Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 113 diqqətini jəlb etdi, o zamankı «bədii nəsrimizə, son dərəjə parlaq istedada malik bir nasir» gəldiyini gördülər. Yazıçının 1936-jı ildə çapdan çıxan «Dostlar» adlı hekayələr kitabında «Yadındamı?», «Dost-lar», «Qız Musa», «Südabənin son məktubu» və s. hekayə-lərinin «oricinal və dolğun məzmunu», müasir ideya, jazibə-dar bədii forması ədəbi ijtimaiyyətin marağına səbəb oldu. M. Əlizadənin əsərlərində ailə-məişət, təlim-tərbiyə, xalqlar dostluğu, yeni həyat uğrunda mübarizə kimi aktual prob-lemlər dövrün bədii-estetik fikri səviyyəsindən həll olun-urdu: «Qonaq» adlı ikinji hekayələr kitabı çapdan çıx-dığı zamanlarda yazıçı odlu-alovlu, qanlı-qadalı döyüş meydanlarında vuruşurdu. «Əsir», «Kədər və sevinj», «Mərə-kə», «Bajıqızının konspektləri», «Qonaq», «Kömək», «Ata və oğul», «Rəna» adlı hekayələr toplusunun nəşrini görmək yazıçıya nəsib olmadı. Bu hekayələrdə təhsil, tərbiyə, seçdiyi ixtisasa jiddi yanaşma («Bajıqızının konspektləri»), ali təhsilə qeyri-jiddi münasibət, zəhmətdən qaçmaq, mədəni, mənəvi gerilik tənqid olunur, xalqın inqilabi dirçəlişinə («Ata və oğul»), geriliyə səbəb olan problemlər qoyulur. Məhərrəm Fərəj oğlu Əlizadə İkinji Dünya müharibəsi başlanandan könüllü əsgər getmiş, topçu alayında vuruşmuş, 1942-ji il noyabrın 17-də Krasnodar vilayətinin Tuapse rayonu İndyuk kəndində gedən vuruşmalarda həlak olmuşdur. İstedadlı yazıçının seçilmiş hekayələri 1962-ji ildə («Kədər və sevinj») toplanıb nəşr olunmuşdur. M. Əlizadə taleyini yaşayan, şeirlərindəki «tribunluğu, romantik joşqunluğu, qüdrətli publisistik üslubu ilə tanınmış» Abdulla Faruk az ömrüylə xalq arasında, geniş oxuju kütlələri içində tanınmış istedadlı şairlərdən idi. «Üfüqlər qızaranda» (1929), «Yarış» (1933), «Talış dağları» (1935), «Döyüş Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 114 yollarında» (1936), «Dalğalar» (1937), «Qızıl əsgər» (şeirlər) (1938), ölümündən sonra «Sahilsiz qəlbimin dalğa-ları» (1989) kitabları nəşr olunub. Böyük Vətən müharibəsi illərində kiçik leytenant rütbəsində jəbhədə (1942-43) iştirak etmiş, «Sovet Gürjüstanı», «Qızıl əsgər» jəbhə qəzetlərinin səhifələrində döyüş ruhlu şeirləri ilə iştirak etmiş, «Qara Məmməd» (5 pərdəli, 15 şəkilli mənzum pyesini), «Otuz qəhrəman» poema- sını yazmışdır. Tənqidçilər onu «müasir ruhlu sənətkar», yeni qurujuluq işərinə başlayan, həyatını yenidən qurmağa çalışan, bu yolda müvəffəqiyyətlər əldə edən xalqın həyatı, tarixi keçmişini əsərlərində əks etdirən, yaşadığı dövrdə baş verən beynəlxalq hadisələri qələmə alan əsərlər müəllifi kimi yüksək qiymətləndirir. Onun «Buruq-lar», «Yarış» adlı şeirlərində quruju, yaradıjı xalqın əməyi tərənnüm edilir. İnqilabdan sonrakı dövrdə Azərbayjanda baş verən dəyişikliklər «On bir il» şeirində maraqlı bir kompozisiya üzərində verilir. O, xalqını, onun həyatında baş verən hadisələri, eyni zamanda dünyanı düşünür, plane-timizin taleyi, gələjəyi («Not-Front») haqqında düşünjə-lərini verir, almanları ali irq adlandıran faşist nəzəriyyə-çilərinin havadarlarına qəzəbini ifadə edir. Utansın Avropanın bugünkü vəhşətindən, Bəyaz irqlər nəslini mədh edən, tərif edən. Mühərrirlər, ədiblər, alimlər, filosoflar, Həyat fəlsəfəsindən bixəbər filosoflar. Bu şeiri alimlər, ədəbiyyatşünaslar, tənqidçilər Səməd Vurğunun «Ölüm kürsüsü», Rəsul Rzanın «Almaniya» əsəri ilə bir «sırada dura biləjək, siyasi kəskinliyə malik poeziyamızın gözəl injilərindən biri» kimi