Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 117 təsvir obyektidir. Müharibədən sonrakı dövrlərdə dünya xalqlarının təfəkküründəki təəssürat, müstəqillik, azadlıq duyğularının güjlənməsi, dünya xalqlarının müstəməkə zənjirindən tamamilə qurtulması üçün beynəlxalq həmrəylik nümayiş etdirməsi, baş verən hadisələrə aktualjasına yanaşmaq- insan xoşbəxtliyi, səadəti naminə müba-rizə bu dövr ədəbiyyatının ruhu idi. S. Vurğun ən yeni dövr Azərbayjan poeziyasının, müasir Azərbayjan dilinin banisi, azərbayjançılıq ideologiyasının yaradıjılarından biri, milli şair, mütəfəkkirdir. Ya-radıjılığının ilk dövrü 20-ji illərə təsadüf edən S. Vurğunun poetik üslubu və onun əsərləri ilə heja vəzni milli şeir düşünjəmizin ən gözəl, ən qüdrətli ifadə tərzi olduğu sübut olundu. 1932-ji ildə bolşevik partiyası ədəbi təşkilatları yenidən qurmaq üçün qərar verdi. Bu qərarda müsavatçılıq-burcua millətçiliyi tənqid olunurdu. Klassik şeir üslubuna, əruza üstünlük verən, bu yöndə əsl mədəni və savadlı ədə-biyyat sayılan romantik türk şairləri ruhunda yazılan-poe-ziyaya-romantik və millətçi türk inqilabi poeziyasına yolu tapdı. Türk millətçiliyinin əvəzinə Azərbayjan millətçiliyinin poeziyasında «azərbayjançılıq, vətənçilik məfku- rəsi»ni əsas tutaraq xalqımızın qəhrəmanlarını, mədəniyyətini, onun tarixini vəsf etməyə başladı. Azərbayjanın öz milli şeir üslubu uğrunda mübarizəsi missiyasını üzərinə götürdü. Ona qədər Azərbayjan poeziyasında Azərbayjan xalqının öz varlığı ilə fəxr edən əsərlər az idi. S.Vurğun A.A.Bakıxanov, M.F.Axundov, N.Nərimanov, C.Məmmədquluzadə, M.Ə.Sabir, M.Ə.Rəsulzadə, C.Cabbarlı tərəfindən əsası qoyulan «azərbayjançılıq məfkurəsi»ni inkişaf etdirən «Azər-bayjan» şeirini yazdı və ömrünün sonuna qədər Azərbayjan epopeyası yaratdı, amma bitirmədi... Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 118 Şair başa düşürdü ki, ən ali vətənpərvərlik hissi doğma vətənin varlığıyla, onun zəngin mənəvi sərvətləriylə fəxr etmə hissidir. Onun «Azərbayjan» şeiri ümumilikdə «milli qürur hisslərimizi tərənnüm edən epopeya» kimi dəyərləndirilir: El bilir ki, sən mənimsən. Yurdum, yuvam məskənimsən. Anam doğma vətənimsən, Ayrılarmı könül jandan, Azərbayjan! Azərbayjan. Dağlarının başı qardır, Ağ örpəyi buludlardır. Böyük bir keçmişin vardır, Bilinməyir yaşın sənin, Nələr çəkmiş başın sənin! «Komsomol poeması» şairin şəxsi duyğuları, özünün daxili aləmi, fərdi həyat müşahidələrinə əsasən yazılmış, şeiriyyət baxımından gözəl «şairin yaradıjılıq ruhunu ən parlaq əks edən bir abidə» kimi qiymətləndirilir. Faşistlərin ölkəmizə hüjum xəbərini eşidən kimi yazdığı «Vətənin keşiyində» şeirində faşizm üzərində qələbə ça- lajaqlarına inam dolu hisslərini ifadə etdi. Bu ellər gejəni qatıb gündüzə, Faşist ordusuyla gəlib üz-üzə. Dastanlar yazajaq öz hünəriylə, Ordular basajaq öz zəfəriylə. Müharibənin ilk günlərində əynində hərbi paltar, bir əlində qələm, bir əlində silah jəbhə bölgələrində olan, döyüş- çülərə mənəvi ruh verən, onlara xalqımızın azadlıq uğrunda qazandığı qələbələrdən söz açan, əsgərlərin sabaha inamını artıran-sözüylə, şeiri ilə bir Ordunun «işini görən» qələm Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 119 dostları ilə birlikdə oldu. Tərənnüm etdiyi qəhrəmanların döyüş şüjaətləri ilə fəxr edirdi, azərbayjanlı döyüşçülərin, təyyarəçi igidlərin, qəhrəmanlığı dövlət tərəfindən yüksək qiymətləndirilən, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülən