H. T. Avezov, sh sh. Xudoyberdiyev

Savol va topshiriqlar 
1. Kolloid sistemalarning optik xossalarini tasvirlab bering.
2. Kolloid sistemaga yorug’lik tushsa, qanday hodisalar bo’ladi? 
3. Faradey-Tindal’ effektining mohiyatini tushuntiring.
4. Kolloidlarning rangi nimalarga bog’liq? 

---

---

46

Adabiyotlar 
1. Axmedov K.S., Raximov X.R. Kolloid ximiya. – Toshkent.- O’zbekiston. 
– 1992. 31-38 betlar.
2. Воюцкий С.С. Курс коллоидной химии. –М.: - Химия. – 1964. – с.
35-46.
VIII -ma’ruza 

DISPERS SISTEMALARNING SIRT XOSSALARI 
Reja

1. Sirt hodisalar haqida asosiy tushunchalar.

2. Sirt hodisalarning sinflarga bo’linishi.
3. Sirt qavatining umumiy tavsifi .
4. Suyuqlikning sirt tarangligi. 
5. Qattiq jismlarning sirt tarangligi.
Ma’lumki, kolloid sistemalarning barcha xossalarini geterogenlik va 
disperslikka bog’liq funksiyalar yoki bu ikki asosiy belgining oqibatlari deb
qarash mumkin. Dispers sistemalarning geterogenlik yoki ko’p fazalik belgisi 
kolloid kimyoda fazalararo sirtlar, sirt qavatlar mavjudligini ta’minlovchi belgi
sifatida namoyon bo’ladi. Shunga ko’ra kolloid kimyoda fazalaro sirtlarda sodir 
bo’layotgan jarayonlarni o’rganish muhim vazifa deb qaraladi.
Kolloid sistemalardagi dispers zarrachalar sferik, silindrik, ko’pincha 
nomuvozanat shaklda bo’ladi. Dispers zarrachani eng sodda holda barha yoqlari
uzunligiga teng muntazam parallelipiped deb tasvirlash mumkin. Kolloid 
sistemalarda sistemaning disperslik darajasi tushunchasi bor. Disperslik darajasi
(D) deganda, dispers zarrachaning o’lchami – a ga teskari qiymat D=1/a ni 
tushunamiz. Bu o’rinda ko’pincha yana uchinchi termin – solishtirma sirt S
sol

tushunchasi ham ishlatilib kelinadi. U quyidagicha ta’riflanadi: fazalararo sirt 

---

---

47

kattaligi S ning ayni faza hajmi V ga nisbati shu fazaning solishtirma sirti deb
ataladi. 


V

S

S

sol

(I) 

Bu uch xarakteristika, ya’ni a-zarrachaning o’lchami, disperslik darajasi va

solishtirma sirt o’zaro chambarchas bog’langan. 
Disperslik darajasining kattalashishi sistemada sirt hodisalar rolining
ahamiyatini oshiradi. Shunday qilib, kolloid sistemalarning miqdor belgisi