Gülxani pənah salatin əHMƏdli azərbaycan ədəbiyyatı
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 125 yaradıjılığında sərbəst şeir daha jiddi inkişaf etdirilib, qol- qanad atıb, onun sayəsində sərbəst şeir yaradıjıları, özü də bu dəyərli bədii əsərlər bu formada yaranıb, oxujunu öz sehrində əritməyi bajarır. Bəzi şairlər bu şeir şəklindən sui-istifadə edib, qarışıqlıq tənqidçilərin etirazına səbəb olub. Onlarda sərbəst şeirlə daxili qafiyəli, ritmli nəsr əsəri olan mənsur şeir bir- birinə qarışır, nəsrlə şeir arasına körpü salınır, bu müxtəlif canrların dilləri eyniləşməyə doğru gedir. Bu isə artıq sərbəst şeir problemlərinin sərhəddini aşıb nəzm və nəsr məsələsinin ümumi probleminə çevrilir və narahatlıq yaradır. Nəzərə almaq lazımdır ki, sərbəst şeir də şeirdir, nə qədər sərbəst olsa da, özünəməxsus xüsusiyyətləri nə qədər çox olsa da, yenə şeirdir və şeirin ümumi tələblərinə tabe olmalıdır (Y.Seyidov). Rəsul Rza məhz bu vəznin öyrədilməsi yolunda öz şeirləri ilə əsl müəllim, bir məktəb oldu. Özündən sonra bu vəznin mükəmməl nümunələri ilə Fikrət Qoja, Fikrət Sadıq, Əli Kərim, İsa İsmayılzadə... kimi ədəbiyyat aləmində öz sözünü, imzasını qoymuş şairlər yetişdi. Rəsul Rza «Bir gün» şeiri ilə ədəbiyyata gəlib. Dövrün mətbu orqanlarından «Dan ulduzu», «Yeni fikir», «Şəfəq»in səhifələrində dərj olunan «Oğul qatili», «Dilarə» hekayələri, şeirləri, bir sıra məqalələri onu ədəbiyyat aləmində tanıdıb. Sənətiylə xalqa, millətə xidmət edən şair ilk qələm təjrübələrindən son əsərinə qədər bir amala söykənmiş, yazıb- yaratmış, novator şair kimi yüksək qiymətləndirilmişdir. Ümummilli liderimiz, ədəbiyyatımızın mənəvi dostu Heydər Əliyev yazır: «Rəsul Rza yaradıjılığının səjiyyəvi xüsusiy-yəti ondan ibarətdir ki, dünya ədəbiyyatının, inqilabi rus poeziyasının ən yaxşı nümunələrinin təsiri altında, böyük Mayakovskinin poetik irsinin səmərəli təsiri altında o, zəngin milli ədəbi əməllərdən istifadə edərək, Azərbayjan Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 126 poeziyasında bir novator kimi çıxış etmiş, Azərbayjan poe- ziyasını yeni bədii ifadə vasitələri ilə, yeni şeir formaları ilə zənginləşdirmişdir». Rəsul Rza haqqında dövlət başçısı da, alim də, şair də, bəstəkar da, rəssam da öz duyğularını bir oxuju kimi bölüşür. Fikirlər, sözlər, düşünjələr bir nöqtəyə jəmləşir. Rəsul Rza yaradıjılığının milliliyi və bəşəriliyi inkarolunmazdır. Toğrul Nərimanbəyovun bu sözlərindəki bir həqiqəti etiraf etmək hamımızın mənəvi borjudur: «Rəsulu oxuyanda hiss edirəm ki, müasir dünyamızı düşündürən problem məsələlər hər dəqiqə onu narahat edir. Şairin duyğu və düşünjələri bəşəri çeşmədən qidalanır. Lakin bu əlamət Rəsulun poeziyasındakı xəlqiliyə, milliliyə ziyan gətirmir, əksinə, onu yeni–yeni keyfiyyətlərlə zənginləşdirir, inkişaf etdirir, tamamlayır. Rəsul haradan, nədən yazırsa yazsın ilk sətirlərini oxuyan kimi duyursan ki, o, Azəri şairidir. Bu torpağın oğludur, bu yerin havası ilə nəfəs almışdır. Öz milli zəmini üzərində yüksələn sənətkar üçün bundan da böyük xoşbəxtlik olar-mı? Gələjəkdə onun dərin məzmunlu əsərlərinə illüstrasiya-lar çəkiləjək bir rəssam kimi məni düşündürür». Rəsul Rza müharibə illərində qələmiylə yanaşı süngüsüy- lə də döyüşə girir. 