Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 145 böyük ustalıqla mənimsəmiş və onun ən yaxşı davam və inkişaf etdirijilərindən biri kimi tanın-mışdır» (Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı. I cild. 2007). Mir Cəlal Azərbayjan nəsrinin inkişafında böyük rol oynamış sənətkarlarımızdan biridir. «Sağlam yollarda» oçerklər kitabı 1932-ji ildə işıq üzü görüb. Sonralar «Boy» kitabında novellaları və oçerkləri toplanıb. 1935-ji ildə nəşr olunub. «Dirilən adam», «Bostan oğrusu», «Axundun işta-hası», «Gözün aydın», «Bir gənjin manifesti», «Vətən», «İl-yas», «İsrafil», «Şərbət», «Vətən yaraları», «Həyat hekayə-ləri», «Yeni kəndin adamları», «Təzə şəhər», «Sadə heka-yələr», «Fitnə», «Yaşıdlarım», «Seçilmiş əsərləri 2 jilddə», «Yolumuz hayanadır», «İnsanlıq fəlsəfəsi», «Gülbəsləyən qız», «Seçilmiş əsərləri 4 jilddə, «Şəfəqdən qalxanlar», «Si-lah qardaşları», «Dağlar dilə gəldi», «Yaşıdlar», «Ləya-qət» (hekayələr və povestlər və s. kitabların müəllifidir. Mir Cəlal ədəbiyyatşünaslıq, ədəbi tənqid sahəsində elmi-nəzəri əsərlərin də müəllifidir. XX əsr Azərbayjan ədə- biyyatının ziddiyyətli və mürəkkəb bir dövrünü faktlarla təhlil etmiş, realizm, romantizm, naturalizm və s. haqda ədəbi, elmi-nəzəri mülahizələrini söyləmiş, bu jərəyanlara xüsusi fəsillər ayırmış, dövrün ən kiçik ədəbi hadisələrini, şəxsiyyətlərini öyrənməyə, tədqiq etməyə çalışmış, təkjə XX əsr Azərbayjan ədəbiyyatı deyil, həm də klassik ədəbiyyatımızı tədqiq etmiş, Nizamidən başlayaraq ədəbiyyat tariximizdə mühüm yer tutan sənətkarların böyük bir qismi haq-qında tədqiqat işləri yazmış, bunların hamısı haqqında sözünü deyə bilmiş, Füzuli irsini dərindən təhlil etmiş, onun sənətə baxışı, əsərlərinin dil-üslub xüsusiyyətləri, xalq danı-şıq dilindən qaynaqlanması, əsərlərindəki təsvir və ifadə va-sitələri, poetikası haqqında geniş təhlil və tədqiqat aparmışdır. Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 146 «Füzulinin poetik xüsusiyyətləri» (1940), «Cəlil Məm- mədquluzadənin realizmi haqqında» 1966), «Gülüş bədii silah kimi» (1968), «XIX əsr Azərbayjan ədəbiyyatı» (dərs-lik) (1969), «Ədəbiyyatşünaslığın əsasları» (1972), «Klas-siklər və müasirlərimiz» (1973), «XX əsr Azərbayjan ədə-biyyatı» (şərikli) (1982) «Füzuli sənətkarlığı», «Azərbayjanda ədəbi məktəblər» (2005) elmi kitabların, monoqrafiya-ların müəllifidir. «Füzulinin poetikası» mövzusunda namizədlik, «Azərbayjanda ədəbi məktəblər» mövzusunda dok-torluq dissertasiyası müdafiə edən Mir Cəlalın ədəbiyyat tarixinin yazılmasındakı fəaliyyətini xüsusilə göstərməliyik. O həm iki jildlik, həm də üç jildlik Azərbayjan ədəbiyyat tarixlərinin əsas müəlliflərindən olmuşdur. Bu da göstərir ki, o həm nasirdir, həm də jiddi elmi əsərlərin müəllifidir. Bütün ömrü boyu elmi, ədəbi-bədii yaradıjılıqla məşğul olmuş, ədəbi tənqidimiz üçün çox iş görmüş, elmi yaradıjı-lığı ilə bədii yaradıjılığı «yanaşı, qoşa irəliləmiş, bir-birinə kömək etmiş, bir-birini tamamlamışdır» (Kamal Talıbzadə). Onun «Bir gənjin manifesti» əsərində nəsrimizin ənənələrinin ustalıqla davam etdirildiyini görürük. Mir Cəlal ədəbiyyatımızda satirik-yumoristik əsərlər müəllifi, istedadlı bədii gülüş ustası kimi də tanınır. Mir Cəlal əlliyə yaxın bədii, elmi və publisistik kitabın, beş yüz-dən çox məqalə, resenziyanın, elmi-nəzəri əsərlərin, dərs-liklərin müəllifidir. Mir Cəlal ilk önjə hekayə ustasıdır. Hekayə canrının inkişafında onun xidmətləri böyükdür. Yazıçının «Bostan oğrusu», «Həkim Cinayətov», «Anket, Anketov», «Özündən naxoş», «İjlas qurusu», «Mirzə Şəfi», «Möhlətovun tərjümeyi- halı», «Elçilər qayıtdı» və s. əsərləri yumoristik satirik üslubu ilə seçilir. Hekayələrin hər birində irihəjmli bir nəsr