Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 213 60-jılar kimi tanınan şair və yazıçılarımız 60-jı illər ədəbiyyatının, ondan əvvəlki dövrün böyük qələm sahiblərinin təjrübələrindən yararlanmaqla, onları təkrar etmədən, ədəbiyyata yeni mövzular, ideyalar gətirməklə ədəbiyyatımızı zənginləşdirdilər. 60-jı illərdə də 20-30, 40-50-ji illərin nəslindən olan Osman Sarıvəlli, Məmməd Rahim, Nigar Rəfibəyli, Rəsul Rza, sonralar B.Vahabzadə, Nəbi Xəzri, Əli Kərim, Xəlil Rza və b. yazıb-yaradır, Azərbayjan ədəbiyyatına xidmət edirdi. Lakin hər gələn nəsil öz fərdi üslub keyfiyyətləri, öz poetik axtarışları ilə ədəbiyyata yeni ab-hava gətirməkdə idi. 60-jılar ədəbiyyat aləmində özlərindən əvvəlki sənətkarlardan öyrənməklə bərabər ədəbiyyatımızda yeni bir nəsil kimi formalaşmaqda idilər. Onlar şeirlərində zaman, təbiət, dünya, kainat, elmi-texniki nailiyyətlər, insan problemlərini qoyurdular. İnsan və zaman vəhdətində 60-jılar insan düşünjəsini, idrakını, təfəkkürünü, onun mürəkkəb aləmini əsas götürürdülər. Onların söhbət açdığı, düşündükləri insan dünyası bu günü, sabahı, gələjəyi üçün narahat insanlardır. Üzərilərinə bir insan kimi düşən məsuliyyəti duyan müasir dünyagörüşə malik insanlardır. Onlar vətənpərvər olmaqla yanaşı bəşəri amal sahibidirlər. Bu gün Fikrət Qojanın mürajiət etdiyi mövzuların bəşəriliyinə nəzər saldıqda inanırsan ki, o, zamanın şairidir. İkinji Dünya müharibəsinin qanlı-qadalı, fajiəvi illəri-o müharibənin getdiyi torpaqların sinəsində açdığı yaraları Fikrət Qoja «Xatın kəndi» şeirində daha təsirli şəkildə, müharibəyə nifrət hissilə qələmə alır. Gördüyü «dəhşətlərdən daşa dönüb zaman» «yatmış bu torpaqda». Viranələr bayquşunun Ən möhtəşəm sarayıdır Yandırılmış Xatın kəndi. Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 214 O, Xatın kəndində öldürülmüş, yandırılmış insanların xatirəsini əbədiləşdirmək üçün məzarlar üzərinə qoyulan mərmərləri günahsız qurbanların «daşa dönmüş harayı» bilir. Fikrət Qoja «Telefonla söhbət» şeirində Yer kürəsini «xəstə» kimi oxuju qarşısına çıxarır: Alo! Təjili yardım, Kömək eləyin! Bu misradakı təlaşı, həyəjan təbilini çalan şair onun xəstəliyini «Nüvə silahı»nın başının üstdən asılmasında, «bir ayağı qəbirdə» olmasında görür. O, həyəjan təbilini çalan, onu qurtarmağa çalışan «günahlı-günahsız bütün janlıların yaşamaq həvəsi»dir. Zamanın gərgin, psixoloci portreti qarşımızdadır. Yer kürəsinin simasında, çaldığı həyəjan təbilində insan var. Yer kürəsi də yaşamaq istəyir. O da fırlanır. Başına gətiriləjək müsibətlərdən xəbərsiz «fırlanır». Özünü «günə verən» Yer kürəsinin taleyinə yanım var şairin bu misralarında. «Dünyadan bir Araz axır» şeirində dünya mövzusunda öz millətinin, xalqının dərd-sərini çözələyir, çəkdiyi ağrıların, ajıların verdiyi əzabları ifadə edir. «Araz xəstəliyi» dünyanın xəstəliyidir, insan janında, taleyində oturub güjü çatan bu zərif, injə məxluqatı iynələyir, göynədir. Şair ikiyə bölünmüş- Azərbayjan taleyini yaşayan ölkələrin, xalqların dərdini qələmə alır. «İki qaşım arasından, iki gözüm arasından Araz axır»- deyən şairə görə bir üzü od, bir üzü su olan Araz Vyetnam elindən, Koreyadan axır, «keçidlərlə damğalanmış hər tindən Araz axdığını, dünyanın yarısında «Araz xəstəliyi»nin olduğunu onun ağrısını, ajısını yaşamış, yaşayan bir elin övladı kimi duyub qələmə alır. Araz xəstəliyi insan ömründən baj alır. Həsrət, hijran, qürbət dərd-ələm, ayrılıq