəbul olunmaq 
istədiyindən xəbərin varmı? 
-Xeyr! 
- Ot kökü üstə bitər. Praporşik Paşa ağanın   oğlu   hərbi qulluqçu olmaq istəyir. 
- Hə! - qadın xeyli duruxdu, - demək mənim kəndimin, Salahlının ilk   savadlı  hərbi 
qulluqçusu olacaqsan, çox yaxşı,  çox gözəl, oğul. - Səadət xanım onu yenidən qucaqladı. 
- Kadet korpusunda yer yoxdur, bir az gec gəlib, bu gün sentyabrın altısıdır. Amma 
Hüseyn əmisi onu məyus qaytarmaz. Mirzə ipək kimi yumşaq   və dümağ   saqqalını   sığallayıb   
ani olaraq susdu: 
- Bəxtindən üçüncü Mecevoy hərbi gimnaziyasında bir yer var. Bu məktəbin 
direktorunun mənimlə dostluğunu bilirsən. O İbrahimi himayəsinə götürər. Mənə belə gəlir ki, 
burda   İbranim üçün çətin olmayacaq. Direktor milliyyətcə   Kazan  tatarıdır. Bizim dilə yaxşı 
bələddir. Ona həm   rus dilini   öyrədər, həm də təhsil verər. 
1866-cı il sentyabrın altısında  İbrahim ağa Paşa ağa oğlu Vəkilov həmin gimnaziyaya 
daxil oldu. 
Gimnaziyanı 1879-cu ildə müvəfəqiyyətlə bitirən İbrahim ağa Vəkilov praporşik rütbəsi 
alır. Qulluq uçun Tiflisə göndərilən gənc zabit bir müddət Qafqaz hərbi dairəsinin topoqrafiya 
qərargahı şöbəsində çalışır. 
Xidmət etdiyi ilk illərdə Dağıstanda topoqrafiya ilə  məşğul olan İbrahim ağa Vəkilov 
1883-cu ildə rus-İran komissiyasının tərkibində  Xəzər dənizindən  Əfqanıstana qədər olan 
sərhədlərin dəqiqləşdirilməsində  iştirak edir. Belə bir ciddi işi vaxtından  əvvəl, iki ilə 
müvəffəqiyyətlə yerinə yetirdiyinə görə  İbrahim ağa Vəkilovun xidməti  İran hökumətinin  ən 
yüksək “Şire-Xorşid” ordeninə layiq görülür. Beş il Qafqaz hərbi dairəsində topoqrafiya işlərinə 
rəhbərlik edən  İbrahim ağa Qafqazın və Krımın muxtəlif rayonlarında topoqrafiya xəritəsinin 
çəkilməsi ilə  məşğul olur. 1891-ci ildə Türkiyəyə ezam olunan İbrahim ağa dörd il rus 
səfirliyində yaşayaraq xususi tapşırıqları yerinə yetirir. Mayor rütbəsində  Vətənə qayıdaraq 
yenidən Qafqaz hərbi dairəsində xususi işlər icraçısı olur. 

