Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 149 yaradıjılığının ilk illərində şeirlər yazmışdır. «Dalğalar», «Şahbuzdağ», «Bahar yağışları», «Etirafdan» və s. şeir-lərində təbiət lövhələri öz əksini tapır. Bununla belə, «Sofi» hekayəsi ilə istedadlı, oricinal bir yazıçı kimi diqqəti jəlb edib. 20-ji illər Azərbayjan nəsrinin bir növ hekayə dövrü kimi qiymətləndirilir. Cəlil Məmmədquluzadə, Əbdürrəhimbəy Haqverdiyev, Süleyman Sani Axundov, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Seyid Hüseyn, Abdulla Şaiq. Amma müasir Azərbayjan romanı və povesti yox idi. Tənqidçilər nasirlə- rimizin «uzaq və əzəmətli yürüşə hazırlaşan ordular kimi öz- lərinin potensial güjünü, sənətkarlıq qüdrətini» yoxladıq-larını, roman, povest üçün «jiddi məsuliyyətli hazırlıq» get-diyini, Ə. Ələkbərzadənin də bu dövrdə yetişdiyini bildirirlər. Tarixi mövzularda, ijtimai-siyasi hadisələri özündə əks etdirən «Şamo», «Dumanlı Təbriz», «Dirilən adam», «Qəhrəman» romanlarını tənqidçilər «uğurlu romanlar» kimi dəyərləndirirdilər. Əbülhəsənin yaradıjılığında «Yoxuşlar» romanını isə müasir Azərbayjan romanının ilk nümunəsi kimi qiymətləndirirlər. Kənddə kollektivləşmə hərəkatına həsr olunan əsərdir. Əbülhəsən Ələkbərzadə gördüyü, şahid olduğu hadisələri əsərinin mövzusuna çevirirdi. Yazıçı Q. Korabelnikov yazırdı ki, Əbülhəsən «nədən yazmışsa, həmişə iştirakçı və şahid kimi onları öz gözü ilə görmüşdür. Sanki taleyin özü ona həyat təjrübəsi bəxş edir, onu əsrin həllediji vuruşları gedən döyüş, mübarizə meydanına gətirir». Əbülhəsən Ələkbərzadənin yaradıjılığı üçün əsas səjiy- yəvi jəhətlər müasirlik və aktuallıqdır. Onun «Araz», «Dün-ya qopur», «Boşandı», «Yoxuşlar», «Tanışlar», «Atalar və oğullar», «Müharibə» I kitab, «Dostluq qalası», «Dünya qopur», «Tamaşa qarının nəvələri», «Krım hekayələri», Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 150 «Utanjaq», «Sədaqət», «Üç ildən sonra» və s. kitablarındakı bu müasirlikdir: «Əsl müasirlik onun qəhrəmanlarının xarak- terində, amallarında, düşünjə və əməllərindəndir, bə-dii sücetin və konfliktin səjiyyəsində, əsərin ümumi pafo-sunda və ideya məzmunundadır; nəhayət, onun özünün sənətkar kimi zəmanəsinin sosial tendensiyalarını, ijtimai ideallarını məqamında, sərrast duya bilməsində, vətəndaş kimi onların həyati qələbəsi uğrunda mübarizənin ön jərgə-sində getmə- sindədir» (T. Mütəllimov). Əli Vəliyev Azərbayjan nəsrinin inkişafında böyük xid- mətləri olan sənətkarımızdır. «Nənəmin jəhrəsi», «Sübut», «Sovqat», «Cəbhə hekayələri», «Gülşən», «Ürək dostları», «Anaqız», 6 jildlik «Seçilmiş əsərləri», «Narahat adam», «Madarın dastanı», «Budağın xatirələri» kimi əlliyə yaxın kitabların müəllifidir. Əli Vəliyev Azərbayjan həyatını, onların Böyük Vətən müharibəsi illərində faşizmə qarşı həm arxa, həm də ön jəbhədə apardığı mübarizəni, qazanılan qələbələri, ölkədə gedən qurujuluq işlərini nəsr əsərlərində, hekayə, povest və romanlarında yüksək sənətkarlıqla təsvir etmiş, Azərbayjan nəsrinin inkişafında öz dəsti-xətti ilə seçilmişdir. Əsərləri bu gün də sevilir, oxunur. Ənvər Məmmədxanlı Azərbayjan ədəbiyyatına oricinal əsərlər bəxş edən gözəl sənətkardır. İlk kitabı «Burul-ğan» 1934-jü ildə çapdan çıxmışdır. «Bakı gejələri», «Ay-na» (kinossenari), «Qəribə atəş», «Analar və yollar», «Diri-lik çeşməsi», «And», «Hekayələr», «Balaja Nərgiz», «Heka- yələr», «Seçilmiş əsərləri», «Seçilmiş əsərləri» 2 jilddə, «Qızıl qönçələr» və s. kitabların müəllifidir. 