əsərinin Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 147 materialı olsa da yazıçı onu bir hekayə çərçivəsində yerləşdirə bilir, tənqid hədəfini daha «sərrast» nişan almaqla istəyinə nail olur. Onun hekayələrində qələmə aldığı həyat hadisələri hərtərəfli öz ifadəsini tapır. Bu hekayələrdə köhnəliklə yeniliyin mübarizəsi əsasdır, ölkəmizin inkişafına mane olanlar tənqid olunur, vətənpərvərlik, övlad, ata-ana məhəbbəti bu əsərlərin ruhuna hopub. Bir sıra hekayələrində satirik, yaxud yumoristik gülüş var. «Badam ağajları», «Subaylıq fəlsəfəsi», «Vətən yaraları», «İki ananın bir oğlu», «Muştuluq», «Göylər adamı», «Ailə», «Ayaz», «İnsanlıq fəlsəfəsi» və s. hekayələri qüksək sənətkarlıqla yazılmış əsərlərdəndir. Mir Cəlalın «Dirilən adam», «Bir gənjin manifesti», «Açıq kitab», «Yaşıdlar», «Təzə şəhər», «Yolumuz hayana- dır?» romanlarını oxujulara sevdirən mətləbin «konkret, yığjam bədii formada, dinamik sücet daxilində ifadə edə bil-mək» məharətində görülür. Onun hekayələrində lakonizm əsas keyfiyyətdir. Lüzumsuz təsvirlərdən yan qaçan ədib hadisənin məğzini, özəyini təşkil edən, mətləb və məzmunu ön plana çəkir, fikrini, ideyasını müxtəsər, yığjam fabula əsasında şirin, axıjı, bəzən jiddi, bəzən isə yumoristik tərzdə oxujulara çatdırır» (İ.Əliyeva). Onun yaradıjılığında diqqəti jəlb edən məsələlərdən biri də budur ki, iri həjmli əsərlərində surətlər az olur, onların hər birinin mənəvi aləmini, xarakterlərini dolğun verməklə yaddaşlarda qalmasına nail olur. Azərbaycan kəndinin həyatını, kəndli psixologiyasını yaxşı bilən, dərin müşahidə qabiliyyətinə malik olduğundan onların həyatının yüksək bədii bir dillə qələmə alan sənətkardır. Mir Cəlalın alim, tənqidçi, ədəbiyyatşünas kimi Azər- bayjan ədəbiyyatşünaslığına, eləjə də dünya ədəbiyyatına Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 148 verdiyi dəyərli elmi-tədqiqat əsərləri var. Adı ədəbiyyatşünaslıq və ədəbi tənqidimizin inkişafında da birinji çəkilir. Onun öz tənqid-təhlil üsulu, metodu var. Mir Cəlal Azər-bayjan ədəbiyyatının inkişafına ədəbiyyatşünaslıqla bağlı əsərlərində də misilsiz xidmət göstərmişdir. Onun yazıçı və şairlər haqqında dediyi sözlər olduğu kimi yadda qala bilir, oxuju hafizəsinə hopur: «Mir Cəlal bəzən adi, kiçik, replika və yazılarında, tutarlı bir müqayisəsində, obrazlı deyilmiş bir jümləsində tədqiqat obyektinin bir jəhətini sərrast ifadə edə bilir: filan yazıçı həyatdan, filan isə kitabdan gəlmişdir; Əhməd Cəmil az yazır, saz yazır; Səməd Vurğun bir çoxları kimi yaradıjılığının ilk illərində kağız korlamamışdır; Ənvər Məmmədxanlı özünün məharəti ilə bəzən az ağlabatan vaqeələrə belə oxujunu inandıra bilir və s». Mir Cəlalın ədəbi fəaliyyətindən danışarkən onun elmi, ədəbi-bədii əsərlərinin dilini unutmaq olmaz. Onun əsərlərinin dili janlı xalq dilidir, folklor abidələrindən, Mirzə Cəlil nəsrinin dilindən qidasını alıb. Sözə qənaət edən, fikri yığjam, lakonik, təsirli şəkildə «təbii tərzdə ifadə edən»dir, bəzək-düzəksiz, həyat hadisələrinin sadə və səmimi bir təh-kiyə üzərində qurandır. Bütün yaradıjılığı boyu bir dram əsəri yazmışdır ki, bu da müharibə illərinə təsadüf edir. «Mirzə Xəyyam» «şən və ifşaediji» komediyadır. Mir Cəla-lın adı gözəl nasir, müəllim, ədəbiyyatşünas, tənqidçi kimi Azərbayjan ədəbiyyatının tarixinə yazılıb. Müasir Azərbayjan nəsrinin inkişafında Əbülhəsən Ələkbərzadənin də rolu böyükdür. O, jəmiyyətin «ijtimai və siyasi hadisələrin qaynar burulğanında» yetişən, gördük-lərini «bədii sənət dilində əbədiləşdirməyi» bajaran ədiblər sırasındadır. Ədəbi fəaliyyətə «Maarif və mədəniyyət» curnalında çap olunan «Sofi» hekayəsi ilə başlayan Əbülhə-sən Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|