Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 161 nəsr» (1979), «Azərbayjan realizminin mərhələləri» (1980), T.Mütəllimo-vun «Ə.Əbülhəsənin yaradıjılığı» (1969), «Sənət qayğıları» (1981), X.Əlimirzəyevin «Ədəbi qeydlər» (1975), «Problem-lər və xarakterlər dramaturgiyası», (1979), «Bədii həqiqət uğrunda» (1984), Y.Axundovun «Azərbayjan sovet tarixi romanı» (1979), Ş.Salmanovun «Azərbayjan sovet şeirində ənənə və novatorluq» (1964), «Müasirlik mövqeyindən» (1982), K.Talıbzadənin «Tənqidimiz haqqında qeydlər» (1967), «Ədəbi irs və varislər» (1974), «Sənətkarın şəxsiy-yəti» (1978), «Azərbayjan ədəbi tənqidinin tarixi» (1985), Q.Xəlilovun «Azərbayjan romanının inkişaf tarixindən (1973), «Həyat yaradıjılıq çeşməsidir» (1974), «Həyat və id- rak» (1080), «Həyatdan gələn səslər» (1984), P.Xəlilovun «Nəsrimizin üfüqləri» (1982), A.Hajıyevin «Mirzə İbrahi-mov» (1982), A.Zeynallının «Keçilməmiş yollarla» (1970), Q.Namazovun «Azərbayjan uşaq ədəbiyyatı» (1984), «Azərbayjan aşıq sənəti» (1984), Arif Hajıyevin «Roman-tizm və realizm» (1972), «Azərbayjan realizmi» (1984), A.Vəfalının «Füzuli öyrədir» (1977), «Sənətkar və xalq» (1983), 1976-jı ildə nəşr olunmağa başlayan «Ədəbi proses» topluları Azərbayjan şair, dramaturq, yazıçılarının yaradı-jılığının sənətkarlıq, dövr, zaman, mühit, tarixi proseslə əlaqəli şəkildə geniş təhlil və tədqiqat mövzusu olduğunu göstərir. Xalq yazıçısı İmran Qasımov dramaturq, nasir, ssenarist və publisist kimi ədəbiyyat tariximizdə yaşayır. Kino-ssenarist kimi fəaliyyətə başlayan İ.Qasımov «Yeraltı uğultu», «Yeni üfüqlər» (1940) kinossenarilərini və «Arzu» (1938) pyeslərini yazmışdır. 1942-ji ildə hərbi rəis məktəbinin dinləyijisi olmuş, 1944-jü ilədək «Azərbayjanfilm»də ssenari şöbəsinin rəisi işləmiş, Azərbayjan Nazirlər Sovetinin yanında Kinomatoqrafiya nazirinin birinji müavini, kollegiya üzvü, Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 162 «Literaturnaya qazeta»nın xüsusi müxbiri (1944-1953), Azərbayjan Yazıçılar İttifaqında dramaturgiya üzrə məsləhətçi (1953-1954), «Literaturnıy Azerbaydcan» curnalının baş redaktoru (1954-1956), 1961-ji ildə Azərbayjan yazıçılarının qurultayında Yazıçılar İttifaqının kati-bi seçilmiş, 1975-ji ilin yanvarından AYİ-nın idarə heyətinin birinji katibi kimi çalışmışdır. N.Seyidbəyliylə birlikdə yazdığı «Uzaq sahillərdə» romanı bir çox dillərə tərjümə olunmuş, həm ölkə daxilində, həm də xariji ölkələrdə geniş yayılmışdır. «Ceyran» povestində müharibə zamanı döyüş-lərdə qəhrəmanjasına həlak olan, qərib ellərdə dəfn olunan azərbayjanlı qızın həyatından bəhs edilir. Zəngin irsinə pyesləri, hekayələri, povest və romanları, oçerkləri, esseləri, ssenariləri, publisistikası daxildir. Əlliyə yaxın qısametraclı filmlərin (novella, oçerk, dizi film) ssenaristidir. İlk kino əsəri olan «Yeni horizant» (1940) filmi- nin ssenarisini yazan istedadlı xalq yazıçısı «Dəniz üzərində şəfəq», «Dairəni genişləndirin», «Ömrümüz çox qısadır» pyeslərini, «Yeni üfüqlər», «Odlar ölkəsi», «İradə», «Abşeron ritmləri» və s. kinossenarilərin, «Ceyran», «Fransız qobeleni», «İtaliya mozaikası» əsərlərini, «Xoşbəxt gün», «Xəzərin şəfəqləri», «Xəzər neftçiləri haqqında dastan», «Sən nə üçün yaşayırsan», «İnsan məskən salır», H.Seyid-bəyli ilə birlikdə «Dəniz jəsurları sevir», «İllər keçir» və s. roman, povest, ssenarilərin müəllifidir. İ.Qasımovla birlikdə bir sıra gözəl əsərlərin müəllifi Həsən Seyidbəyli «Bizim Astarada», «Qiymətli damjılar», «Kür sahillərində» hekayələr kitablarının, «Kənd həkimi», «İllər keçir», «Tərsanə», «Çiçək» və s. roman, povest və dram əsərlərinin müəllifi kimi oxujulara tanışdır. İ.Qasımovla birlikdə yazıdığı «Uzaq sahillərdə» romanı Azərbayjan bədii nəsrində bir hadisəyə çevrilir, onun «Tərsanə» romanı