Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 169 ideyasının da əsas olması, müxtəlif xalqları istismarçılara qarşı bir jəhbədə birləşdirən «qüvvə» sadə xalq nümunələrini öz müqəddarlarını özləri həkk etmək arzusu, istismarçı boyunduruğundan qurtarmaq ehtirası bu romanın bədii məziyyətləri kimi qiymətləndirilir. Klassik və müasir ədəbiyyatın mühüm problemlərinə dair yazdığı qiymətli ədəbi- tənqidi məqalələri, müasiri olan yazıçıların yaradıjılığına, eləjə də, ümumilikdə ədəbiyyatımızın inkişafı üçün əhəmiyyətli olan məqalələrində klassik irsə, şifahi xalq ədəbiyyatına, dramaturgiyaya münasibəti, povest, roman, şeir, poeziya haqqında mülahizələri yazıçı M.Hüseynin dövrünün əsl sənətkarı olduğuna sübutdur. Ədəbiyyatımızın, mədəniyyətimizin inkişafında böyük xidmətləri olan sənətkarlardan biri də Mirzə İbrahimovdur. O həm xalqımızın milli şüurunun inkişafında, xalq maarifinin çiçəklənməsində, inkişafında, həm də ədəbiyyatımızın inkişafında müstəsna xidmətlərə malik Azərbayjanın görkəmli şəxsiyyətləri sırasındadır. Böyük ijtimai xadim, yazıçı, ədəbiyyatşünas alim Mirzə İbrahimov «Böyük demokrat» (1939), «Həyat və ədəbiyyat» (1947), «Azərbayjan dili» (1957), «Sarı sim» (1958), «Xəlqilik və realizm jəbhəsindən» (1961), «Gözəlliyin qanunu ilə» (1964), «Aşıq poeziyasında realizm» (1966), «Ədəbi qeydlər» (1970), «Tufanlara kömək edən qələm» və b. elmi-nəzəri əsərlərin müəllifidir. Azərbayjan ədəbiyyatının inkişafında böyük rolu olan Mirzə İbrahimov yaradıjılığının ilk illərində xırda şeirlər yazsa da, nəsrə-roman, povest, hekayə, dramaturgiyaya, eləjə də elmi sahəyə daha çox həvəs göstərmişdir. İlk hekayələri «Zəhra», «Mələk» onun bu sahədə istedadını üzə çıxarır. «Cənub hekayələri»ndə dərin həyati müşahidələri «sənətkar ilhamı və müasir yazıçı tendensiyası» tənqidçilərin diqqətindən yayınmır. Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 170 «Cənub hekayələri»ndə toplanmış əsərlərində «ümumxalq hərəkatının tarixi kökləri, sevinjli və kədərli anları, onun təsir güjü xüsusi ilhamla» verildiyi, Azadın («Azad» hekayəsi) simasında «əldə etdiyi nailiy-yətləri qorumaq, müdafiə etmək uğrunda mübarizə aparan və bu yolda on minlərlə Təbriz və zənji fədailərinin» obra-zının ümumiləşdirildiyi, azadlıq hərəkatının xalq üçün müqəddəsliyi əsasdır. M.İbrahimovun «Cənub hekayələri»nin başlıja məziyyətlərindən biri xalqın vahid məqsəd uğrunda birgə fəaliyyətini, xalqlar dostluğunu konkret faktlarla tərənnüm etməsidir. Bu jəhət bütün hekayələrin əsas məziyyətidir. Hekayə qəhrəmanlarından olan inqilabçı müəllim Azər komissara Hitler faşizminin dəhşətlərindən, Cənubi Azərbayjan xalqının azadlıq uğrunda apardığı mübarizənin əbədiliyindən danışır» (A. Abasov). Cənub mövzusunda yazdığı ən irihəjmli «Gələjək gün» romanı «son dərəjə tipik real və janlı materiallarına, xəlqi dilinə, güjlü ideya istiqamətinə, kamil və zəngin surətlər aləmi və inqilabi pafosuna görə» digər jənub mövzusunda yazılmış əsərlərdən fərqli olduğu bildirilir: «Romanda 40-jı illərdə Rza şah Pəhləvinin daxili və xariji siyasət aləmindəki mühafizəkar mövqeyi, yürütdüyü ikiüzlü siyasət, fars olmayan millətlərə tutduğu dəhşətli divanlar, xüsusilə də yerli feodalların satqınlığı üzündən İranın İngiltərə, Amerika, Almaniya kimi iri kapitalist dövlətlərin əlində oyunjağa və kəşfiyyat mərkəzinə çevrilməsi inandırıjı faktlarla» təsvir olunduğu, «qırğınlar, sürgün, dar ağajı və həbsxanalar yuvası İran ağır, ziddiyyətli və böhranlı» yaşa-dığı günlərin təsviri, müəllifin dərin ümumiləşdirmələr yolu ilə gedərək «Rza şah üsul-idarəsinin dəhşətlərinə boyun əy-mək istəməyən İran zəhmətkeşlərinin azadlıq hərəkatını zən- gin tarixi faktlar və real səhnələrlə» verdiyi dəyərləndirilir və «romanın ideya-mövzusu ilə bağlı olan, son dərəjə tipik, Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 171 müxtəlif və maraqlı hadisə, əhvalat və vəziyyətlərin» əsər boyu iki əsas xətt üzrə «işgənjələr yuvası İranın və onun zəhmət adamlarının ağır həyatının təsviri və inqilabi müba-rizəsinin- xalq hərəkatının tərənnümü» üzrə davam və inkişaf etdirildiyi bildirilir. İranda xalqın çar üsul-idarəsinə Amerika-ingilis imperializminə qarşı mübarizəsini geniş planda təsviri verilən M.