Hazirlayanlar

141

Arş. Gör. Esma İgüs PARMAKSIZ

Alboyacıyan, Üsküdar’da bulunan Berberyan Okulu’ndan

12

 sonra 

1895-1899 yılları arasında İstanbul Getronagan Lisesi’nde eğitimine de-

vam etmiş ve 1895 yılında mezun olmuştur

13

. 

Lise eğitimi sonrası ticarethanelerde bir süre kâtiplik yapan araştır-

macı, 1897 yılından itibaren edebî yaşama atılmış,  İstanbul ve Osman-

lı  sınırları  dışındaki Ermeni basınında yazıları yayınlanmıştır

14

.  İstanbul 

Basınındaki yazın etkinliğini, Püzantion (Bizans) gazetesinde

15

 sürdüren 

Alboyacıyan, yazılarında S. Ankeğya, Savarş, Hamtes, Amsorya, Goçnark 

Püragin, Masis, Dzargıh takma adlarını kullanmıştır

16

.  

Ermeni edebiyatında ve yazın tarihinde yetkin bir kişilik olarak tanı-

nan araştırmacı, 1905 yılında  İzmiryan Edebî Ödülü’nü kazanmış, 1910 

yılında Ermeni Anayasası’nın 50. yılı üzerine geniş bir araştırma yapmış 

ve bu çalışması da yayınlanmıştır

17

. 

Arşag Alboyacıyan, 1910-1922 yılları arasında  İstanbul Ermeni 

Patrikhanesi’nde Patrik sekreterliği görevini sürdürmüştür.

Yazları İstanbul’daki düşün ve sanat adamlarının toplandığı yer olan 

Kınalıada’da yaşayan Alboyacıyan, 1922 yılında Kahire’ye göç etmiş, ya-

şamının kalan bölümünü orada tamamlamıştır

18

. 

Alboyacıyan’ın edebiyatçı, dilbilimci, dışında eğitimci yönü de bulun-

maktadır. Birinci Dünya Savaşı yıllarından 1922 yılına kadar İstanbul’da 

bulunan Esayan Okulu’nda tarih öğretmenliği görevini sürdürmüştür. 

Araştırmacı, 1922 yılında İstanbul’dan ayrılmış, Korfu adasına yerleşmiş, 

Korfu Amerikan Yetimhanesi’nde öğretmenlik yapmış, buna eş zamanlı 

12  Berberyan Okulu, Refesos Berberyan tarafından 1876 yılında, gündüzlü ve yatılı olarak 

İstanbul Üsküdar’da Selimiye semtinde açılmıştı. Okul, kurucusu Refesos Berberyan’ın 

vefatı ve Birinci Dünya Savaşı nedeniyle XX. yüzyılın ilk çeyreğinde Mısır’a taşınmıştır.  

Bkz. Osman Nuri Ergin, Türk Maarif Tarihi, C.I-II, Eser Matbaası, İstanbul 1977, s.763.

13  Getronagan Lisesi öğrenci kayıtları. Bu lise, İstanbul’da Karaköy semtinde bulunmaktadır. 

1891 yılında eğitime başlayan okul, günümüzde lise düzeyinde eğitim faaliyetini sürdür-

mektedir.

14  Pamukciyan, a.g.e., s.12.

15  İstanbul’da Püzant Keçyan yönetiminde yayınlanan Püzantion (Bizans) gazetesi, 1896-

1918 yılları arasında varlığını sürdürmüştür. Bkz. www.bolsohoys.com (Bilginin indirilme 

tarihi, 21.03.2006)

16  Anonim Sovyet Ermenistan Ansiklopedisi, C.I., Ermenistan Bilimler Akademisi, Yerevan 

1974, s.190.

17 Anonim, s.190.

18  Seropyan, a.g.e., s.181.

---

142

HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER

olarak da Son Haber (Verçin Lur) dergisinin de gezgin muhabirliği görevi-

ni de üstlenmiştir

19

. 

Arşag Alboyacıyan’ın İstanbul ile sayısız makale ve araştırması süreli 

yayınlar ve yıllıklarda yayınlanmıştır. 

Araştırmacılar için önemli bir kaynak olabileceğini düşündüğümüz 

Ermeni Okulu Tarihi adlı kitabını da 1946 yılında yazmıştır

20

. 

Tebliğimize konu teşkil eden Kayseri Ermenileri Tarihi adlı eserini 

ise, Arşag Alboyacıyan, 1937 yılında Batı Ermenicesi ile kaleme almış, ki-

tap Kahire’de basılmıştır. Bu çalışma iki cilt olup Kayseri üzerine yazılmış 

önemli bir monografi dir

21

. (Res:II)

Alboyacıyan kitapta bölümler halinde, Kayseri coğrafyasını ve tarihi-

ni, Kayseri’deki Ermeni yerleşim bölgelerini, toplumsal yaşamı, Kayseri 

ve çevresindeki Ermenilerin etnografi sini, gelenek görenek ve batıl inanç-

ları, Ermeni elyazmalarını ve Kayseri’nin yetiştirdiği ünlü Ermenileri in-

celemiştir. 

Arşag Alboyacıyan, Kayseri Ermeni cemaatinin eğitim sürecini ise ki-

tabın, Toplumsal Yaşam ana başlığı altındaki Zihnî ve Entelektüel Yaşam 

bölümünde bizlere aktarmaktadır.

