Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
139 Arş. Gör. Esma İgüs PARMAKSIZ geçirildiği tarihsel aralığa işaret etmektedir. Osmanlı İmparatorluğu’nun eğitim alanında XIX. yüzyılda yaşadığı bu değişim dalgası, doğal olarak uyruğundaki gayrimüslimleri de yakından etkilemiştir. Bu anlamda konumuz çerçevesi gereğince, Osmanlı da yaşayan Er- menilerin XIX. yüzyıldaki eğitim tarihinin genel bir değerlendirmesini yapmak, Kayseri Ermeni cemaatinin eğitim sürecini tanımlamak açısından faydalı olacaktır. Osmanlı İmparatorluğu’nda varlığını sürdüren Ermenilerin, Fatih dö- neminden XVII. yüzyıl sonuna kadar sistemli bir okullaşma hareketi içine girdikleri söylenemez. En erken görülen örnekler ise, din adamı yetiştir- meye yönelik olan okullardır 5 . XVIII. yüzyılın sonlarında Ermeniler içerisinde modernleşme hareketlerinin ivme kazanmasıy- la, Ermeni tüccar ve zanaatkarlar tarafından okuma ve yazma öğrenmeye önem verilmiş, İstanbul’un her semtinde cemaate ait okullar kurulmaya başlamıştır 6 .
Patrikliği’nin 1824 yılında yayınladığı bir genelge ile gerçekleşmiştir. 1834 yılında, genelgenin yayınlanışından 10 yıl gibi kısa bir süre sonra Patrikhane tarafından, Anadolu’daki Ermeni okullarına ilişkin bir istatistik yayınlanmış, Anadolu coğrafyasındaki Ermeni okullarının toplam sayısı 114 olarak belirlenmiştir 7 . 1856 yılında ilân edilen Islahat Fermanı’nda ise, Osmanlı uyruğundaki gayrimüslimler kendi okullarını açmaya yetkili kılınmış, okulların deneti- mi de Maarif Nezareti’ne bırakılmıştır. Böylece gayrimüslimler, fermanın kendilerine tanıdığı imtiyaz sonucunda kültür, eğitim ve öğretim hakların- 5 En erken örnekler; 1660’da İstanbul’da Mkhitar Sepasdatsi’nin 1701 yılında rahip Asvad- zadur Ağavni Çuğayetsi’nin, 1707’de rahip Simeon Yerevantsi’nin açtığı okullar ve 1752 yılında Balat Surp Hreşdagabet Kilisesi dış avlusunda açılan okuldur. Bkz. Arşag Alboyacı- yan, Kayseri Ermenileri Tarihi (Badmutyun Hay Gesaryo), H. Papazyan Matbaası, Kahire 1937, s.1091-1092. Haydaroğlu da ilk resmî Ermeni okulunun 1790 yılında Amira Mirican- yan tarafından 1790 yılında Kumkapı Fıçıcı sokakta açıldığını ifade etmektedir. Bkz. İlknur Polat Haydaroğlu, Osmanlı İmparatorluğu’nda Yabancı Okullar, Ocak Yayınları, Ankara 1993, s.173. 6 Alboyacıyan, a.g.e., s.1091; Süleyman Büyükkarcı, İstanbul Ermeni Okulları, Yelken Ba- sım Yayın, Konya 2003, s.20 7 Ülkemizde eğitim tarihi ile ilgili yapılan çalışmalarda, Patrikhane’nin yayınladığı 1834 tarihli bu istatistik, Anadolu’da varlık gösteren Ermen okullarının toplam sayısının 120 olduğunu belirtmektedir. Bkz. İlhan Tekeli, Selim İlkin, Osmanlı İmparatorluğu’nda Eği- tim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, TTK Yayını, Ankara 1993, s.106; Haydaroğlu, a.g.e., s.173; Büyükkarcı, a.g.e., s.20; Alboyacıyan, a.g.e., s.1096. 140 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER dan yararlanarak geniş çapta bir eğitim faaliyetine başlayarak o zamana kadar açmış oldukları kurum sayısını artırmışlardır 8 .
130. maddeleri de gayrimüslimlere resmî izin karşılığında okul açma yet- kisi tanımış, okulların denetimi Islahat Fermanı’nda olduğu gibi Maarif Nezareti’ne bırakılmıştır 9 . Tebliğ metnimizin çıkış noktasını oluşturan Arşag Alboyacıyan 10 ’ın Kayseri Ermenileri Tarihi 11 adlı kitabında, XIX. yüzyıl ve XX. yüzyılın ilk çeyreğinde Kayseri Ermeni cemaatinin eğitim faaliyetlerinden, cemaata ait okullardan bahsedilmektedir. Alboyacıyan’ın kitabından hareketle, Kayseri Ermeni cemaatinin eği- tim faaliyetlerini ve okullarını tanımlamadan önce, Alboyacıyan biyografi - sini aktarmamız yerinde olacaktır. Ermeni tarihçi, fi lolog ve biyografi yazarı olan Arşag Alboyacıyan, 17 Haziran 1879 tarihinde İstanbul Üsküdar’da doğmuş, 24 Haziran 1962 tari- hinde Kahire’de vefat etmiştir. Tam adı Arşag Asvazadur Alboyacıyan’dır. Yaptığımız araştırmalar sonucunda ne yazık ki ailesi hakkında bir bilgiye tarafımızdan ulaşılamamıştır. (Res:I) 8 Hidayet Vahapoğlu, Osmanlıdan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okulları (Yönelimleri Açı- sından), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1990, s.42. 9 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’nin bu maddesine yabancılar ve azınlıkların uyduğu pek söylenemez. 1894 yılında Maarif Nazırı Zühtü Paşa’nın hazırladığı envanterinde yer alan 424 okulun sadece 37’si resmî izinlidir. Bkz. Benjamin C. Fortna, Mekteb-i Hümayun Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İslâm, Devlet ve Eğitim, İletişim Yayınları, İstanbul 2005, s.123; Yahya Akyüz, Başlangıcından Bugüne Türk Eğitim Tarihi, Alfa Yayı- nevi, İstanbul 2001, s.159. 10 Arşag Alboyacıyan ve Alboyacıyan’ın Kayseri Ermenileri Tarihi adlı kitabından bizi haber- dar eden Sayın Serkis Seropyan’a sonsuz teşekkürlerimizle. 11 Arşag Alboyacıyan’ın özgün adı Badmutyun Hay Gesaryo olan kitabın, Türkçe’ye çeviri- sinde Pamukciyan’ın ve Seropyan’ın yapmış olduğu Kayseri Ermenileri Tarihi çevirisini kullandık. Ancak bazı çevirmenler tarafından bu kitabın adı, Ermeni Kayseri’nin Tarihi olarak da çevrilmiştir. Bkz. Kevork Pamukciyan, Ermeni Kaynaklarından Tarihe Katkılar- IV Biyografi leriyle Ermeniler, İstanbul: Aras Yayıncılık, 2003, s.12; Vağarşag Seropyan, Arşag Alboyacıyan, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.I İstanbul: Kültür Bakanlığı Tarih Vakfı Ortak Yayını, 1996. Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|