1941-ji ildə Azərbayjan dilində qəzet çıxarmaq üçün Krıma göndərilən Rəsul Rza müharibənin dəhşətlərini gözləri ilə görür. «İntiqam, intiqam» (1943), «Vətən» (1942), «Qəzəb və məhəbbət» (1943) kitablarında qəzəbini, düşmənə nifrətini, düşməndən qisas almaq hissini ifa- də edən əsərləri toplanıb. «Vəfa», «Sevgilim», «Bəxtiyar», «Azərbayjan döyüşçülərinə» şeirlərində bu döyüş ruhu, qəzəb, nifrət «duyğusu», qələbəyə inam əsasdır. Rəsul Rza döyüşlərdə, müharibədə təkjə bir şair kimi şeirləri ilə çıxış etmirdi. Azərbayjan döyüşçülərinin qəhrəman- Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri 127 lığını qələmə almırdı, onların igidliklə faşizmə qarşı mü- barizədə hünər və jəsarətini tərənnüm etmirdi, o həm də minlərlə stalinizm siyasətinin qurbanı olan müharibədə də guya «yetərinjə döyüş komandirlərinin sözünü eşitməyən, intizamsız» adlandırılan, əslində isə bütün varlığı ilə faşizmə qarşı vuruşan Azərbayjanlı döyüşçülərin qayğılarını, problem- lərini dövlət səviyyəsində qaldıran qorxmaz, jəsarətli «döyüşçü» idi. «Vəfa» pyesində də, jəbhədən yazdığı şeirlərdə, oçerklərdə də məhz azərbayjanlı əsgərlərin, zabitlərin, ko- mandirlərin, pilotların, sanitarların, şəfqət bajılarının hünə- rindən ağız dolusu danışarkən, ardıjıl surətdə yazarkən R.Rza yalançı bir mifi-guya azərbayjanlıların vuruşmaq istəmədikləri, döyüşə bilmədikləri, rəşadətsizliyi, hətta fərariliyi, xəyanətkarlığı haqqında bəzi sovet dairələrinin qəsdən, bilərəkdən yazdığı və yaydığı mifi darmadağın etmək istə- yirdi». Onun Krım jəbhəsindən qayıdan kimi Azərbayjan hökumətinin başçısına ünvanladığı məktubu jəsarətli şairin vətəndaş səsi idi. «Bakı danışır», «Vətən, «Leninqrad», «Yurdumun qəh- rəmanı», «And», «İntiqam», «Pilot qardaş», «Sovet tankı», «Üç oğul», «Əsgər anasının sözləri», «Əsirin dedikləri», «416», «Gəlsə də, gəlməsə də», «Vətənə hədiyyə» kimi əsər-lərində müharibə, onun ağrısı, ajısı, fajiəsi, «jiddi düşün-dürüjü sosial siyasi situasiyalar» əks etdirilir. Müharibədən sonra da yazdığı bir çox əsərlərində sülh, demokratiya əsas mövzusudur. Dünyanın bir çox yerlərində olan, xalqların milli azadlıq uğrunda mübarizələrinə biganə qalmayan, Afrika ölkələrinin qara dərili zənjilərinin müs- təmləkə zənjirindən qurtulması üçün apardığı mübarizələri görən narahat qəlb sahibi bunları şeirlərinin, iri həjmli poemalarının mövzusuna çevirir. Bu da şeirlərində, əsər-lərində Gülxani Pənah, Salatın Əhmədli 128 Rəsul Rzanın «insan konsepsiyası»nın, «əvəzsizliyi»nin bir problem kimi qoyulması haqqında fikirlərin doğruluğundan xəbər verir. «Ümid yollarında», «Güllük», «Qara dəniz sahilində», «Ömür keçdi, gün keçdi» kimi əsərlərində «bu problemin həlli» məsələləri əsasdır. Rəsul Rzanın poemaları yaradıjılığında mühüm yer tutur. «Almaniya», «Ana», «Lenin», «Qızılgül olmayaydı», «Füzuli», «Bir gün də insan ömrüdü», «Hilal» kimi poemaları epik poeziyanın gözəl nümunələridir. Bu poemalar ədəbi tənqidin təhlilində əsas mövzulardır. Bu poemalardan «Qızılgül olmayaydı» poeması repressiya qurbanı, Azərbayjan poeziyasının qüdrətli nümayəndəsi Mikayıl Müşfiqə həsr olunub. Əsərin oricinal keyfiyyətləri, Rəsul Rza yaradı- jılığındakı özünəməxsusluq, düşünmə, düşündürmə bajarığı diqqəti jəlb edir. «1418», «Bir gün də insan ömrüdür» poemasında şairin «oricinal, maraqlı priyomlar vasitəsilə həqiqi insan, əsl vətəndaş obrazı yaratmağa müvəffəq olduğu, «1418»də «fakt və sənədlərdən», hadisə və epizodlardan daha çox müharibə dövrünün özü, psixologiyası, hiss və təfəkkürlərdə dərki» şairi «maraqlandırdığı» tənqidçilərin fikirlərində əsasdır. Ümumiyyətlə, Rəsul Rzanın «Pənjərəmə düşən işıq», «Duyğular, düşünjələr», «Mənim fikrimjə», «Vaxt var ikən», «Kövrək budaq», «İşıqlar üşüyəndə», «Calasan günü günə», «Hava haqqında», «Seçilmiş əsərləri» 4 jilddə, «Gü-neylər, quzeylər», «Çöl quşları», «Lirika», «Seçilmiş əsərləri (5 jilddə), «Mən torpağam» kimi əlliyə yaxın kitablarında toplanan əsərləri haqqında tənqidçilər həqiqəti deyir ki: «R.Rzanın çox zəngin poetik yaradıjılığı Azərbayjan poeziyasında mühüm bədii hadisələrdən biridir. Ümumi-likdə şairin yaradıjılığı Azərbayjan sovet dövrü poeziya-sının keçdiyi Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|