Günay Məmmədova naxçivan musiQİ
Yüklə 12,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
Yəni mətndə fonetik səslərin heca quruluşunun ardıcıllaş- masmdan, onun oxunuş formasının ahəngindən asılı olaraq musiqi dili öz axıcılığını həmahəngliyini formalaşdırır. d) Melodik dilin zənginliyi onun, ənənəvi musiqinin hansı janr formasından əks olunması ilə də ölçülür. Yəni xalq mahnısının musiqi dili milli olub hansı örnəkdən; folklor musiqisindən, muğam və ya aşıq sənətinə məxsus ifa üslublarından götürülməsi ilə də seçilir. Naxçıvan bölgəsinin musiqi folkloru nümunələrinin lad-intonasiya xüsusiyyətlərinin təhlilləri onlarm əsasən «Rast», «Segah», «Şur», «Bayatı-Şiraz» muğamları üstündə olmasını ortaya çıxardı. Folklor nümunələrinin lad quru luşlarının təhlilləri onların kiçik tersiyadan seksta intervalı hüduduna qədər formalaşmasını göstərdi. Musiqi folkloru nümunələrinin intonasiya xüsusiyyətlərinin qarşılıqlı şəkildə araşdırılması bir daha sübut etdi ki, təhlilə cəlb edilən havaların intonasiya çeşidləri sadə, xalq musiqi janrları ruhunda olub sırf folklor hadisəsi kimi maraq doğurur. Bu intonasiyalar milli ruhun, özünü milli dərkin təcəssümü kimi qiymətlidir. Təhlil edilən musiqi folkloru nümunələri mədəni irsin göstəriciləri kimi qədim ənənə mizin etnopsixoloji mühitini, estetik dəyərlərini bir daha üzə çıxarmış oldu. Mövsüm-mərasim ayinlərində yer tutan musiqi janrlarının melopoetik strukturunun araşdırılması zamanı məlum olur ki, mətnlərin quruluşu üçün hecaların misra larda işlədilməsindən asılı olaraq melodiyanın metröritmik funksiyalarının dəyişməsi və musiqi ilə mətn arasında olan vəhdət səciyyəvidir. Nəticə etibarilə görürük ki, folklor nümunələrində metroritmik cəhətdən əsasən Azərbaycan musiqisinə xas olan 6/8 ölçü üstünlük təşkil etmiş, eyni zamanda bu nümunələrdə dəyişkən ölçü və müxtəlif konfiqurasiyalı ritmik komponentlərdən geniş istifadə • • olunmuşdur. Ümumiyyətlə, xalq mahnı-rəqslərində ifa zamanı ritmik formulların dəyişməsi prosesi Naxçıvan bölgəsinin folkloru üçün xasdır. Fikrimizcə, rəngarəng olan mərasimlərdə ifa edilən musiqi folkloru örnəkləri etnomədəni nailiyyət kimi həm musiqi janrı, həm də sosial-mədəni həyatın mədəniyyət institutunun atributudur. Bölgənin musiqi folklor nümunələrindən ilk dəfə olaraq nota salınmış və təhlilə cəlb edilmiş «Xırman nəğ mələrimdən iki nəğmənin, «Sayaçı mahnısımın, «Üzər- liksalma» mərasimində oxunan mahnının, «Qodu-qodu», uşaq folkloru nümunəsi olan «Çömçəxatun» nəğmələrinin və s., mərasim nəğmələri arasmda bayram şənliklərində qurulan güləş səhnələrində cəngi üstündə ifa olunan «Xanbəzəmə» nəğməsinin, Novruz mərasimlərində «Kosa- kosa», «Can gülüm», toy-düyünlərdə «Duvaqqapma»nm not materiallarının müxtəlif aspektlərdən araşdırılması bu nəğmələrin biri-birinə istər lad-tonallıq, ritmik, istərsə də forma təhlili baxımından çox yaxın olduğunu, onlar arasında kəskin təzadhğm olmadığını