tənqidçi Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 163 və alimlərin diqqətini çəkmişdir: «hər şeydən əvvəl özünün bitkin, mükəmməl süceti, maraqlı kompozisiyası, aydın ideyası, fərdi, ümumi jizgilərə malik xarakterləri, sadə, axıjı, bədii dil, nəhayət, əsərin bütün səhifələrinə, sətirlərinə çilənmiş müasirlik və intellektual səviyyəsi ilə diqqəti jəlb etməkdədir». Burada yazıçının ədəbiyyatımızda az işlənmiş bir mövzuya toxunması, «istehsalat prosesinin təsviri ilə əsəri yükləmədən, daha çox əmək prosesində çalışan, yetişən, inkişaf edən, kamilləşən adamların iş və əməllərini, duyğu və düşünjələrini tamamilə yeni planda, yeni poetik boyalarla bizə çatdırmağa müvəffəq olduğu» dəyərləndirilir. Uşaqlar üçün «Vəfalı it və oğru pişiyin nağılı», «Qaraja toyuğun balaları» ilə yanaşı «Cəbhədən jəbhəyə» povestini yazmışdır. Yaratdığı əsərlərin dinamik sücet xətti, üslub, maraqlı kompozisiyası onun əsərlərini oxujulara sevdirib. Azərbayjan nəsrinin inkişafında Süleyman Vəliyevin yaradıjılığı da diqqəti jəlb edir. «Əmanət kassası» «Bığlı ağa» (1937) povesti, «Şeir jüllütü» (1939), «Molla Məmiş və sandıq» (1939), «Səadət yollarında» (1957), «Mübahisəli şə- hər» (1962), «Düyünlər» (1970), «Gül dəstəsi» (1972), «Hə- yatın dadı» (1980), «Daşlı bulaq» (roman), «Seçilmiş əsərləri» 2 jilddə (1983), «Qanadı sınmış quş da uçarmış» (1989) kitablarında toplanan hekayə, povest, roman, xatirə və oçerkləri haqqında sənətkarlıq baxımından tənqidçilər də-yərli fikirlərini söyləmişlər. Müharibə illərində faşist hərbi düşərgələrinə düşmüş, zülm və işgənjələri gözləri ilə görmüş, sonralar qaçıb partizanlara qoşulmuş, İtaliya və Yuqos-laviya müqavimət hərəkatının fəal iştirakçılarından olmuş Süleyman Vəliyev yazdığı əsərlərdə gördüklərini yazmışdır. «Mübahisəli şəhər» romanını tənqidçilər bu jəhətdən təhlil edir: «Romanın real, sənədli əsası ədibin xəyalı, təxəyyülü ilə birləşərək hadisələrin Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 164 təhkiyəsində bir jazibədarlıq, şirin-lik yaradır. Xüsusilə əsərin əsas qəhrəmanlarından olan Aslanla mübahisəli şəhər olan Triqlavanın talelərindəki oxşarlıq, hər ikisinin əsirlikdən, kölə- likdən xilasolma jəhd-ləri müəllif tərəfindən çox inandırıjı verilmişdir. Ümumiy-yətlə, romanı oxuyarkən italyan həyatı, məişəti, təbiət mən-zərələri oxujunu jəlb edir, onu düşündürür» (Müasir Azər-baycan ədəbiyyatı. I cild. Bakı. 2007). Onun «Usta Pirinin ulduzları» (1970), «İşıqlı» (1975) po- vestləri, qiymətli bədii oçerkləri müasir həyatdan bəhs edən əsərlər kimi dəyərləndirilir. Yaradıjılığının mühüm hissəsi «istehsalat mövzusuna, fəhlə sinfinin həyatının təsvirinə» həsr olunduğu, bu əsərlərdə onların əmək rəşadətləri verildiyi, müharibədən əvvəlki dövrdə fəhlə sinfinin həyatından, işindən bəhs edən «Bığlı ağa» povestində yeni həyat uğrunda gedən mübarizə, «Şeir jüllütü» povestində isə zəhmətkeşlərin ağır həyatı təsvir edildiyi də tənqidçilərin təhlil və tənqidində öz əksini tapmışdır. 50-ji illərin əvvəllərində ədəbi nəsrə gələn istedadlı ya- zıçılardan biri də Salam Qədirzadədir. «Oqtay» adlı ilk heka- yəsini «Pioner» curnalında çap etdirmişdi. «İlk hekayələr», «Gənjlik», «Sarmaşıqlı aynabənd», «Qış gejəsi», «Yar-paqlar pıçıldaşır», «Şərəfnisə qışqırır». «Başabəla Paşaba-la», «Bu- rada insan yaşamışdır», «46 bənövşə», «Sevdasız aylar», «Sən olmasaydın», «Bir qız bir oğlanındır», «Təbəs-sümün mükafatımdır» və s. kitablardakı nəsr əsərlərində müasir gənjlərin surətini yaradan S. Qədirzadə öz xatirə-lərində yazırdı ki, «ömrümün ən yaxşı, ən kövrək xatirələri gənjliklə bağlıdır. Onlardan yazanda mənə elə gəlir ki, yaş fərqimiz azalır, bir sırada dayanır. Təsvir etdiyim hadisə-lərin bilavasitə iştirakçısına çevrilirəm». Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|