İbrahimovun «Gələjək gün» romanı ədəbi tənqidin diqqətində idi. «Gələjək gün» romanında mübarizənin bir qütbündə «zəhmətkeş xalqın nümayəndəsi-Firidun, Rza Qəhrəmani, Kürd Əhməd, Kərimxan Azadi durduğu, «digər qütbündə şah üsul-idarəsinin nümayəndələri-Hikmət İsfahani, Sərhəng, Səfayi, amerikan-ingilis imperializminin nümayəndələri-Mister Tomas, Mister Harold və alman faşizmini təmsil edən Fon Valter»in dayandığı, yazı-çının «inqilabi mübarizənin getdikjə xalq kütlələrinin geniş təbəqələrini daha çox əhatə etdiyini qüdrətli nümayiş» etdirdiyini qeyd edirlər. Belə bir möhtəşəm tarixi əsərdən sonra Mirzə İbrahi- movun müasir mövzuda yazılmış «Böyük dayaq» əsərində kənddə gedən qurujuluq işləri, təsərrüfatları idarə edən rəh- bərliyin fəaliyyəti, kənd təsərrüfatının inkişafı dövründə «dövrlərin xarakterinə uyğun inkişaf yolları və üsullarının ildən-ilə təkmilləşmə prosesi keçməsi və bu qanunauyğun- luğun dərk olunmasının idarəetmə işində əhəmiyyəti, əxlaq və tərbiyə məsələlərində əmələ gələn yenilik və ona köhnə təsəvvürlərlə yanaşmağın zərərli nətijələri» romanın sücet xəttinə daxil olan məsələlərdir. Mirzə İbrahimovun yarat-dığı Rüstəm kişi surəti ilə Böyük Vətən müharibəsi illərində qanlı döyüşlərdə mərdliklə vuruşan, bu döyüşlərdən üzüağ çıxan, gözəl ailə başçısı, gözəl təsərrüfat rəhbəri, sadə, prinsipial, xalq malına sədaqətli, xalqının malını göz bəbəyi kimi qoruyan, əyri Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 172 əməllərdən uzaq, məğrur, öz güjünə, qüvvəsinə, özünə arxalanan, bütün ziddiyyətləri ilə verilən mükəmməl obraz yaratmışdır. Əsərdə qoyulan problemlər, müasir həyatımızdakı ziddiyyətli məqamlar, zamanın tələblərinə uyğun gəlməyən köhnə təsəvvürlərin işimizə vurduğu ziyanların təsviri, tipik və yaddaqalan surətlər «Bö-yük dayaq» romanının üzərində yazıçının məsuliyyətlə işlədiyini göstərir. Onun ən mükəmməl romanlarından biri olan «Pərvanə» də rus-bolşevik qoşunların Azərbayjana gəlməsinə qədər olan dövrdə baş verən hadisələrdən bəhs edir. Azərbayjanın İran, Türkiyə, Rusiya, Qərbi Avropa ölkələri arasında «körpü olması», «iri dövlətlərin kəşfiyyat, diplomatik danışıqlar və hərbi toqquşmalar mərkəzinə çevrilməsi» məsələləri əsərdə müəllif tərəfindən qoyulur. Bu əsər «xalq tarixinin ən böyük və mürəkkəb bir mərhələsini» əks etdirmiş olduğu fikrini irəli sürürlər. Mirzə İbrahimovun «Kəndçi qızı» (1962), «Yaxşı Adam» (1965), «Közərən ağajlar»(1967), «Don Cuan və yaxud bəşərin komediyası» (1978) kimi dram əsərləri onun zəngin dramaturci qabiliyyətindən xəbər verir. Elmi-nəzəri, publisistik fəaliyyəti yaradıjılığının bir hissəsidir. Üzeyir Hajıbəyovun həyat və fəaliyyətindən bəhs edən «Tufanlara kömək edən bir qələm» və digər («Yol üs- tündə düşünjələr», «Mənim respublikam», «Günəş yurdu», «Sülh-bərabərlik, birlik», «Həyat dəyişir, insan dəyişir», «Kəndin qabaqjıl adamları») oçerkləri bu gün də yüksək bədii və idraki əhəmiyyətini saxlayır. Azərbayjan ədəbiyyatı tarixinin yaradılmasında böyük xidmətləri olan Mirzə İbrahimov üçjildlik «Azərbayjan ədəbiyyatı tarixinin» (1957), İkijildlik «Azərbayjan ədəbiyyatı tarixi»nin (1967), «Azərbayjan klassik ədəbiyyatı kitabxanası» Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|