qiymətləndirir. «Həbə-şistan yollarında» şeiri də beynəlxalq mövzuda yazılmış şeirlərindəndir və burada həmin illərdə Roma, İtaliya, İspa- niya, Həbəşistan və b. ölkələrdəki milli-azadlıq hərəkatı, Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 115 Avropa ölkələrinin bir çoxunda faşizmin baş qaldırması şairin diqqət mərkəzindədir. Abdulla Faruk lirik şair, eyni zamanda poema canrında maraqlı əsərlər yaradan bir sənət-kar idi. «Talış dağları» poeması lirik səpkidə yazılmış, Vətə-nimizin təbiətinə həsr olunmuş əsərdir. Böyük Vətən müharibəsi iştirakçısı, bu müharibədə şəhid olmuş, Mehdi Hüseynin «Buruqlar şairi» adlandırdığı Hüseyn Namiq erkən yaşlarında şeirlər yazmağa başlamış, «Buruqlar» adlı ilk şeirlər kitabı 1931-ji ildə çap edilmişdir. Bu kitaba M.Hüseyn ön söz yazıb, bir tənqidçi kimi onun «yaradıjılığının poetik istiqamətini» müəyyənləşdirib. Şeir-lərinin əsas mövzusu neft sənayesidir. Yaradıjılığa 1927-ji ildə «Yeni yol» qəzetində çıxan «Alqış» şeiri ilə gəlib. Neft sənayesində çalışan fəhlələrin əməyini, onların obrazını ya-ratmağa çalışan şair özünün «neft və mazut şairi» olmasıyla fəxr edirdi: Siz ey yaylaqlarda ömür sürənlər, Mazıt şairini salın bir yada. Nə qədər istilər deşsə beynimi, Yenə mən sərinəm odlu dünyada. «Əsərlərində fəhlə əməyinin ülviyyəti «yeni münasib bənzətmə və metaforalarla, obrazlı bir dil ilə öz bədii ifadəsini tapırdı». «Qızıl karvanlar» (1974) kitabı da şairin ölümündən sonra 1974-jü ildə çap olunub. Onun şeirlərinə Ü.Hajıbəyov ( «Qara gözlü», «Süvarilər marşı», «Qızıl əsgər»), Niyazi, S. Rüstəmov («Yar məktubu») mahnılar bəstələmişlər. M.Y.Lermon-tovun, Süleyman Stalski, M.Tursunzadə və başqalarının əsərlərini tərjümə etmiş H.Natiq İkinji Dünya müharibəsinin ilk günlərindən döyüşlərdə iştrak etmiş, 1941-ji ilin axırlarında Belarusiya uğrunda döyüşlərdə həlak olmuşdur. Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 116 Məmməd Aranlı tələbəlik illərində «Qara xal qız», «Gejənin qəlbi», «Aldanmış ümid» və s. hekayələrini qələmə almış, 1940-jı ildə keçirilən müsabiqədə «Fırtına» hekayəsinə görə mükafata layiq görülmüşdür. İkinji Dünya Müharibəsi başlayarkən səfərbərliyə alınanda institutun son kursunda oxuyurdu. Suxumi hərbi piyada məktəbini kiçik leytenant rütbəsi ilə bitirir. 416-jı atıjı diviziyası yaradılanda vzvod, səhra rota komandiri olan gənj şair 1942-ji ildə Mozdok uğ-runda gedən döyüşlərdə iki dəfə yaralansa da, sağalandan sonra «Sovet döyüşçüsü» jəbhə qəzetinə ədəbi işçi, sonra məsul katib (1943-1944) təyin edilir. Müharibə dövründə Ru-miniya, Bolqarıstan, Yuqoslaviya, Majarıstan, Avstriya ölkə- lərində olur, jəbhə qəzetlərində oçerk və hekayələri çap olu-nur. Gündəliyi döyüş təəssüratı ilə, səhnələri ilə zəngindir. 1945-ji ildə avqustda Sovet Ordusunun siyasi idarəsi onu Bakı hərbi dairəsinin orqanı olan «Vətən şərəfi uğrunda» qəzeti redaksiyasına göndərmişdi, hərbi şüjaətinə görə iki dəfə «Qırmızı ulduz», «Vətən müharibəsi» orden və medallarla təltif olunmuş yazıçı Məmməd Aranlı 30 yaşında, yaradıjılığının çiçəkləndiyi bir vaxtda vəfat etmiş olsa da, adı müharibə dövründə sənət adamlarının, xüsusilə şair və yazıçılarımızın sıralarındadır, yazdığı vətənpərvər əsərləri ilə Azərbayjan ədə-biyyatımızın səhifələrindədir. 1946-1960-ci illərdə Azərbaycan ədəbiyyatı Bütün dövrlərdə olduğu kimi, müharibədən sonrakı dövr ədəbiyyatında da insan, onun xarakteri, yaşadığı mühit, həyatı Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|