Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 193 Əsərdəki geniş ümumiləşdirmələri ilə xalqın keçmişinin təsviri, tarixi dövrdə yaşamış insanların xarakterinin bədii şəkildə təqdimi, əsərin oxujuda yaratdığı hiss, təəssürat, xalqın, yurdumuzun keçmişi haqqında dolğun təsəvvür, oturaq həyata keçən, şəxsi rəqabət hisslərinin ajı nətijələri, nəsillər arasında gərginliklər yaradan ziddiyyətlər sənətkarlıqla təsvir olunur. Qasım Qasımzadə bu əsəri «milli mənşədə gedən haçalanma… əleyhinə çağırış harayı ilə yazılmış bir əsər» kimi qiymətləndirir. Əsərin əsas sücet xəttində Qarakəllə və Qanıq ev kökünün tarixi, iki qəbilə arasında əsrlər boyu davam edən qan davası əsasdır. Poemada təsvir edilən adətlər, bu adətlərin pozulmasının «bağışlanmaz təhqir» kimi qəbul edilməsi oxujuların, yazıçıların diqqətindədir. Yazıçı, kinossenarist Anar yazır: «Mövludun yazılarında məni ən çox jəlb edən onun bu həyat tərzini yaxşı bilməsi, duyması və ifadə etməsidir. Bu üslubun, bu ruhun, bu dilin köklərini uzaq dağ kəndində daha aydın duydum. Elə «Köç» də dili, ruhu etibarilə Dədə Qorqud dünyasının bir daşı, bir bulağı, bir kötüjəsi deyilmi?» Əsər yarandığı dövrdə tənqidçilərin mübahisəli mülahi- zələrinə də yol açmışdır. Bu mübahisə doğuran köçəriliklə bağlı məsələ haqqında M.İsmayılov yazır: «Əvvələn, onu qeyd edək ki, bizim xalqımız heç vaxt köçəri olmamışdır. Arxeoloci qazıntı materiallarından məlumdur ki, hələ eramızdan əvvəl VI minillikdə bu torpağın sakinləri oturaq həyat keçirmiş, yüksək mədəniyyət yaratmışlar. Bizim yurdumuza tarix boyu köçəri qəbilələr gəlmiş, yerli jamaatla qaynayıb –qarışmış, onun etnik tərkibinin bir hissəsinə çevrilmişdir. Mal-qaranı qışlaqda, yaylaqda saxlamaq isə köçərilik deyil, köçmə təsərrüfatıdır. Azərbayjanın iqlim şəraiti keçmişdə də, elə indi də bunu tələb etmiş və etməkdədir». Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 194 Romanın bədii strukturu, poetikası, sücet-kompozisiyası, dil-üslub xüsusiyyətləri «nəsrimizdə yaranan yeni keyfiyyətlər kimi» təqdir edilir, «müasir dünya ədəbiyyatında mühüm yer tutan folklor poetikası, nağıl-dastan deyim tərzi, şərti-simvolik üslub kimi əlamətlər»in də romanda qabarıq nəzərə çarpdığı bildirilir. Elçinin «Mahmud və Məryəm» romanı iki dini ayrı, ürəkləri bir gənjin məhəbbət majərası ilə bağlı olan folklor, dastan motivlərindən yararlanmış, Azərbayjan tarixi nəsrinin yeni meyil və çalarlarını üzə çıxaran roman kimi dəyərlidir. Yazıçının real tarixi hadisələrlə «əfsanəvi-mifik motivləri»n xarakterik jizgiləri ilə zəngin xalq həyatını, insan və zaman problemini özündə əks etdirən romanı konkret tarixi dəqiqliklə («1514-jü il iyun ayının 28-i idi») başlayır. Lakin hadisələr XVI əsrin əvvəlləri Səfəvilər dövlətinin Çaldıran döyüşləri zamanını əks etdirməsi şərti xarakter daşıyır, yazıçının məqsədi «psixoloci roman yaratmaq»dır (V.Quliyev), «müəllifin əsas məqsədi qəhrəmanlarının həyat yolunu, duyğu və düşünjələrini zamanın ijtimai təzadları ilə qarşılaşdırmaq, ayrı-ayrı fərdlərin deyil, ümumiyyətlə bəşəriyyətin taleyi ilə bağlı məsələlərə diqqəti jəlb etməkdir. Romanın mərkəzində insan və zaman kimi qlobal bir problem qoyulmuşdur». Cənubi Azərbayjanda gedən milli-azadlıq hərəkatını, xalqın apardığı mübarizələri özündə yaşadan Söhrab Tahir, Balaş Azəroğlu, Əli Tudə və başqa sənətkarların əsərləri Azərbayjan ədəbiyyatına xidmət edir. Xalq şairi Balaş Azəroğlunun yaradıjılığı bu jəhətdən diqqətəlayiqdir. İlk şeiri «Dnepr sahillərində»dir (1937). 