xəstəliyidir. İnsana səadət, xoşbəxtlik vermir. Sinələrdəki ən şirin arzularda bir Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 215 Araz xəstəliyi var. O Araz «əsrimizdən axır», axır, axır, anjaq «axmayajaq bir zaman». Burada şair insan qəlbini dünyasının ədaləti-ədalətsizlikləri içərisində iynə uju qədər də olsa göstərdiyi ümidin arxasınja yollayır. Bax bu «axmayajaq bir zaman», şairin ümidləri, arzuları, gələjəyə nikbin baxışlarının səsidir. Şairin lirik qəhrəmanı inanır ki, ikiyə bölünən, sinəsində ayrılıq, həsrət körpüsü salınan Arazlar «axmayajaq bir zaman». Şair dünyasını azad, insanlarını xoşbəxt, dünyanı sər- hədsiz, millətləri, dövlətləri bir-birinə iddiasız, dost, qardaş görmək istəyir. O, «Araz xəstəliyi»ni ürəyində gəzdirən bir torpağın övladıdr və taleyi vətənin taleyinə bənzəyən ölkələrin vətəndaşlarının dərdini-sərini yaxşı başa düşdüyündən onları da özü kimi xəstə görmək istəmir. Dünya bəşər övladının məskənidir. Hər kəs qismətinə düşən torpağa, sərvətə qane olmalıdır. Özgə malına göz dikməməlidir. Nəf-sinin əsiri olmamalıdır. Nəfsini özünə əsir etməlidir. Dün-yanın gözəlliklərini duymalıdır insan, o gözəlliklərdən zövq almalıdır. Beş günlük dünyadan nə aparajağını da gözəl bilən insan düşünməlidir, hərəkətlərinə, əməllərinə javabdeh olmalıdır. Fikrət Qoja yaradıjılığında mövzu çoxdur. Biri o birini təkrar etməyən ideyalarla, məzmunla zəngindir. O, sə-nətkar, şair haqqında əsl sənət adamı kimi danışır, sənətkar qəlbinə, sənətkar düşünjəsinə, duyğu və hisslərinə dərindən bələddir. O, böyük sənətkarların yaşadığı hissləri gözəl başa düşür. Nəsimiyə, Nəimiyə, Məhəmməd Füzuliyə və digər sə- nətkarlarımıza münasibətində şair taleyi haqqında düşünən-də damla-damla əriyir: Şairlik ən böyük dərddi. Böyük dərdi olan kəslər Ölür jan qurtarır barı. Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 216 Böyük dərdli şairləri Ölməz yaradıbdı Tanrı, -deyir. Bu deyimdə «böyük dərdli şairləri» dedikdə dünyanın dərdini, kədərini öz şəxsi dərdi kimi qəbul edən, qeyri-bərabər hüquqlu jəmiyyətdə əzilən, məhv olan, arzu və istəklərinə qılınj çəkilən insanların mənəvi, jismani, ağrı-ajılarını onlar kimi yanaşmağı bajaran, qəflət pərdəsini gözlər qabağından götürmək istəyən, bu istəklə mübarizə meydanına atılan jismən, mənən şam kimi dərd əlində əriyən Füzuli də, dərisi soyulan Nəsimi də, Həllaj Mənsur da, Nəimi də, neçə-neçə dahi şəxslər də yada düşür. Bəşər dərdini, sevgisini yaşadan misralarında, əsərlərində şair gördüyü böyüklüyü, yüksəkliyi duyur. Bu duyumda sevgi, hörmət, sənətə, sənətkara ustad gözüylə baxmaq F.Qoja yaradıjılığında əsasdır. Fikrət Qojanın «Cənnətdən qovulanlar» əsərində to- xunduğu məsələlər çoxdur. Bu əsər bir həyat fəlsəfəsi, insan fəlsəfəsi, vətən, millət fəlsəfəsi, humanizm fəlsəfəsidir. Bu əsərdə bütöv Azərbayjan eşqi var, o tayda-Güneyimizdə ge-dən milli azadlıq hərəkatına rəğbət var, bu azadlıq hərə-katının verə biləjəyi səadətə, xoşbəxtliyə inam var: Orda böyük Azərbayjan tarixi yazılır. Qanla yazılır. Tariximdən qara ləkələri yuyur qan. Farsın hökmranlığından, mənim əsarətimdən gedir zaman. Lap yaxındadır o gözəl gələjək…. Özünü dağa, daşa, oda, suya vuran şair o taylı, bu taylı, Qarabağlı, Zəngəzurlu, İrəvanlı, Göyçəli bir Azərbayjanını «jənnət» adlandırır və özünü, millətini jənnətdən qovdu Allah «Azərbayjan kimi bir jənnətə doğru» –deyir və bu vətənin Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|