Görkəmli Azərbaycan mütəfəkkiri Bəhmənyarın adını daşıyan Fəlsəfə və Hüquq İnstitutu

«İnzibati ekoloji qanun pozuntusunun mahiyyəti (sosial-hüquqi aspekt)» adlı plan işi 

üzərində işləyir. 

Şöbənin baş elmi işçisi, fəlsəfə elmləri namizədi Raziyyə  Əsədova bir monoqrafiya və 

onlarla məqalənin müəllifidir. Kimya və ekologiyanın qarşılıqlı  əlaqəsi onun tədqiqat 

işlərinin mövzusudur. R.Əsədova çap olunmaq üçün yeni bir monoqrafiya və beş məqalə 

hazırlamışdır. 

Çap olunmuş işi: 

Elmin kimyəvi aspekti. B., 1989, 9,5 m.v. hazırda «Ekoloji problemlərin həllində kimyanın 

imkanları» adlı plan işi üzərində işləyir. 

Şöbənin elmi işçisi, fəlsəfə elmləri namizədi Tahirə Allahyarova şöbənin dissertantı kimi 

həm müdafiəyə qədər, həm də müdafiədən sonra şöbə ilə sıx əlaqədə olmuşdur. Artıq bir 

ildir ki, şöbənin elmi işçisidir. Bu müddət ərzində o, bir monoqrafiya və onlarla məqalə çap 

etdirmişdir. T.Allahyarova namizədlik dissertasiyalarına opponentlik etmiş, çoxsaylı 

əsərlərə rəy vermiş, redkollegiyaların üzvü olmuşdur. Konkret olaraq bu il onun aşağıdakı 

əsəri çap olunmuşdur: 

1. Ekoloji mədəniyyət və ictimai tərəqqi. B., «Elm», 1999, 6,2 m.v. 

«Sosial-ekoloji sistemlərdə idarə olunan sabit inkişafa keçid. Metodologiya. Praktika. Yaxın 

perspektiv» adlı plan işi üzərində işləyir. 

Şöbənin elmi işçisi, fəlsəfə elmləri namizədi Ariz Gözəlov bir monoqrafiya, onlarla məqalə 

yazmışdır. Ariz Gözəlov  şöbənin nəşr etdiyi «Ekologiya. Fəlsəfə. Mədəniyyət» 

məcmuəsinin məsul redaktorlarından biridir. Konkret olaraq o, aşağıdakı monoqrafiyanı 

çap etdirmişdir: 

1. Sosial və qlobal ekoloji sistemlərdə proqnozlaşdırma metodu». B., «Elm», 1999, 7 m.v. 

Hazırda «Ekoloji proqnozlaşdırma və riyazi modelləşdirmə» adlı plan işi üzərində işləyir. 

Şöbənin kiçik elmi işçisi, fəlsəfə elmləri namizədi Ziba Ağayeva  1998-ci ildə «Ekoloji 

siyasət və onun sosial- fəlsəfi aspektləri» mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə 

etmişdir. İndiyə qədər onun 11 elmi məqaləsi çap olunmuşdur. O, bir monoqrafiyasını çap 

üçün hazırlamışdır. 

«Qaçqınlar problemi və dövlətin ekoloji siyasəti» adlı plan işi üzərində işləyir. 

Şöbənin kiçik elmi işçisi Səbirə  İsgəndərova namizədlik dissertasiyasını müdafiə üçün 

hazırlamışdır. Onun 10-dan çox məqaləsi çap olunmuşdur. 

Hazırda «Azərbaycanda müasir urbanistik və ekoloji problemlərin qarşılıqlı  əlaqəsi» adlı 

plan işi üzərində işləyir. 

Şöbənin kiçik elmi işçisi Yalçın Abdullayev insan problematikasına həsr olunmuş 

dissertasiyanı müdafiə üçün hazırlamışdır. Onun 10-dan çox elmi məqaləsi çap edilmişdir. 

Hazırda «İnsan və ekoloji problemlər: tədqiqatın sosial-mədəni aspekti» adlı plan işi 

üzərində işləyir. 

Şöbənin elmi işçisi Pənah Hüseynov bir sıra məqalələrin müəllifidir. Hazırda «İnsan 

ekologiyası probleminin dini- əxlaqi aspekti» adlı plan işi üzərində işləyir. 

Şöbənin digər əməkdaşları Anar Hüseynov, Yeganə Bağırova və Aypara İbrahimova həm 

də dissertant kimi götürdükləri elmi mövzular üzərində tədqiqat işləri aparırlar. Onların hər 

birinin bir neçə məqaləsi çap olunmuşdur. 

Ümumiyyətlə,  şöbənin son illərdə  tədqiq etdiyi mövzu «İnsan və  cəmiyyətin ekologiyası» 

olduqca aktual bir problemdir. Həm də problemin öyrənilməsi yeni ekoloji konsepsiyanın 

yaradılmasında mühüm rol oynayacaqdır. 