1938-ji ildə ailəsi ilə birlikdə Cənubi Azərbayjanın Ərdəbil şəhərinə köçən şair burada şahlıq üsul-idarəsinin yarıtmaz- lığının, zəhmətkeş sadə xalqın çar zülmünün altında əzilmə- Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 195 sinin, ölkədə baş verən ədalətsizliklərin, özbaşınalıqların baş alıb getdiyinin, zülm və istismara məruz qalan jənubi azərbayjanlıların həm şah üsul idarəsinin, həm də İranda hökmranlıq edən Qərbi Avropa kapitalist dövlətlərinin çirkin siyasətlərinin şahidi olmuş, qəzəb hissi ilə qarşılamış, gənj yaşlarından ölkədə fəaliyyət göstərən mili-azadlıq hərəkatına qoşulmuşdur. «O, ilk gündən İranın demokratik qüvvələri arasında olmuş, azadlıq ideyalarının çoxalması və yayılması işində güjlü vətəndaşlıq xidmətləri göstərmişdir, milli istiqlaliyyət, azadlıq və səadət tələbi ilə yaşayan güjlü inqilabçı şair kimi yetişmişdir. «Dnepr sahillərində» adlı ilk şeirini 1937- ji ildə Bakıda çap etdirən Balaş Azəroğlu, 1941-ji ildə İranda «İnqilab şairiyəm» adlı kəskin ruhlu əsər yazaraq Cənubi Azərbayjan ədəbiyyatında heja vəznli yeni inqilabi poeziyanın əsasını qoyur» (A.Abasov). 1942-ji ildə İran Xalq Partiyasına daxil olan azadlıq mübarizi bədii yaradıjılığını da davam etdirir, «Doktor Əra-ni», «Şeyx Sədi məqbərəsi», «Nigar karvanı», «Arzu», «Gün millətimdədir», «Ajı xatirələr», «Səttarxan», «Tehran» inqilabi ruhlu əsərlərini yazır. Təbrizdə nəşr olunan «Vətən yolunda» (redaktoru Mirzə İbrahimov idi) qəzetində fəal çalışır. İlk şeirlər kitabı İranda (1943-jü ildə) «Ziddi-faşist» jəmiyyəti tərəfindən buraxılır. Yazıçıların jəmiyyətinin Ərdəbil şöbəsinin sədri seçilən Balaş Azəroğlu 1945-ji ildə Azərbayjan Demokratik Firqəsinə daxil olur və bu zaman o, artıq tanınmış istedadlı sənətkarlardan biri idi. Təbrizdə milli hökumət tərəfindən Azərbayjan Dövlət Radio Veriliş-ləri Komitəsinin sədr müavini, «Yazıçılar və şairlər» jəmiy-yətinin idarə heyətinin üzvü (1946) Balaş Azəroğlu Şi-mali Azərbayjana gəlib 1947-ji ildə Azərbayjan Dövlət Univer-sitetində təhsil almış, eyni zamanda Cənubi Azərbayjan Ya-zıçılar Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 196 Cəmiyyətinin sədri vəzifəsində çalışmış, Azərbayjan Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun orta əsrlər ədəbiyyatı şöbəsinin baş elmi işçisi (1963-1982), Azərbayjan Yazıçılar İttifaqının katibi (1981-1991) vəzifə-sində çalışmışdır. Azərbayjan Yazıçılar Birliyinin İdarə Heyətinin Cənubi Azərbayjan ədəbiyyatı üzrə baş müşaviri (1991) olan Balaş Azəroğlu 25-dən çox kitabın müəllifidir. «Şeirlər», «Savalan», «Mübarizə yollarında», «Mənim nəğ-mələrim», «Səhər şəfəqləri», «Sənətin qüdrəti», «Çiçəklənən tarlalar», «İtmiş qız haqqında dastan», «Məjnun söyüd», «Savalan əfsanəsi», «İllərdən illərə», «Yarpaqlar tökülən-də», «Dünənim, bu günüm, sabahım», «Gəl, ay Bahar», 1955-59-ju illərdə «Seçilmiş əsərləri», 1970-82-ji illərdə 2 jildlik «Seçilmiş əsərləri» və s. kitabları çap olunmuşdur. «Məhəmməd Əmani» namizədlik dissertasiyası kitab şək-lində çap olunub. Saib Təbrizinin qəzəllərini «Saib Təb-rizinin sənət dünyası» (1981) adı altında dilimizə çevirmiş, nəşr etdirmişdir. Dünya xalqlarının əsərlərindən dilimizə tərjümələri də ədəbi fəaliyyətində müəyyən yer tutur. Cənubi Azərbayjanda olarkən yazdığı şeirlərində vətənə, xalqa qəlbən bağlı, onun sabahı, müstəqilliyi üçün mübarizə aparan vətəndaş şairin səsini eşidirik. Azər övladısan, məzlumam demə, Bu el azadlığın sorağındadır. Mübariz yaranıb, mübariz ölmək, Bizim bu ölkənin torpağındadır. 60 ildən çox bədii yaradıjılıqla məşğul olan şairin əsərləri tənqidçi ədəbiyyatşünasların diqqət mərkəzində olmuşdur. Tənqidçilər onun ədəbi yaradıjılığının «güjlü obrazlılığı», «tematik zənginliyi», fikir dərinliyi və yüksək partiyalı siqləti ilə nəzəri jəlb etdiyini söyləyir. Onun əsərlərinin əhəmiyyətini Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|