Hazirlayanlar
Yüklə 3,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
165 Prof. Dr. Feroz AHMAD masına izin vermemiş olmalarına rağmen banka işgali de büyük güçlerin müdahale etmesini sağlayamamıştır 2 .
Sultan’ın istibdadını yıkmak, bir anayasal monarşi (meşrutiyet) kurmak, reformlar yapmak ve imparatorluğu modernleştirmek amaçlarını taşıyor- du. Bir gündem belirlemek konusunda anlaşmaya varmakta zorlansalar da ARF, İttihat Terakki ile işbirliği yapmak istiyordu. Jön Türkler ise kendi aralarında bölünmüşlerdi. Ahmet Rıza’nın önderliğindeki grup imparator- luktaki bütün unsurların birliğini (ittihadını) sonra da reformlarla ilerle- meyi (terakkiyi) arzu ediyordu. Prens Sabahattin’in grubu olan Teşebbüs-i Şahsî ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti ise milletlerin çoğunluğu tarafından desteklenen adem-i merkeziyet ve reform politikalarını savunuyordu. Ermeni ulusçuluğunun merkezlerinden biri olan Van’da, ARF örgü- tünün çalışmalarını takip eden İngiliz Konsolos muavini şöyle yazmıştır:
2 Louise Nalbandian, The Armenian Revolutionary Movement, Berkeley 1963, s.176-177; William L. Langer, The Diplomacy of Imperialism 1890-1902, New York 1951.
166 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER eden çok sayıda broşürden de anlaşılabilir. Farkındalar ki Müslümanların işbirliği ve desteği olmaksızın amaçlarına ulaşmaları mümkün değil. Bu ‘fedailere’ dair birkaç husus ekselanslarının ilgisini çekebilir... Hareket ederken takip ettikleri fi kirler şöyledir. Ermenistan’daki koşulla- rın iyileşmesi için Avrupa müdahalesinin söz konusu olmadığını düşünü- yorlar. Bunun yanısıra, Avrupalı güçlerin Sultan’dan almak istedikleri bir şey olduğu zaman bunu terörizm denilebilecek yollardan güç kullanarak gerçekleştirdiklerini düşünüyorlar. Bundan dolayı, Daşnaklar da amaç- larına terörizm politikası ile ulaşmayı ve istibdada sebep olan kimseleri cezalandırmayı umuyorlar. Kullandıkları yöntemlerde kesinlikle vicdan- sızlar. Amaçlarının daha iyi bir hükümet olduğunu söylüyorlar. İdarenin Türklerin elinde olmasına itiraz etmeseler de mevcut kötü yönetime karşı çıkıyorlar; ve şu anda Jön Türkleri ve Kürtleri hareketlerine katmak için gerekli her çabayı gösteriyorlar. Müteveffa Ali Bey zamanında bu çabala- rında biraz olsun başarıya ulaştılar, ancak bu yeni Vali zamanında Türkler (işbirliği yapma fi krinden) epeyce soğudular 3
Jön Türkler, Temmuz 1908’de, Sultan’ı anayasayı tekrar yürürlüğe koyması için ikna ettiklerinde işte durum bundan ibaretti. Anayasa’nın tekrar yürürlüğe sokulmasıyla birlikte, milletler, mec- liste temsil edilmelerinin kendilerine imparatorluk genelinde iyileşmeler sağlayacağını umdular. Dönemin fotoğrafl arından da görülebileceği gibi anayasanın tekrar yürürlüğe konmasını kutlayan Müslüman, Hıristiyan ve Musevîler arasında büyük bir sevinç vardı. Fakat iyimserlik çok sürmedi. Meşrutiyet dönemindeki Ermeni topluluğunu tasvir eden Sarkis Atamyan, topluluğun üç ayrı gruba bölündüğünü yazar: İTC’ye benzer bir şekilde yükselen orta sınıfın altındakileri temsil eden Daşnaklar Anadolu’da güç- lüydüler. Bunlar 1908’deki en güçlü gruptular. Geçmişte Sultan’la işbirliği yapmış olan ve devrimden sonra ayrıcalıklarını yitirmekten korkan Patrik- lik ruhban-zengin Ermeni topluluğunu ve amira sınıfını temsil ediyordu. Hınçaklar ise Rus sosyalizmine uzanan kökleri ile Marxist grubu oluştu- ruyorlardı. Bunlar, en devrimci olup en az etkili olan gruptu. Dönemin Er- meni gazetelerine atıfta bulunan Atamyan, Patrikliğin Daşnaklarla işbirliği yapmak istediğini belirtir. Ancak, daha güçlü olan ve Ermeni yüksek bur- juvazisi ‘amira’ ile sınıf farklılığı olan Daşnaklar, onları paraya tapmakla ve sahte vatanseverler olmakla suçladılar 4 . Ermeni burjuvazisi siyasî ör- 3 Dickson to O’Conor, Van 2 Mart 1908, FO 371/533. 4 Sarkis Atamian, The Armenian Community, New York 1955, s.159ff, 164-165, 171. Yüklə 3,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|