göstərdi. Təhlil olunan nümunələrdə əlbəttə ki, zəngin melodik gedişlərdən də danışmaq əbəsdir, melodiya etibarilə onlar bir-birinə çox yaxındırlar. Bu yaxınlıq da əlbəttə ki, xalq musiqisinə xas olan xüsusiyyətlərdəndir. Qeyd edilən folklor havalarının struktur cəhətdən təhlili onların qədim ənənəyə söykən diyini üzə çıxardı. Rəqs musiqi nümunələrinin nəzəri məsələlərinin araşdırılması göstərdi ki, bu havaların ifasında muğam ifa üslubundan da istifadə olunmuşdur. Təhlillər rəqs hava larının rəngarəng metro-ritmik struktura, xarakterik xüsusiyyətlərə malik olmasını da ortaya çıxardı. Naxçıvanın folklor mühitinə aid xalq mahnılarının poetik-semantik strukturu onların janr xüsusiyyətlərinin formalaşmasına da öz təsirini göstərmişdir. Dialoq şəklində qurulan mahnılar, yallıbaşı mahnı-rəqs nümunələri, tulumun müşayiəti ilə ifa edilən mahnı-rəqslər regionun spesifik xüsusiyyətlərini, kütləvilik xassələrini özündə ehtiva etdiyi üçün, həmçinin Naxçıvan folklor mühitinə aid xalq mahnıları forma, məzmun, struktur quruluşuna görə digər bölgələrin eyni tip musiqi nümunələrindən fərqlənir. Bu səbəbdən də bölgənin xalq mahnılarının nəzəri təhlili verilərkən onların poetik-semantik çalarları nəzərə alın mışdır. Faktlar Naxçıvan bölgəsinin çox zəngin mədəni irsini təmsil edən folklor musiqi nümunələrinin janr səciyyəsinin müxtəlifliyini, özünəməxsus xüsusiyyətlərini qabarıq şəkildə üzə çıxarmış oldu. ilk dəfə olaraq nota alınmış xalq mahnılarından «Qayna, samavarım, qayna», «Ay qız, dur gəl, sabah oldu», mahnı-dialoqlardan «Çobanla qız», «Anayla qız» folklor nümunələrinin lad-intonasiya, melodik, metroritmik və forma xüsusiyyətləri baxımından araşdırılması mahnı- dialoqların janr etibari ilə üç formada özünü göstərdiyini təsdiqlədi: 1. Reçitativ və melodik ifa formasında olan malını- dialoqlar. 2. Mahnı-oyunlar. 3. Mahnı-rəqslər. Bu. nümunələrdə Azərbaycan xalq mahnılarına xas olan variantlılıq, dəyişkən ölçü özünü göstərir. Mahnı-oyun janrına aid «Bənövşə», «Ley qəlaha» havalarının müqayisəli şəkildə araşdırılması ilə bir daha aydın oldu ki, ümumiyyətlə, xalq mahnı-rəqslərində ifa zamanı ritmik formulların dəyişməsi prosesi Naxçıvan bölgəsinin folkloru üçün xasdır. Naxçıvanın musiqi folkloru janrları arasında rəqs havaları da xüsusi yer tutur. Bölgənin folklorunda rəqs musiqi janrlarmm təhlili göstərir ki, bölgədə çox zəngin rəqs nümunələri və janrları vardır. Bunların əsas səciyyəvi cəhəti, rəngarəngliyi ənənənin, keçirilən mərasimlərin müxtəlifliyi və çoxplanlılığıdır. Təhlillərin nəticəsi kimi qeyd edək ki, bölgənin musiqi folklorunda aşağıdakı rəqs janrları mövcud olmuşdur: 1. Ənənəvi rəqslər. 2. Məişət rəqsləri. 3. Zəhmət rəqsləri. 4. Qəhrəmanlıq, hərbi və idman (zorxana) rəqsləri. 5. Yallı oyun rəqsləri. 6. Müxtəlif mövzularla bağlı xalq rəqsləri. Təhlillər göstərir ki, qeyd olunan janrlar da formaca Yüklə 12,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|