Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 165 Böyük Vətən Müharibəsi jəhbələrində iştirak etmiş yazıçı «Burada insan yaşamışdır» (1963) povestini müharibə mövzusuna həsr etmişdir. «Kəndimizdə bir gözəl var», «46 bənövşə», «Ülkər», «Aytəkin» roman və povestlərində yazı-çı gənjliyi əsas götürür, ailə-məişət məsələlərini, ülvi məhəbbəti ön planda verir. Müstəqil həyata yenijə qədəm qoyan gənj nəslin nümayəndələrini üzləşdikləri çətinlikləri, onların həyatda qazandıqları uğurları, məişət təmizliklərini, həyatda amallarını, bu yolda əzmlə apardıqları mübarizəni şirin bir dillə təsvir edir. Yazdığı yumoristik, satirik hekayə, novella və komediya canrlarındakı əsərlərində jəmiyyətin inkişafına pis təsir göstərən, yeniliklərə mane olan mənfi əməlləri, nöqsan və qüsurları tənqid edir. Tənqidçilər komediya canrında yazdığı «Şirin bala bal yığır», «Hardasan, ay subaylıq», «Həmişəxanım», «Gurultulu məhəbbət» komediyalarında yazıçının nəsr əsərlərində qaldırmış olduğu problem-ləri bir qədər başqa aspektdə, sənət əsərlərinin tələbləri sə-viyyəsində «həll etməyə» çalışdığını söyləyirlər. Mehdi Hüseyn qüvvətli nasir, dramaturq, prinsipial tənqidçidir. Milli ədəbiyyatımızın inkişafı yolunda həyatını sərf edən M. Hüseyn Azərbayjan ədəbiyyatının inkişafı üçün çox işlər görmüş sənətkarlar sırasındadır. İlk hekayəsi «Xavər»dir. «Bahar suları» kitabı ilə «Xavər» kitabı 1930-ju ildə çapdan çıxmışdır. Bu hekayələrin bir qismində Azərbayjan kəndinin ağır vəziyyəti, jəmiyyətdə hökm sürən ədalətsizlik, özbaşınalıq («Könül dəftəri», «Qan içində», «Tunel») öz əksini tapır və keçmiş həyatımızdan bəhs edirsə, bir qismi də inqilabdan sonra ölkədə gedən dəyişikliklər, köhnəliklə yenilik arasında mübarizə, müasir qurujuluq işləri, yeni ailə münasibətləri («Xavər», «Bahar suları», «Sevgidən sonra», «Qayıtmalı», «Əlli iki» və s.) təsvir olunurdu. Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 166 İrihəjmli «Daşqın» romanı vətəndaş müharibəsi nəti- jəsində Azərbayjan-Gürjüstan sərhəddində baş verən qanlı fa- jiələrə həsr olunub. Ölkədə baş verən inqilabi hadisələrin ujqar kəndlərə də təsiri, Azərbayjan kəndlərində xalqın öz azadlığı uğrunda mübarizəsi, yerli bəylərə, xanlara, qüvvə-jən qoluzorlulara qarşı kəndlilərin silahlı dəstələr təşkil edib mübarizəyə qalxması, geniş xalq kütlələrinin ümumi müba- rizədə birləşməsi, baş verən hadisələrin dövrün tarixi hadisə- ləri ilə bağlılığı bu romanda əsas götürülür. Mehdi Hüseyn Avropa, rus, milli ədəbiyyatımızın sənətkarlıq xüsusiyyətini öyrənən, özünəməxsus üslubu, tərzi, müəyyən yaradıjılıq yolu olan mükəmməl ədəbi təjrübəyə malik sənətkar kimi Azərbayjan ədəbiyyatı tarixində iz qoymuşdur. Çoxjəhətli yaradıjılığa malik, qüdrətli sənətkar, həm nəsr, həm dramaturgiya, həm də ədəbi tənqid sahəsində çalışan M.Hüseyn «Daşqın», «Tərlan», «Komissar», «Kin», «Səhər», «Qara daşlar», «Yeraltı çaylar dənizə axır», «Abşeron» və s. romanlarla yanaşı, «Şöhrət», «Şa-mil», «Nizami», «Cavanşir» tarixi dramlarının müəllifidir. Əsərlərində qoyduğu problemlər (xalq və qəhrəmanlıq, xalq və saray, xalq və hökmdar) tənqidçi alimlər tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir: «M.Hüseyn tarix və yazıçı, tarix və sənət, tarix və xalq, tarix və qəhrəman problemlərini yaxşı bilən, bütünlükdə sənətkar və tarix anlayışına çox jiddi yanaşan, sağlam məfkurəli, nəzəri jəhətdən hazırlıqlı yazıçılarımızdan biri» kimi yüksək dəyərləndirilir. Onun bu problemlər haqqında «maraqlı, oricinal mühakimələri, ay-dın, prinsipial konsep- siya»sı var, «yazıçının ən birinji ob-yekti insan və onun həya- tıdır, ən birinji qəhrəmanı isə xalq və onun mübarizəsidir» dediyini bildirən ədəbiyyatşünaslar bu fikirdədirlər ki, yazıçı xalqın mənəviyyatını, mübarizəsini düzgün dərk etmək