Günay Məmmədova naxçivan musiQİ
Yüklə 12,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
özü sübut edir ki, təhlilə cəlb etdiyimiz yallı rəqsləri ardıcıl olaraq silsilə şəklində ifa olunarmış. Onların eyni lad strukturunda olması faktı da bunu təsdiq edir. «Qaz-qazı» havasının lad strukturu əvvəlki havalarla eyni «Bayatı-Şiraz» üstündə olduğu üçün onun not misalını vermirik. «Qaz-qazı»nın ikinci hissəsi də «Bayatı-Şiraz» ladı əsasmdadır. Onun melodik strukturu əvvəlki havaların melodik quruluşları ilə eyni intonasiyalara malikdir. Fərq sadəcə hər birinin ayrı-ayrı variatlarda ifa olunmasıdır. Buradan belə nəticə çıxara bilərik ki, bu yallı havaları qədim ənənəmizdə eyni mərasimdə ardıcıl, silsilə for masında ifa olunan rəqs nümunələrindəndir. «Qaz-qazı» yallı havası da formaca iki hissədən ibarətdir. Onun musiqisi sadə formada olduğu üçün melostrukturun ritmik komponentləri də sadə şəkildə qurulmuşdur. Bu havanın ikinci hissəsinin melodik quru luşu birinci hissənin oktava yuxarı səslənməsidir. Melodik fikir sadə quruluşda olduğuna görə onun ritm-into- nasiyaları aşağıdakı iki xanənin ritmik şəkilləri əsasında formalaşmışdır: Verilən təhlillər «Qaz-qazı» yallı havasının da silsiləvi şəkildə ifa olunmasmı əyani şəkildə göstərdi. Eyni havanın ayrı-ayrı variantlarla və ya silsiləvi şəkildə ifa olunması Naxçıvanın musiqi folklorunun özəlliklərindən, ifa xüsusiyyətlərindən irəli gəlir. «Hoynərə» rəqsinin forma xüsusiyyətləri eynilə bura da şamil edilə bilər. Fərq sadəcə melodik strukturun • • quruluşundadır. Oncə ağır tempdə ifa olunan bu rəqs ikinci hissədə orta tempdə davam etdirilir. Melostrukturu 8 xanədən ibarət olan bu hava da «Hoynərə» kimi ikinci dəfə oktava yuxarıda səsləndirilir. Struktur baxımından 4+4 olan bu havanın quruluşu kvadrat perioda uyğundur. Yallı faktiki olaraq hər biri 4 xanə olan iki musiqi cümləsindən və ya bir musiqi fikrindən ibarətdir. «Qaleyi» yallı havası 2 xanədən ibarət olan melodik struktura malik folklor musiqi nümunələrindəndir. Seksta (si bemol-sol) intervalı hüdudunda olan bu havanın lad əsası «Rast» muğamı üstündədir. Rəqsin davamlı ifası üçün 2 xanədən ibarət olan özək melodik struktur dəfələrlə təkrar olaraq çalınır: O " m Not nümunəsindən göründüyü kimi «re» mayə, «si bemol» isə istinad pərdəsidir. «Moderato» tempində ifa olunan bu havanın əsas intonasiya çeşidləri ifaçılara gümrahlıq bəxş edir. «Qaleyi» yallı havasının melostrukturu da sadə quruluşdadır. Onun ritmoformulları aşağıdakı iki xanədən ibarət verilmiş ritmik şəkildən ibarətdir: Misaldan görünür ki, melostruktur sadə formada olsa da onun ritmoformulları əvvəlki havalarla müqayisədə bir qədər mürəkkəbdir. Metrik ölçüsü 6/8-lik olan bu havanın arxitektonikasmda belə ritmik formulların veril məsi xanədaxili vurğuların yerdəyişməsi ilə ifanı bir qədər də rövnəq, oynaq edir. Rəqsin əsas musiqi epizodu təkrar- təkrar ifa olunur. Melodiyanın rəqsvariliyi onun xarakterini formalaşdırmış olur. «Qaleyi» havasının melostrukturu daha lakonik, iki xanədən təşkil