Bu bölümün giriş kısmında, Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayan Er-

meni cemaatinin ve Kayseri Ermenilerinin eğitim tarihinin genel bir değer-

lendirilmesi yapılmıştır. 

Alboyacıyan Kayseri’deki Ermeni eğitim sistemini, Yeğyazaryan 

Yazması’na dayanarak açıklamaktadır. 

Yazmaya göre; 1880’lere kadar Kayseri ve çevresindeki okullar ho-

mojen bir yapıya sahip değildir. Öğrenciler, tahta döşemede diz üstüne 

oturarak ders dinlemekteydiler. Diratsu veya Khalfa denilen genelde yaşlı 

olan ve uzun cüppe giymiş öğretmenler, okullarda ders vermekteydiler. Bu 

öğretmenler, derslerinde geleneksel öğretim metotlarını uygularlar, otorite 

sağlamak adına ellerinde değnek veya sopa tutarlardı. Falâka da duvarların 

vazgeçilmez aksesuarıydı.  Öğrencileri disipline etmek için dayağın yanı 

sıra Pazartesi mahkemeleri de uygulanır, öğrenciler işledikleri suçtan dola-

yı Pazartesi mahkemelerince cezalandırılırdı. Ancak bu yöntemler sadece 

19  Karnik Stepanyan, Biyografi  Sözlüğü, C. I, Yerevan 1973, s.55-56.   

20 Anonim, s.190.

21 Arşag Alboyacıyan’ın Tokat Ermenileri Tarihi (1952), Malatya Ermenileri Tarihi (1961), 

Kütahya Ermenileri Tarihi (1961) adlı monografi leri de vardır. Bkz.  Anonim, C. I, s.190.  

---

143

Arş. Gör. Esma İgüs PARMAKSIZ

merkezden uzak olan Kayseri’de değil, İstanbul’daki Ermeni okullarında 

da uygulanmaktaydı. 

Kayseri merkezde bulunan okullarda, öğretmen maaşları öğrenciler-

den alınan aylıklardan karşılanmaktaydı. Kasabalarda öğretmenler, halkın 

verdiği hediyeler ile köylerde ise ailelerin kendilerine yaptıkları hububat 

bağışı ile öğretmenlik mesleğini sürdürmekteydiler. Ancak  bu öğretmen-

ler her türlü olumsuz koşullara rağmen, fedakâr insanlar olup  okulları malî 

açıdan destekleyen zenginlerin gereksiz ve anlamsız kaprislerine  boyun 

eğmekteydiler. 

1880’lerden sonra İstanbul’da yaşayan Kayserililer’in girişimleri sonu-

cunda Kayseri okullarında Rönesans yaşanmaya başlanmıştır. Kayseri’de 

yaşanan bu değişimde, Garabet Panosyan önemli bir isimdir. Ermeni harf-

leriyle Türkçe olarak yayınladığı  Münadi Erciyes ve Manzume-i Efkâr 

gazetelerinde halkı bilinçlendirmiş, eğitimin önemine ilişkin yayınladığı 

yazılarda halkın dikkatini eğitim konusuna çekmiştir

22

. 

Arşag Alboyacıyan,  kitabında Kayseri Ermeni eğitim tarihine ilişkin 

bu kısa bilgilendirmeyi bize aktardıktan sonra Kayseri’de XIX. yüzyıl ve 

XX. yüzyılın başlarındaki eğitim faaliyetlerinden, cemaata ait okullardan 

bahsetmektedir. Bu okullar;

I- Haygyan Okulu (Haygyan Varjaran

23

)

Hayghan Okulu, Surp Asdvadzadzin Kilisesi’nin

24

 kuzeyinde kurul-

muştu. (Res:III)

Alboyacıyan, Ermeni Patrikhanesi’nde bulunan 1834 tarihli bir ista-

tistiğe dayanarak Kayseri’de bulunan iki okuldan biri olarak istatistikte 

Haygyan’ın adı geçtiği için Haygyan’ın Kayseri’de açılmış en eski Ermeni 

okulu olduğunu varsaymaktadır.  

Okul, eğitim süreci boyunca ilkokul düzeyinde eğitim vermiştir. 

1858 yılında Hayghan Okulu için Kayseri Ermeni Derneği (Haygaz-

yan Ingeretyun Gesaryo) adlı bir dernek kurulmuştur. Okul yönetiminden 

22 Alboyacıyan, a.g.e., s.1090-1100.

23  Varjaran kelimesinin Türkçe karşılığı okul demektir.

24  Surp Asvadzadzin Kilisesi Kayseri’nin Kiçikapı semtinde bulunmaktadır. Günümüzde 

yapı, Kayseri Gençlik ve Spor İl müdürlüğü tarafından kullanılmaktadır. Surp Asvadzadzin 

Kilisesi, XX. yüzyıl başında Kayseri’deki Gregorian Ermenilere ait bir dinî kompleksti. 

Bkz.  Orlando Carlo Calumeno Koleksiyonu’ndan Kartpostallarla 100 Yıl Önce Türkiye’de 

Ermeniler, Edikön Osman Köker, Bir Zamanlar Yayıncılık, İstanbul 2005, s.149.

---