Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 181 Nəbi Xəzri müasir ədəbi prosesin fəal iştirakçılarından biri, lirik şairdir. «Çiçəklən arzular», «Sülh əsgəri», «Salxım söyüdlər», «Vətən və qürbət», «Kim məni xatırlasa», «Şeir-lər və poemalar», «Sumqayıt səhifələri», «Dəniz, göy, məhəbbət», «İllər və sahillər», «Dərələr», «Seçilmiş əsərləri» 2 jilddə, «Ulduz karvanı», «Ümmandan damlalar», «Hey-kəlsiz abidə», 4 jildlik «Seçilmiş əsərləri», «Şeir mənim üçün bir kainatdır», «Torpaq sənə and içirəm», «Qəm dəftəri», «Peyğəmbər», «Əsrin qanlı laləsi» və s. kitablarının müəllifidir. Əsərləri keçmiş SSRİ və xariji ölkə xalqlarının dillərinə tərjümə edilmişdir. Özü də V.Terma («Dost sö-zü»), A.Prokafyev («Sən çağır məni»), V.Luks («Eşq ol-sun»), Ş.Əlimjan («Sən gülümsədin»), A.Koşokov («Qaran-quş nəğməsi»), S.Mişel («Yerdən doğan günəş»), V.Aste-mirov («Şimşək), V.M.Oleynikin («Torpaq üstə dayanmı-şam») əsərlərini Azərbayjan dilinə tərjümə etmişdir. Nəbi Xəzri bir şair kimi klassik Azərbayjan şeirinin ənənələri qoynunda yetişən, həm də müasir ədəbi prosesin tələblərini gözləyən şairdir: «Nəbi Xəzrinin poeziyası özünün müasirliyi və mübarizliyi ilə seçilməkdədir. Müasirlik isə hər jür bədii əsər üçün ən böyük məziyyət, ən müqəddəm keyfiyyət kimi mənalandırılmalıdır. Çünki istər lirik, istərsə də epik poeziyada ilkinlik, lirik başlanğıj və hərarət əsas və aparıjı bir xüsusiyyət kimi təzahür etməkdədir» (C. Abdullayev). Bəxtiyar Vahabzadə ədəbiyyata «Ana və şəkil» (1943) şeiri ilə gəlib. Bədii yaradıjılığı ilə elmi fəaliyyətini paralel şəkildə davam etdirən sənətkar «Səməd Vurğunun həyatı və yaradıjılığı yolu» adlı doktorluq dis s ertasiyası yazıb. Bədii əsərləri gənj yaşlarından müxtəlif qəzet və curnallarda, alma- naxlarda nəşr olunub. «Mənim dostlarım», «Bahar», «Ədəbi heykəl», «Dostluq nəğməsi», «Çinar», «Sadə adam-lar», Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 182 «Ceyran», «Aylı gejələr», «Şeirlər», «Etiraf», «Şəbi-hijran», «İnsan və zaman», «Açılan səhərlərə salam», «Pa-yız düşünjələri», «Bir ürəkdə dörd fəsil», Seçilmiş əsərləri, «Səməd Vurğun», «416», «Bir baharın qaranquşu», «Dan yeri», «Sənətkar və zaman», «Pyeslər», «Muğam», «Seçilmiş əsərləri iki jilddə, «Vətən ojağının istisi», «Dərin qatlara işıq» (məqalələr), «Axı dünya fırlanır», «Gəlin açıq danışaq», «Ümidə heykəl qoyan», «Vətəndaş» və s. altmışa yaxın kitabın müəllifi Bəxtiyar Vahabzadə yaradıjılığında müasir dövrün problemləri lirik-fəlsəfi planda, əlvan boya-larla təsvir edilir. Bəxtiyar Vahabzadə oricinallığı ilə seçilən sənətkardır. Həyat hadisələrinə münasibətdə bu oricinallıq özünü göstərir. Bəxtiyar konkret həyati varlığın poetik mənasını, daxili ma- hiyyətini açmağı, varlıq haqqında, onun zahiri gözəlliklərinə dair qanadlı ibarələr, hikmətli aforizmlər işlətməkdən üstün tutur (C.Abdullayev). Həyatın poetik anlarını fəlsəfi ümumiləşdirmələr yolu ilə vermək bajarığı onun şeirlərində güjlüdür. Yaradıjılığındakı «hisslə düşünjə, ağılla duyğu, həssas qəlblə, fəlsəfi idrakın qırılmaz bir vəhdət təşkil etdiyi bildirilir və bu xüsusiyyət onun bütün yaradıjılığına şamil edilir: Yarpağı tez solar tək ağajın da, Daldası yoxdursa nejə solmasın? Meşələr sultanı, meşələr şahı, Aslanın özü də yalqız olmasın! Şeirlərində ömrü mənasız keçirənlərə, başqalarına qay- ğısı, xeyirxahlığı olmayanlara nifrəti, öz səadətini, xoş- bəxtliyini isə başqasının xoşbəxtliyində görənlərə məhəbbət var: «Bu dünya beş gündür» - deyib hər yerdə, Sağ ikən qəbirdə uzanan da var. Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 183 Öz alın təriylə birjə ömürdə, Yüz insan ömrünü qazanan da var. Tənqidçilər onun lirikasında «bir həzinlik, laylay kimi səslənən füsunkarlıq, yaxşı mənada sentimentallıq» olduğunu bildirirlər. Onun lirikası kimi poemaları da mühüm yer tutur. 1944-jü ildə «Dostluq», sonralar «Aylı gejələr», «Sadə adamlar», «Əbədi heykəl» , «İztirabın sonu», «Etiraf», «Şəbi- hijran», «Leninlə söhbət», «Muğam, «Atılmışlar» və s. poemaları, Cənubi Azərbayjan mövzusu, azadlıq uğrunda mübarizəyə qalxan gənjliyin döyüş əzmi, gələjəyə inamı («Aylı gejələr»), kitab mədəniyyəti, kitabxana işçilərinin mənalı əməyi (belə bir mövzunu qələmə almaqla ədəbiyyatda bu sahədə ilk və jiddi bir addım atmışdır), əməyə sığınan, onu həyatının mənası bilənləri, onunla ujalanları («Sadə adamlar») tərənnüm, müharibənin törətdiyi dəhşətlər nətijəsində rəssamlıq sənətindən ayrı dümüş Verterin əzabları, yaratmaq amalı ilə yaşayan gənjin müharibəyə, onu törədənlərə nifrəti («Əbədi heykəl») əks etdirilir. «Ailə, məişət mövzusuna həsr olunan «İztirabın sonu» və digər poemaları içərisində «Şəbi-hijran» poeması, «Mu-ğam» poeması öz bədii dəyəri ilə yüksək qiymətləndirilir. «Muğam» poeması şairin yaradıjılığında, ümumiyyətlə 60-70-ji illərin poeziyasında «bir ədəbi hadisə kimi» qiy- mətləndirilir, burada şairin zəngin ədəbi təjrübələrindən ən yaxşı, ən təsirli komponentlərini daha da dərinləşdirdiyi», «zahiri effekt doğuran hər şeydən çəkinərək, həqiqi sənət yolu ilə» getdiyi, nətijədə oxujunun ağlına, hissinə təsir edə bilən «gözəl bir poema» yaradıldığı söylənir: «Şairin təsvir və təqdimində mahnı, muğam, söz və tar havaları insanın daxili, məxfi dünyasının tərjümanıdır, insanın bütün fəaliyyətinin müşayiətçisi, yol yoldaşıdır. Muğam, mahnı və rənglər, səs və Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 184 ahənglər sözdən daha ilkindir, bu səs və ahəng insanın uşaqlıq çağından həyatının axırınadək onunladır, onun özü, varlığı deməkdir. «Yox, nəğmələr yaranmazdı, qəlbimizdən keçənləri tamam deyə bilsəydi söz». Nasirlərimizin həyatında müasir həyat aparıjı mövzu olsa da, bu illərdə tarixi mövzulara aid də roman və povestlər yazılırdı. S. Rəhimov «Şamo» romanı üzərində işləyərək onu təkmilləşdirmiş, M. Cəlal «Yolumuz hayanadır» romanında M.Ə. Sabirin bədii surətini yaratmışdı. XX əsrin əvvəlində baş verən ijtimai-siyasi-mədəni hadisələr də öz əksini tapır. Tarixi mövzuda yazılmış M. Hüseynin «Səhər» romanı, Sabit Rəhmanın «Nina» povesti 1901-1904 -jü il inqilabi hadisələrini əhatə edir. 80 illik Azərbayjan ədəbi prosesini izləyərkən Azərbay- janda yaranan tarixi romanların böyük bir hissəsinin görkəmli sənətkarların həyatından, taleyindən bəhs etdiyinin şahidi oluruq. Ədəbiyyatımızın tarixində, xalqımızın zəngin bədii təfəkkürə malik parlaq simaları olub. Onların yaradıjılığı, ədəbi mövqeyi haqqında elmi-tədqiqat əsərləri yazılıb. Yaranan bədii əsərlər elmi-tədqiqat əsərlərindən fərqlidir. Bədii əsərlərdə həyatı qələmə alınan sənətkarın tarixi obrazı yaradılır, həyatında ən mühüm məqamlər təsvir və təqdim edilir. Yaranan bədii əsərdə həmin şəxsiyyət haqqında daha geniş təsəvvürə malik oluruq. Tarixi romanların estetik-tərbiyəvi əhəmiyyəti böyükdür. Tarixi roman bədii biblioqrafiya deyil, burada həyatı qələmə alınan, obrazı yaradılan sənətkarın yaşadığı zaman, dövr, onun mühiti, yaşadığı dövrün sosial-siyasi mənzərəsi, onun daxili aləmi, mənəvi dünyası ilə bağlı şəkildə öz əksini tapır. Zəngin dolğun tarixi romanlar var və bunlardan İsa Hüseynovun «Məhşər» romanını xüsusi ilə qeyd etmək lazımdır. Bu romanı yazarkən yazıçı «tarixi həqiqəti gözləmək, Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|