---

 
43
Şöbə  rəisi podpolkovnik İbrahim ağa Vəkilov 1901-ci ildən Qars vilayətinin rus-türk 
sərhədlərində topoqrafiya işlərinə rəhbərlik edir. 
1912-13-cü illərdə Rusiya və İran hökumətlərinin danışıqlarına əsasən polkovnik İbrahim 
ağa Vəkilov Cənubi Azərbaycanın Təbriz, Urmiya və Xoy şəhərlərində topoqrafiya xəritələrinin 
çəkilişinə başçılıq etmişdir. Birinci dünya müharibəsi illərində döyüşən ordu qərargahında qulluq 
edən polkovnik İbrahim ağa Vəkilov Oktyabr inqilabından sonra Tiflisə qayıtmışdır. Onun 
xidmətləri Stanislav, Anna və dördüncü dərəcəli Vladimir ordenlərinə layiq görülmüşdür. 
Bir müddət Tiflisdə Xeyriyyə  cəmiyyətinin sədri olan İbrahim ağa Vəkilov sonralar 
Bakıda və Gəncədə fəaliyyət göstərmişdir. 
Xususilə Tiflis ədəbi mühitində yaxından iştirak edən  İbrahim ağa Vəkilov böyük 
dramaturqumuz Cəlil Məmmədquluzadə ilə yaxından dostlaşmışdı. Xalqımızın nicatı üçün hər 
iki dost birgə çalışırdı. Bu fakta Mirzə  Cəlilin həyat yoldaşı  Həmidə xanımın “Mirzə  Cəlil 
haqqında xatirələrim” kitabında da rast gəlmək olur. Həmidə xanım yazır ki, 1907-ci ildə 
Qarabağda çəyirtkə və aclıq gözlənilirdi... Tiflis Xeyriyyə Cəmiyyəti (cəmiyyətin sədri İbrahim 
ağa Vəkilov, katibi Mirzə  Cəlil idi) bizim rayonun məruz qaldığı  çıxılmaz vəziyyətdən xəbər 
tutduqda, zərərdidələrə paylamaq üçün poçt ilə mənim adıma altı yüz manat pul göndərmişdi. 
Bizdə Mirzə Cəlillə general İbrahim ağa Vəkilovun birgə fəaliyyətini təsdiq edən daha bir 
etibarlı  sənəd var. O da 1909-cu il martın iyirmi ikisində çap olunan “Molla Nəsrəddin” 
jurnalının on ikinci nömrəsidir. 
Həmin nömrədə İbrahim ağa haqqında iki dostluq şarjı verilmişdir. Birinci şarjda küçədə 
İbrahim ağaya rast gələn ziyalı müsəlmanların hamısı ona baş əyir, xoş təbəssümlə təzim edirlər. 
Hamı onun Tiflisdə Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyəti açmaq təşəbbüsünü bəyənir, ətrafına toplaşıb 
şirin-şirin söhbət edirlər. Ona deyirlər ki, sən Xeyriyyə  cəmiyyətini təşkil et, biz sənə maddi 
cəhətdən kömək göstərəcəyik. 
İzof Rotterin məharətlə  çəkdiyi bu şarcın altında belə yazılıb: “İbrahim ağa Vəkilov. 
Müsəlman, Xeyriyyə Cəmiyyətinin sədri seçilməmişdən əvvəl”. 
Həmin səhifədə verilmiş ikinci şarjda isə  İbrahim ağa küçənin ortasında tək dayanıb. 
Ondan baş götürüb qaçan musəlmanlara baxıb acı-acı gülümsünərək, - bunlara nə oldu, - deyir. 
Xeyriyyə  cəmiyyətinə yardım etmək istəməyən “bu ziyalı müsəlmanların indi kimisi qaçır, 
kimisi də gizlincə tindən, dalandan qorxa-qorxa İbrahim ayağa baxır.  İbrahim ağanın  əlləri 
təəccüblə açıq qalıb  Şarjın altında: oxuuruq: “Xeyyriyyə Cəmiyyətinin sədri seçiləndən sonra”. 
Rəsmi sənədlərdən məlum olur ki, İbrahim ara Vəkilov görkəmli dövlət və partiya xadimi 
Muxtar Hacıyevlə,  Əliheydər Qarayevlə, Qəzənfər Musabəyovla, Həmid Sultanovla, 
Sultanməcid  Əfəndiyevlə, Tağı  Şahbazi ilə, general Tərlan  Əliyarbəyovla, Heydər Vəzirovla 
birgə işləmişdir. 
Əliheydyr Qarayevin məsləhətilə 1920-ci ildə Azərbaycanın ilk coğrafi xəritəsinin 
müəllifi və respublikamızda topoqrafiya məktəbinin yaradıcısı da general-mayor İbrahim ağa 
Vəkilov olmuşdur. 
Xalq komissarlığının və hərbi dəniz donanmasının əmrində oxuyuruq: 
Hərbi topoqrafiya şöbəsinin rəisi İbrahim ağa  
Vəkilov yoldaş hərbi topoqrafiya kurslarının  
təşkili və rəhbərliyi sayəsində misilsiz xidmətlərinə, eləcə 
də yeni Qırmızı topoqrafiyanın 
 yetişdirilməsinə səmimi və vicdanla yanaşmasına  
görə, Qırmızı topoqrafçıların birinci buraxılışının  
təntənəsi günü, ümumi iclasın qərarına əsasən hərbi  
topoqrafiya kurslarının fəxri kursantı seçilmişdir. 
 
Hərbi Dəniz Donanmasını xalq komissarı: 
 
Ə.Qarayev”. 
 

---