üçün Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 167 onun keçmişinə, həm də bütün məqamlarda tarixə obyektiv yanaşmalı, onun mütərəqqi məzmununa, fəlsəfi mahiyyətinə sadiq qalmalıdır. «Yazıçı-nın tarixə münasibətində başlıja prinsip tarixi həqiqətin mahiyyətini tam mənası ilə mühafizə edib göstərməkdən ibarətdir» (M.Hüseyn). M.Hüseynin «həm ümumi yaradı-jılığında, həm də dram əsərlərində məhz bu prinsipləri» rəhbər tutduğu, dövrünün tanınmış, mötəbər sənətkarla-rından biri səviyyəsinə yüksəldiyi bildirilir. M.Hüseyni sənətkar, onun xalq üçün dəyəri, xalqın həyatında onların yaratdıqları əsərlərin rolu düşündürmüş, hər dövrdə xalq üçün yaşayan, yaradan qüdrətli qələm sahiblərinin məqsədi, amalı ona doğma olduğundan yaratdığı «Nizami» tarixi dramında Nizaminin mükəmməl obrazını yaratmışdır. «Nizami» tarixi dramında yazıçının poetik axtarışları, yaradıjı təxəyyülü daha üstündür. Nizaminin «mənəvi dünyası, ijtimai fəaliyyətini və fərdi həyatını daha çox üç problem ətrafında ümumiləşdirməyə» meyli tənqidçilərin təhlilində öz yerini tutur: «Mehdi Hüseynin yaratdığı Nizami dərin, fəlsəfi, poetik dühası ilə dövrünün bütün sənətkarlarından yüksəkdə dayanan böyük şair, həmişə doğma yurdunun və xalqının taleyini düşünən, onun hüquq və şərəfini ləyaqətlə müdafiə edən mütəfəkkir bir şəxsiyyət, həm də bütün varlığı ilə sevən və bu məhəbbəti öz həyatının məzmunu, ilhamının tükənməz mənbəyi hesab edən bir aşiq» kimi dəyərləndirilir. Dramaturqun «Şamil», «Cavanşir» dram əsərləri də «ədəbiyyatımızın tarixində xüsusi yeri olan və bu gün də öz bədii təsir güjünü, tərbiyəvi əhəmiyyətini itirməmiş gözəl sənət nümunələri» kimi dəyərlidir. Müharibənin odlu- alovlu illərini özündə əks etdirən hekayə və povest, oçerklərində də faşizmin jinayətkar, qaniçən, qəddar simasının ifşası, xalqımızın faşizmə qarşı mərdliklə mübarizəsi vətənpərvərliyi, düşmənə bəslənən Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 168 nifrət, arxa jəhbə ilə ön jəhbənin vahid bir amal uğrunda birləşib alman faşizmini məhv edib, tarixi qələbəmizi əldə etmək kimi böyük tarixi, təxirəsalınmaz vəzifələri əsas götürülürdü. Onun «Nişan üzüyü», «Çiçəklər», «Dost», «Cəbhə xatirələri» başlığı altında çap etdirdiyi «Möjüzə», «Qanlı sular», «Satqın» hekayələri, «Fəryad» povesti bu mövzuda dəyərli əsərlərdir. Kənd həyatına dair yüksək bədii keyfiyyətlərə malik əsərlərlə yanaşı, M. Hüseynin Neft sənayesi işçilərinin həyatı, mübarizənin müxtəlif pillələrinə mənsub insanların humanist duyğularla bir məqsəd ətrafında birləşib xoşbəxt, firavan gələjəyini təmin etmək üçün xalq təsərrüfatının inkişaf etdirilməsi yolunda mübarizəsi bu əsərlərdə ön plana çəkilir, «Abşeron», «Neft daşları»nda kəndlərdən şəhərə gəlmiş gənjlərin geniş qurujuluq işlərində fəal iştirak etdiklərini, qazanılan uğurlarda onların da şəxsi əməyinin böyük rol oynadığını, «belə gənjlərin düşdükləri yeni şəraitdə nejə dəyişdiklərini, bütün nöqsan və tərəddüdlərinə baxmayaraq tədrijən öz sənətlərini ürəkdən sevən yüksək ixtisaslı kadr kimi yetişdiklərini bu obrazların simasında göstərdiyini görürük. Yaradıjılığında xalqın inqilabi tarixindən bəhs edən «Səhər» romanı, «zəngin tarixi materialların öyrənilməsi və uzun həyati müşahidələrin nətijəsi kimi» qiymətləndirilir. Bir- birinin əksi olan, bir-birinə zidd qüvvələr arasında gedən mübarizə üzərində qurulan bədii konflikt, əsərdə yüksək sənətkarlıqla qorunub saxlanan tarixi gerçəklik, Bayram, Əzizbəyov, Səlminaz, Xanlar, Aslan, İsgəndər, Səlim müəllim, Pəri nənə kimi surətlərin simasında ümumiləşdirilən inqilabi hərəkatın səjiyyəvi jəhətləri, istismarçı qüvvələrə qarşı namuslu, mərd adamların həyat və mübarizəsini romanda daha qabarıq geniş planda təsviri, əsərdəki xalqlar dostluğu Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|