olunmuşdur. Nəticə Azərbaycanın qədim ərazilərindən olan Naxçıvanın zəngin mədəni irsində musiqi folkloru nümunələri xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Forma və janr xüsusiyyətlərinə görə rəngarəng, çoxplanlı olan musiqi folkloru örnəkləri etno- psixoloji mühitin mənəvi dəyərləri kimi qiymətlidir. Milli ənənənin etik, estetik tərəflərini öz musiqi mətnlərində qoruyan, onun sosial-mədəni dəyərlər sisteminin göstə riciləri kimi formalaşan, mövsüm-mərasim ayinlərində ifa edilən və əsrlərdən keçərək dövrümüzə qədər gəlib çıxan xalq mahnı və rəqsləri, regional xüsusiyyətlərinə görə bir- birindən fərqlənən bütün folklor musiqi janrları tarixi gerçəkliyi musiqi örnəklərinin, faktlarının dili ilə bizə açır. Bu mənada Naxçıvanın musiqi folkloru janrlarının hər biri tarixi, mədəni nailiyyətlərə aid informasiya daşıyıcısı kimi xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Tədqiqatın yekunu kimi qeyd etmək istərdik ki, Naxçıvanın musiqi folkloru örnəklərinin araşdırılmasında bir sıra problemlərə diqqət yetirilmiş və qarşıya çıxan məsələlərin həllində aşağıdakı nəticələr əldə olunmuşdur. Təhlillər göstətdi ki, xalq yaradıcılığının yerli ənə nəsində ifa üslubunun və mədəniyyətinin formalaşdırdığı xarakterik cəhətlər musiqi folklorunun yerli ənənəyə məxsus özəlliklərini formalaşdırır. Ayrı-ayrı regionların yerli ifa üslubunun formalaşmasında yerli ənənənin, mühitin ifa tərzinin, ifaçı sənətkarların fərdi ifa mədə niyyətinin bir araya gəlməsi nəticəsində regionun ifa üslubunun koloriti, özünəməxsus cəhətləri meydana çıxır. Ənənəvi musiqi janrlarında bu meyarlar daha çox gözə çarpır. Çünki əsrlərlə bir folklor mühitində formalaşmış musiqi mədəniyyətində bir çox ortaq dəyərlər, ifa cizgiləri eyni mühitin estetik-mənəvi dəyərlərini yaratmış olur. Belə ifalar öz ənənəvi arxaik ifa üslubuna, melopoetik və melosemantikasma, milli koloritinə görə seçilirlər. Mövsüm və mərasim ayinlərinin təhlilləri nəticə sində aydın oldu ki, onlar hələ qədimdən qədər xalqın həyatında mühüm rol oynamış və demək olar ki, bu ayinlərin bir çoxu bu gün də yaşadılmaqdadır. Belə ki, mərasim nəğmələri xalqm məişətində mövsüm nəğ mələrinə nisbətən daha çox yayılmış və onlardan mütəmadi şəkildə hər il ayrı-ayrı mərasimlərin keçirilməsində istifadə olunur. Xalq mahnılarının melopoetik strukturunun təhlili göstərdi ki, o, məzmun və formaca, eyni zamanda semantik xüsusiyyətlərinə görə zəngin milli dəyərlərə söykənir. Təhlillərdən aydın oldu ki, adətən mahnıların melo- dik dilinin zənginliyinə bir neçə amil və ifadə vasitələrinin istifadə formaları, xüsusiyyətlər təsir göstərir: a) Melodik dilin zənginləşməsi prosesi ilkin olaraq lad-intonasiya çeşidlərinin rəngarəngliyindən, seçim forma sından asılıdır. b) Melodik dilin formalaşmasına mahnının metrik və ritmik struktur forması öz təsirini göstərir. c) Melodik dilin formalaşması mahnının mətnindən asılı olaraq bu və ya digər keyfiyyət göstəricisi ilə ölçülür. Yüklə 12,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|