Azərbaycan respublikası üçün yeni ekoloji konsepsiyanın yaradılması olduqca zəruridir. 70 

il müddətində Respublikanın təbiəti elə bir vəziyyətə salınmışdır ki, onun bərpası üçün 

uzun illər çalışmaq lazım gələcəkdir. Hər  şeydən  əvvəl, konsepsiyanın nə olduğunu 

aydınlaşdıraq. Konsepsiya (latınca konseptis- anlama)- müəyyən anlam sistemi, hər hansı 

---

hadisənin  şərhi,  əsas nöqteyi- nəzər, prinsiplərin aydınlaşdırılması üçün rəhbər ideya, 

müxtəlif fəaliyyət növlərinin konstruktiv prinsipi kimi başa düşülür. Azərbaycanın ekoloji 

konsepsiyanın yaradılması, yəni onun noosfer inkişaf yolunun göstərilməsi zərurəti bir sıra 

səbəblərlə bağlıdır. Aşağıda onların bəzilərini göstərməyə çalışacağıq. Qeyd etmək 

lazımdır ki, bu vəziyyət keçmiş SSRİ respublikalarının əksəriyyəti üçün xarakterik olsa belə 

spesifik cəhətlər də mövcuddur. 

1. 70 il müddətində bütövlükdə SSRİ-də, o cümlədən Azərbaycanda ekologiya sahəsində 

hər hansı dövlət siyasəti olmamışdır. Nəticədə  İttifaq miqyasında Aral qurumuş, Baykal, 

Xəzər pis günə qalmış, dəhşətli «Çernobıl» faciəsi baş vermişdir. Yeni bazar iqtisadiyyatına 

keçid dövründə, ekoloji və iqtisadi maraqlar olduqca kəskin ziddiyyətlərə girir, ona körə də 

vəziyyəti düzəltməyin vaxtı kəlib çatmışdır. 

2. Bəşəriyyət yaşamaq uğrunda deyil, mövcud olmaq uğrunda mübarizə aparır. Onun 

inkişafın noosfer yoluna- insanın, cəmiyyətin və təbiətin ağılla idarə olunan yoluna keçmək 

vaxtı artıq yetişmişdir. Noosfer inkişafının özülünü təşkil edən odur ki, insan təbiətin bir 

hissəsinə çevrilir və onun qanunlarına tabe olmağı öhdəsinə kötürür. Əslində noosfer 

inkişafa keçid-müasir sivilizasiyanı məhv olmaqdan xilas edə bilən yeganə yoldur. 

3. Hazırda respublikamızın qəbul etdiyi ekoloji normaları dünyanın aparıcı dövlətlərinin 

ekoloji normaları ilə uyğunlaşdırmaq lazım gələcəkdir. Burada ətraf mühitin mühafizəsi 

sahəsində beynəlxalq konsepsiya və ideyaların nəzərə alınması mühüm yer tutmalıdır. 

4. Azərbaycan respublikasının yeni ekoloji konsepsiyasının  əsas müddəaları dövlət 

orqanlarına, onun subyektləri olan yerli idarə orqanlarına konstruktiv təsir etməli və onlar öz 

işlərini həmin müddəalara müvafiq qurmalıdırlar. Bu da dövlətin uzunmüddətli ekoloji 

siyasətinin əsasında durmalıdır. 

3-cü minilliyə irəliləyən müstəqil respublikamız getdikcə daha çox təlabatın ödönilməsində 

kəmiyyətə yox, keyfiyyətə fikir verməlidir. Tələbat mallarının keyfiyyəti elə bir səviyyəyə 

çatdırılmalıdır ki, insanın praktiki və yaradıçılıq təlabatını ödəməyə qadir olsun. 

Getdikcə daha çox resursların qorunmasına, təbiətin bir sıra obyekt və predmetlərinin 

bərpa edilməsinə xidmət edən texnologiyanın tətbiqinə geniş yer verilməlidir. Bu məsələnin 

ümumplanetar miqyasında nəzarəti işinə qoşulmaq vaxtı gəlib çatmışdır. 

Qlobal, regional, təsərrüfat-informasiya, sosial, demoqrafik inkişaf probleminin həlli 

məsələlərində iştirak etmək, bu sahədəki elmi nailiyyətlərə yiyələnmək lazımdır. 

İdarəçilik sistemində ekoloji proqnozlaşdırma və modelləşdirilmə üsullarına üstünlük 

verilməlidir. 

Müxtəlif milli mədəniyyət və ənənələrin qarşılıqlı təsir və qarşılıqlı zənginləşmə proseslərini 

inkişaf etdirmək lazımdır. 

Sivilizasiyanın noosfer inkişaf konsepsiyasını işləyib hazırlamaqla mövcud ümumbəşəri və 

ölkə tarixindəki təcrübədən geniş surətdə istifadə edilməlidir. 

 

 

 

ƏLİ ABASOV 

FƏLSƏFƏNİN YENİ İSTİQAMƏTLƏRİ VƏ GENDER TƏDQİQATLARI BÖLMƏSİ 

 

Bölmə Azərbaycan EA ictimai elmlər bölməsinin təqdimatı  və Akademiyanın Rəyasət 

Heyətinin sərəncamı əsasında 1998-ci ilin dekabrında təşkil olunmuşdur. 

Adından göründuyü kimi, bölmə öz elmi-tədqiqat fəaliyyətini  əsasən iki istiqamətdə 

aparmağı planlaşdırmışdır. 

Birinci istiqamətdə bölmənin məqsədi: yeni dünyagörüşü baxımından fəlsəfənin bir sıra 

aktual problemlərinin; keçid dövrünü səciyyələndirən sosial-siyasi proseslərin təhlili 

---