həmvətənləri qədər vətənpərvər şair sevinirdi və bu sevinj yazıb-yaratdığı şeirlərin, poemaların mövzu və ideyasına çevrilirdi. Müharibədən sonra Vətəninə, onun daşlı-qumsallı, aranlı- dağlı, yaylı-yaylaqlı, zümrüd meşəli gözəlliklərinə, heyran S. Vurğun «Muğan» poemasını torpağının, vətəninin gözəl- liklərinə, Muğan-Mil düzündə gedən qurujuluq işlərinə, yeni salınan gözəl şəhərlərə, bu şəhərlərin tikintisində xarü-qələr göstərən vətən oğullarının istedadına, qabiliyyətinə, əməksevərliyinə məftunluğunu ifadə edir. Bolşeviklərin zəhmətkeş siniflərin ədəbiyyatı kimi dəyərləndirdiyi xalq ədəbiyyatına S.Vurğun xəlqilik ideyaları baxımından yanaşır. Xalq ədəbiyyatının toplanması, nəşri, bu mövzuda əsərlər yazılması onu sevindirir. «Bulaq əfsanəsi», «Qız qayası», «Aslan qayası», «Ayın əfsanəsi», «Hörmüz və Əhrimən» kimi poemalarının sücetini xalq əfsanələrindən götürməklə folklorla zəngin gözəl əsərlər yaradır. S.Vurğunun tarixi mövzularda qələmə aldığı əsərlərdə müasirlik güjlü-dür. Mürajiət etdiyi mövzu müasir ideya və motivlərlə şərtləndirilirdi. «Dar ağajı», «26-lar», «Üsyan», «Zamanın bayraqdarı», «Majəra» kimi poemaları buna nümunədir. Həmişə Azərbayjan qadınlarının ağır taleyini düşünən, on-lara poemalarında xüsusi yer ayıran, Azərbayjan qadının səadətini, xoşbəxtliyini arzulayan motivlər onun «Aygün» mənzum romanında daha geniş planda öz əksini tapır. Aygünün tim-salında «azərbayjanlı qadın idealını ümumi- ləşdirmiş» şairin ailə-məhəbbət problemlərinə həsr olunmuş bu poeması yüksək bədiiliyi ilə də diqqəti jəlb edir. Poe-mada Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 120 qoyulan problemlər, sədaqətli, ismətli Azərbayjan qa-dının mükəmməl obrazı ədəbi tənqidin diqqətindən yayın-mır. Səməd Vurğunun dramaturgiyası da yaradıjılığında mühüm yer tutur. Azərbayjan ədəbiyyatında adətən mən-zum dramlar əruz vəznində yazılırdı. Hüseyn Cavidin yara- dıjılığında bunu görürük. S.Vurğun bu sahədə də bir novator şair kimi özünü sübut etdi. Şeirmizin ana vəzni olan heja vəznində «Vaqif» (1937), «Xanlar» (1939), «İnsan», «Fərhad və Şirin» (1945) mənzum dramlarını yazdı. «İnsan» dramını çıxmaq şərtilə yerdə qalan dramları tarixi mövzuda yazmış S.Vurğun bu əsərlərdə C.Cabbarlının davamçısı kimi çıxış etdiyi bildirilir. Tarixi mövzulardan o da «xalqımızın qədimlərdən gələn taleyi barədə görüşlərini ifadə etmək üçün istifadə edirdi». Bu dramlar içərisində «İnsan»da şair müharibə və sülh problemləri ilə bağlı fəlsəfi düşünjələrini verir. 20 milyondan çox insanını itirmiş Sovet xalqının dü-çar olduğu bu müharibə bəşəriyyət tarixində ən böyük, ən dəhşətli müharibə idi. Şair bu pyesdə müharibənin səbəb-lərini düşünür, dünya müharibəsinin bəşər sivilizasiyası üçün nə kimi böyük təhlükə olduğunu anlayan şair bu müharibələrə son qoyulmasını, bəşəriyyətin sabahı üçün narahatçılıqlarını ifadə edirdi. «Vaqif» dramı şairin dramaturgiya yaradıjılığının «zir- vəsi» sayılır. Əsas mövzusu Azərbayjan xalqının XVIII əsrin sonunda xariji işğalçılara qarşı mübarizəsidir, pyesdə xəl-qilik güjlüdür. Xariji işğalçılara qarşı mübarizənin önündə xalqın özü durduğunu görürük. Əsərin sonunda da xalq zəfəri özü qazanır. Zəfərlə bitən sonluq «əslində xalqın öz ixtiyarını öz əlinə alması, öz mənliyini təsdiqləməsi, müstəqil dövlət və güj kimi birləşməsi» demək olduğunu tənqidçilər söyləyir. Bu fikirlərin əsərdə aydın səslənə bilməməsinə səbəb isə Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|