H akġMLƏRĠn d avraniġI ÜZRƏ b anqalor p rġNSĠPLƏRĠ

1.2.  Hakim  qərar  çıxarmalı  olduğu  iĢdə  ümumilikdə  cəmiyyətə  və  məhkəmə  iĢinin  konkret 
tərəflərinə münasibətdə müstəqil mövqedən çıxıĢ etməlidir. 
 
ġərh 
 
Tam təcridetmə qeyri-mümkündür və  arzuolunan deyil. 
31.  Hakim  cəmiyyətdən  nə  dərəcədə  müstəqil  olmalıdır?  Bir  hakimin  fikrincə,  hakim  olmaq 
qabiliyyəti din xadimi olmaq qabiliyyətinə bənzərdir.
33
 BaĢqa hakim hesab edir ki, “baĢ hakim monastıra 
gedib  orada  özünü  tam  olaraq  öz  məhkəmə  iĢinə  həsr  edir”.
34
  Bu  gün  belə  məhdudiyyətlər  hədsiz 
dərəcədə sərt görünə bilsə də, hakimin sürdüyü həyat tərzinin həqiqətən “bir çox amillər üzrə monastırda 
olan mühiti” xatırlatması mümkündür.
35
 Hakim digər insanlardan daha sərt və məhdudlaĢdırıcı normalara 
riayət  etməli  və  həyat  tərzi  sürməli  olsa  da,  onun  ictimai  həyatdan  tamamilə  çəkilməsi  və  evdə  yalnız 
ailəsi  və  dostları  ilə  birgə  qapalı  həyat  tərzi  keçirməsini  gözləmək  məntiqli  olmazdı.  Hakimin  yaĢadığı 
cəmiyyətdən tam təcrid olunması qeyri-mümkündür və arzuolunan deyil. 
 
Cəmiyyətlə əlaqələr zəruridir. 
32. Əgər hakim iĢdən sonra evdə qapalı Ģəraitdə oturmursa, o, təbii ki rəyini formalaĢdıran müxtəlif 
amil və qüvvələrin təsirini öz üzərində hiss edəcəkdir; bundan baĢqa, dostları ilə ünsiyyət, mətbuatla və 
digər  KĠV-lə  tanıĢlıq  bu  və  ya  digər  məsələlərə  aid  rəyin  formalaĢmasına  gətirib  çıxara  bilər.  Əslində, 
ədalət mühakiməsinin lazımi Ģəkildə həyata keçirilməsi üçün cəmiyyətdə cərəyan edən proseslər barədə 
təsəvvürə malik olmaq lazımdır. Hakim real həyat barədə biliklərlə təkcə dünyagörüĢünü geniĢləndirmir; 
müasir  hüququn  təbiəti  tələb  edir  ki,  “hakim  dünyada  olan  müxtəlif  fikirlərlə  yaĢasın,  nəfəs  alsın, 
fikirləĢsin  və  təmasda  olsun”.
36
  Ġndiki  dövrdə  hakimin  funksiyaları  yalnız  mübahisənin  həll  edilməsi 
hüdudlarından kənara çıxır. Hakimlər ictimai dəyərlərə və insan hüquqlarına aid məsələlərin geniĢ dairəsi 
ilə  məĢğul  olmalı,  cəmiyyətdə  artan  plüralizm  Ģəraitində  əxlaq  və  etikaya  aid  mürəkkəb  və  ziddiyyətli 
məsələləri  həll  etməli  olurlar.  Cəmiyyət  həyatından  tamamilə  uzaqlaĢmıĢ  hakim  çətin  ki  öz  vəzifələrini 
səmərəli yerinə yetirə bilər. Hakimin xidmət etdiyi cəmiyyətdən həddindən artıq təcrid olunması nə onun 
peĢəkar  yüksəliĢi,  nə  də  ki  cəmiyyətin  maraqları  nöqteyi-nəzərdən  faydalı  ola  bilər.  Hüquqi  standartlar 
çox  vaxt  kənar  müĢahidəçinin  baxıĢı  kimi  meyarın  tətbiqini  tələb  edir.  Hakim  iĢinin  mühüm  hissəsini 
təĢkil edən məhkəmə iĢinə aidiyyəti olan faktiki halların müəyyən edilməsi və qiymətləndirilməsi mövcud 
sübutlara sağlam düĢüncə və  təcrübə baxımından qiymət  verilməsini tələb edir. Ona  görə də, hakim öz 
xüsusi roluna uyğun həddə ictimai həyatın iĢtirakçısı kimi qalmalıdır.  
 
Əxlaqi dilemma 
33. Hakimlərin qarĢısında olan əxlaqi dilemma çox dəqiq ifadə edilmiĢdir:
37
 
“Məhkəmə  iĢçilərinin  laqeyd,  adamayovuĢmaz,  ətalətli,  yumor  hissindən  məhrum  və  ya  ifrat 
dərəcədə  ciddi  insan  təsəvvürü  yaratmadan  nəzakət,  təvazökarlıq,  qərarlılıq,  həssaslıq,  sağlam  düĢüncə 
və intellektual güc kimi  keyfiyyətlərə yüksək səviyyədə malik olmasını gözləmək mümkündürmü? Əlbəttə 
ki,  özündə  eyni  vaxtda  iki  –  nümunəvi  və  adi  insan  –  surətlərini  birləĢdirməsi  ilk  baxıĢdan  mümkün 
olmayan bir məsələ kimi görünə bilər. Bu cür davranıĢı olan insana bəziləri tərbiyəli və sivil insan kimi, 
digərləri isə təkəbbürlü və rəsmiyyətçi bir Ģəxs kimi baxacaqlar. Və əksinə, bəziləri hakimin öz vəzifəsinə 
hörmətlə yanaĢmadığına dəlalət edən halı ləyaqətsiz davranıĢ kimi tənbeh edəcək, digərləri isə bunu hətta 
                                                 