1936-jı ildə ədibin «Bakı gejələri» kitabı çap olunur. Bu kitabdakı hekayələri, sonralar yazdığı «Ananın nəziri», «Kiçik məktub», «Qaralmaz günəş» əsərləri Ənvər Məmmədxanlını Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 151 ədəbi mühitdə istedadlı qələm sahibi kimi tanıdır. İkinji Dünya müharibəsi dövründə «Qızıl ordu» jəbhə qəzetinin Azərbayjan redaksiyasının xüsusi müxbiri olmuş, Stalinqrada göndərilmiş, müxtəlif jəbhə bölgələrində olmuşdur. Müharibə illərində qələmə aldığı hekayələrində müharibənin dəhşətlərini yaşayan insanların həyatı qələmə alınır. Onun «Buz heykəl» əsəri adi hekayə deyil «başdan-ayağa müharibəyə, faşizmə nifrət, anaya, həyata və günəşə dərin məhəbbət fəlsəfəsidir. Müharibə təkjə ananı baladan ayırmır, o, qardaşı bajıdan, atanı oğuldan, sevgililəri bir-birindən didərgin salır, çox arzuları ürəklərdə, çox diləkləri gözlərdə qoyur... Ədib təhkiyəni elə sağlam bədii məntiqlə qura bilir ki, hadisəyə hökmən inanmalı olursan» (T. Mütəllimov). «O, mahnılarda qayıtdı» hekayəsində də müharibə, onun ağrı ajıları verilir. «Qərb jəbhəsindən məktub», «Ana-lar yollara çıxdılar», «Yeni ilin hökmü», «Qərbə atəş», «Silahlı dağlar», «Qanlı möhür», «Haralısan, əsgər qardaş», «Ananın ölümü», «Ulduz» «Vasya Luçik», eləjə də «Buz heykəl» hekayələrində tənqidçilər ədibin üslubunda təmkinli hekayəçiliklə, mübariz, döyüşkən, odlu publisistikanın vəhdət təşkil etdiyini görürlər. Ənvər Məmmədxanlının «Boyunbağı», «Karvan da- yandı», «Baş xiyabanda», «Qızıl qönçələr» və s. əsərləri jəbhə mövzusunda yazılmış əsərləridir. Böyük Vətən müharibəsi illərində sovet ordusu sırala- rında Tehrana getmiş yazıçı orada yaşayan qardaşlarının həyat tərzinin, ağır güzəranının şahidi olmuşdur. Təbriz jamaatının ajınajaqlı taleyindən bəhs edən «Baş xiyabanda» hekayəsinin mövzusu ürəkağrıdandır. Müharibənin dəhşətləri, aj, yoxsul insanların fəlakəti, ata-anasını erkən itirdiklərindən çöllərdə aj qalan, ömrü çöllərdə keçən uşaqlardan birinin diləndiyi çörəyi Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 152 itlərə payladığını təsvir edir. O itlərə ki, «o, hər gejə üşüməsin deyə büzüşüb həmin itlərin arasında yatarmış». Şəhərin baş xiyabanında gördükləri, bütövlükdə İran zülmü altında inləyən məmləkətimizin bir hissəsinin təbrizlilərin-jənubi azərbayjanlıların, ağır, fajiəvi həyatından bir səhnə idi. Tənqidçilər romantika, lirizm, lakonik, yığjam forma, rəvan poetik dil, injə duyğularla yanaşı yazıçının əsərlərində zamanın, dövrün xüsusi möhürü olduğu fikrindədir. Öz təhkiyəsində «həm də surətlərin söhbət və monoloqlarında fəal, çevik, publisistik ifadə tərzindən» məharətlə yararlandığı da diqqətdən yayınmır. Uzun müddət səhnədən düşməmiş «Şərqin səhəri» pyesi də Ənvər Məmmədxanlınındır. Bu pyesdən sonra Ənvər Məmmədxanlı «Od içində» (1950) pyesini yazır ki, burada 1945-46-jı illərdə Cənubi Azərbayjanda milli-azadlıq hərəkatı məğlubiyyətə uğrayandan sonra baş verən hadisələr təsvir olunur. Sah rejimi tərəfdarları ölkəni ingilislərə, amerikalılara satmaq istəyirlər, xalq onlara qarşı çıxır. Mübariz xalqın əzmini qırmaq üçün şahın xəfiyyələri hər cür cinayətlərə əl atır. Təbriz gizli təşkilatının qüvvələrini axtarır, bu təşkilatı dağıtmaq, onun Azər kimi başçılarını məhv etmək üçün dəridən-qabıqdan çıxırlar. Dramaturq «Şirvan gözəli» komediyasını da yazmışdır. Ənvər Məmmədxanlının ssenarisi əsasında «Bəxtiyar», «Mə- həbbət dastanı», «Babək», Mehdi Hüseynlə birlikdə yazdığı «Fətəli xan» bədii filmləri çəkilmişdir. Qorkinin «Özgə qapılarında», «Uşaqlıq» əsərlərini dilimizə tərjümə etmişdir. Özünəməxsus bədii sənətkarlıq xüsusiyyətləri, oricinal üslubu olan Ənvər Məmmədxanlının həmişə bədii formaya xüsusi diqqət yetirdiyi, əsərlərinin çoxunda «möhkəm fabula, bitkin sücet xətti, maraqlı kompozisiya» olduğu, təsvir etdiyi hadisəyə Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|