Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 177 şöhrətpərəstliyi, xalq mənafeyinə xor baxanları, məhdud hisslərlə yaşayanları tənqid edir. İlyas Əfəndiyev bədii əsərləri ilə yanaşı, bir çox pub- lisistik məqalələrin müəllifidir, dövrünün yazıçıları ilə yanaşı klassiklərimiz haqqında ədəbi-tənqidi məqalələr yazmış, yeni kitablar, kino-injəsənətlə bağlı fikirlərini ifadə edən dəyərli yazılarla dövrü mətbuatda müntəzəm çıxış etmişdir. Ə.Əfəndiyev yazır: «Ümumiyyətlə, uzun yaradıjılıq yolu keçmiş, ədəbiyyat, teatr, kino, rəssamlıq, dil, təlim-tərbiyə və s. məsələlərə dair dörd yüzdən çox elmi-nəzəri və publisistik məqalə yazmış İlyas Əfəndiyevin ədəbi estetik görüşlərini təxminən aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: a) Bədii ədəbiyyat haqqında düşünjələr, bədii teatr və səhnə sənəti. b) Elm, mədəniyyət və injəsənətə dair fikirlər”. Yazıçıların mürajiət etdiyi mövzular müxtəlif idi. Ya- zıçıların öz sevdiyi, dərindən bələd olduğu mövzular, sahələr vardır. İmran Qasımov, Yusif Əzimzadə, Hüseyn Abbas-zadə, Qılman İlkin, Salam Qədirzadə, C.Məmmədov, Sey-fəddin Dağlı, M.Süleymanov, Həsən Seyidbəyli, Süleyman Vəliyev, Vidadi Babanlı, Anar, Elçin, C.Hüseynov, G.Hü-seynoğlu, Yusif Səmədoğlu belə nasirlərdəndir. Azərbayjan Sovet ədəbiyyatının başlıja mövzularından olan müasir kəndə yazıçı və şairlər məhəbbətlə, rəğbətlə yanaşardılar, kəndlərdə gedən qurujuluq işlərini dərindən bilən, kənd həyatına yaxından bələd olan Mehdi Hüseyn, Mirzə İbrahimov, Sabit Rəhman, Mir Cəlal, Əli Vəliyev, İlyas Əfəndiyev kimi sənətkarlar 30-ju illərdən sonra «Saçlı», «Tərlan, «Qəhrəman», «Söyüdlü arx», «Ayrılan yollar», «Yarpaqlar», «Ayrılıq», «Yanar ürək» kimi onlarla povest və romanlar yazdılar. Kənd həyatı ilə bağlı bu əsərlərdə mühüm Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 178 məsələlər, kəndin vajib həyati problemləri epik vüsətlə əks etdirilirdi. Akif Hüseynov yazır: «Yanar ürək», «Böyük dayaq», «Qara daşlar» tipli romanlarla nəsrimiz mürəkkəb, ziddiyyətli və qüvvətli xarakterlər janlandırma sahəsində də mühüm qələbələr çalmışlar. Bu qələbələrin ədəbi fikrin sonrakı inkişafında əhəmiyyətini-müharibədən sonrakı nəsrdə insan xarakterinin tez-tez birrəngli boyaların qatı fonunda təsvir edilməsi ilə müqayisədə xəyala gətirmək olar». İlyas Əfəndiyev kənd mövzusunun nəsrimizdə ifadəsini yeni ideya, estetik keyfiyyətlərlə zənginləşdirən yazıçıdır. Bu illərin problemlərini, mənzərəsini janlandıran əsərlərdə, kənd təsərrüfatında ijtimai münasibətlər, köhnəliklə yeniliyin mübarizəsi, elmi nailiyyətlərdən kənd təsərrüfatı məhsul- darlığını artırmaq üçün istifadə olunması, xalqlar dostluğu məsələləri («Dağlar arxasında üç dost») də təsvir edilir. Əli Vəliyev, Ə.Ələkbərzadə Azərbayjan kəndinin inkişaf yolunu, hər mərhələdə, hər dövrdə təsvir edən yazıçılar idi. Əbülhəsənin «Yoxuşlar» romanı Azərbayjanın kəndinə həsr olunmuş klassik əsərlərdəndir. Əli Vəliyevin qurujuluq işlərində fəal zəhmətkeşlərin əməyini, onların ailə münasibət- lərini əks etdirən «Ürək dostları», «Gülşən», «Çiçəkli», «Narahat adam» əsərləri kəndi, orada gedən qurujuluq işlərini dərindən, müntəzəm müşahidə edib təsvir edilən romanlar, povestlər kimi dəyərlidir. Kənd həyatından bəhs edən əsərlər müəllifi İsa Hüseyno- vun yaradıjılığı da müasir nasirliyin bir sıra ideya-estetik keyfiyyətləri haqqında fikir söyləmək üçün zəngin material verir. İlk dövrlərdə yazdığı hekayələri tənqidçilər «nəsrimizin yeni gözəl nümunələrindən» sayırlar. Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 179 İsa Hüseynovun bir çox əsərlərində, Bayram Bayramov «Açılmamış kitab», Ə.Yusifoğlu «Düşmənimin düşməni», S.Əhmədov «Dünyanın arşını», «Dan qaranlığı», Əfqan Əsgərov «Gülyanaq», Fərman Kərimzadə «Qarlı aşırım», Sabir Azəri «Yol üstündə toy» kimi nəsr əsərlərində sağlam ruhlu əsl vətəndaş, namuslu, əməksevər, çətinlikdən qorxmayan, mənəviyyatı saf «janlı surətlər» yaradır və ədəbiyyata yenijə gəldikləri zamanlarda bu yazılarda «hadisə, əhvalat ardınja getmək əvəzinə, hadisələrin daxili mənasını kəşf etmək, insan münasibətlərini araşdırmaq, müəyyən həyat problemini işıqlan- dırmaq və yığjamlıq səjiy-yəvidir» (Kamal Talıbzadə). Kənd mövzusuna həsr olunmuş Gəray Fəzlinin «İldırımlı dağlar» romanında yurdumuzun gözəlliyi, füsunkarlığı, bu yerlərdə yaşayan kənd adamları onların apardıqları yeni həyat uğrunda mübarizə «realist planda, təbii münasibətlərdə» janlandırıldığı, müəllifin burada «mənəvi təmizliklə pozğunluğun, düzgünlüklə əyriliyin mübarizəsini» əsas götürdüyü, «bəzi sevgi xətlərinin qeyri-təbiiliyinə, sücet tamlığına və dinamikasına xələl gətirən artıq səhnələrin olmasına baxmayaraq» yazıçının öz qarşısına «kənd əmək- çilərinin arzu və əməllərini, öz gündəlik həyatlarında rast gəldikləri çətinlikləri göstərmək kimi mühüm bir məqsəd» qoyduğu tənqidçilərin təhlilində öz inikasını tapmışdır. Ədəbiyyata «Ölkə», «Mənim səsim», «Təzə ünvan» şeirlər kitabı ilə gələn Gəray Fəzli «İldırımlı dağlar», «Yeddi ulduzlu səma», «Gejə günəşi», «Bir qəlbin asimanı», «Xatirəli dünyam» kimi roman və şeirlər kitablarının müəllifidir. Dövrü mətbuatda şeirləri, hekayə və romanları ilə yanaşı yaşadığı dövrün, həyatın aktual problemlərini özündə əks etdirən «Torpaq anamızdır», «Aşkarlıq işığında», «Özgə yolumuz Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 180 yoxdur», «Tənqidin sözü, həqiqətin özü» və s.) publisistik məqalələrin də müəllifidir. Kənd həyatından bəhs edən ən yaxşı əsərlərimizdə həmişə kəndlilərlə şəhərlilər bir-birini tamamlayan ijtimai qüvvələrin mənbəyi kimi təsvir edilmişdir. 1920-80-ji illər arasında kəndlə şəhər arasındakı ijtimai- mədəni əlaqələri göstərən Bayram Bayramovun «Yazılmamış kitab» romanı diqqəti jəlb edir. Burada inqilabın ilk günlərində Bakıya gələn kənd ziyalılarının Bakının qaynar mədəni həyatına qarışıb şəhər ziyalılarına» çevrilməsi prose-sini, bu prosesin mürəkkəbliyini, ziddiyyətlərini qələmə al-dığı, ölkədə Sovet hakimiyyəti qurulduğu illərdə Azərbay-jan ziyalılarının «formalaşmasını», «bu prosesdə kənd ziya-lılarının rolunu əks etdirməyə çalışdığı və janlı təbii-bədii lövhələr yarada» bildiyi tənqidçilərin diqqətindən yayın-mayıb. Azərbayjan nəsrinin inkişafında Bayram Bayramovun öz yeri var. Ədəbiyyata «Körpü» adlı hekayəsi ilə gəlib. İlk kitabı «Tək adam» çapdan çıxıb. «Yarpaqlar», «Sənsiz» , «Onun gözləri», «Xəzinə», «Bəlalı sevgim», «Arakəsmələr» , «Üç gün, üç gejə» (1967), Seçilmiş əsərləri, «Yasəmən», «Fəhlə qardaş», «Yazılmamış kitab», «Karvan yolu», «Üz-lü, astarlı dünyam» roman, xatirə, publisistik məqalələr və s. kitabları oxujuların sevdiyi əsərlərdir. Böyük Vətən müharibəsi illərində Mozdok uğrunda döyüşlərdə iştirak etmiş, ağır yaralanmış, sağaldıqdan sonra yenidən ordu sıralarına qayıtmış Bayram Bayramovun yaradıjılığı haqqında tənqidçilər dəyərli fikirlərini söyləmişlər. Azərbayjanın xalq yazıçısının sağlığında yaradı- jılığına qiymət verilmiş, «Şərəf nişanı» (1968), «Xalqlar dostluğu» (1985), «Qırmızı əmək bayrağı» (1982) ordenləri ilə təltif olunmuşdur. Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|