33
 Lord Hailsham, Lord Chancellor of England, cited in A.R.B. Amerasinghe, Judicial Conduct Ethics and Responsibilities (Sri 
Lanka, Vishvalekha Publishers, 2002), p.1. 
34
  William  H.  Taft,  Chief  Justice  of  the  United  States  Supreme  Court,  cited  in  David  Wood,  Judicial  Ethics:  A  Discussion 
Paper (Victoria, Australian Institute of Judicial Administration Incorporated, 1996), p.3. 
35
 Justice Michael D. Kirby, Judge of the High Court of Australia, cited in David Wood, Judicial Ethics, p.3. 
36
 Bax: United States of America, Supreme Court of Wisconsin, Judicial Conduct Advisory Committee, Opinion 1998-10R. 
37
 David Wood, Judicial Ethics, p.2. 

---

hakimin yumor hissinə və hadisələrə ötəri  yanaĢa bilmə qabiliyyətinə malik olması ilə bağlı sevinc kimi 
qarĢılayacaqlar”. 
Oliver  Vendell  Holms  bəlkə  də  öz  dövrünü  xeyli  qabaqlayaraq  hakimlərə  “özlərinin  risk  və 
qorxularını (öz) dövrünün ehtiras və əməlləri ilə bölüĢdürməyi” məsləhət bilmiĢdir. 
 
Düzgün təcrübənin nümunəsi 
34.  Hakimlərin  davranıĢ  məsələləri  üzrə  məĢvərətçi  komitənin  tövsiyə  etdiyi  aĢağıdakı  rəhbər 
göstəriĢlərdə  xüsusi  maraqlar  qruplarının  üzvləri  hakimlərə  görüĢ  xahiĢi  ilə  müraciət  etdikdə,  hakimin 
belə xahiĢlərə necə reaksiya göstərməli olduğu ətraflı izah olunur:
38
 
1. Hakim Ģəxsi görüĢ barədə müraciətə baxmağa borclu deyil; 
2. Hakim müraciəti təmin edib-etməzdən əvvəl bu cür görüĢün məqsədini aydınlaĢdırmalıdır; 
3.  Hakim  həmin  görüĢə  prokurorluq  orqanlarının  və  müdafiə  tərəfinin  nümayəndələrinin  dəvət 
edilməsi  barədə  məsələni  həll    edə  bilər.  Çox  vaxt  belə  görüĢlər  cinayət  iĢlərinin  baxılması  ilə  məĢğul 
olan  məhkəmə  bölməsinin  icraatındakı  məsələlərə  aid  olur  (məsələn,  “Mothers  Against  Drunk  Driving” 
(“Analar sərxoĢ sürücülərə qarĢı”) təĢkilatının nümayəndələri).  
4. Xüsusi  maraqlar qrupu tərəfindən edilən müraciət  yazılı  Ģəkildə verilməlidir ki,  hər hansı səhv 
təfsir istisna olunsun. Hakim nəzərdə tutulan görüĢün vaxtını, həmçinin görüĢ zamanı riayət edilməli olan 
əsas prinsip və normaları yazılı Ģəkildə təsdiq etməlidir. 
5. Hər hansı konkret iĢ üzrə əlaqə saxlamağın ex parte qəti qadağan olması prinsipinə ciddi Ģəkildə 
əməl olunmalı və bu barədə məlumat müraciət edənə görüĢün baĢlanmasınadək bildirilməlidir. 
6.  Hakim  görüĢdə  məhkəmə  katibinin  iĢtirakının  mümkünlüyü  barədə  düĢünə  bilər.  Bu,  görüĢ 
zamanı aĢkar olunanların yanlıĢ təfsir olunmasından qaçmağa imkan verəcək. Bu, həmçinin hakimi, əgər 
onun söylədikləri səhv Ģərh olunarsa, çətin vəziyyətə düĢmək riskindən qoruyacaq. 
 
Cəmiyyətin inamının böyük əhəmiyyəti vardır. 
35.  Məhkəmə  hakimiyyətinin  müstəqilliyi  hakimlərin  tam  qərəzsizliyini  nəzərdə  tutur.  Məhkəmə 
araĢdırması  zamanı  tərəflər  barəsində  məhkəmə  qərarları  çıxarılarkən,  hakimlər  qərəzsiz,  yəni  hakimin 
müstəqil qərar qəbul etmək qabiliyyətinə təsir edən – və ya təsir edən kimi görünə bilən – hər hansı meyl, 
əlaqə və  ya qabaqcadan yaranmıĢ  yanlıĢ  fikirlərdən azad olmalıdırlar. Burada məhkəmə hakimiyyətinin 
müstəqilliyi “heç kəs öz iĢində hakim ola bilməz” ümumi prinsipinin ifadəsi hesab olunur. Bu prinsipin 
mənası  hər  hansı  mübahisədə  iĢtirak  edən  müəyyən  tərəflərin  konkret  maraqlarından  kənara  çıxır. 
Məhkəmə hakimiyyəti təkcə konkret iĢdə olan tərəflərin deyil, bütövlükdə cəmiyyətin inamından istifadə 
etməlidir. 
 
 
                                                 
38
 Bax: United States of America, Supreme Court of Wisconsin, Judicial Conduct Advisory Committee, Opinion 1998-13. 

---