İ. Hacıyev Elmi məsləhətçi və «Ön söz»ün müəllifi: akademik İ. Həbibbəyli
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
49 də bir çox müsəlman xalqlara bu əfsanə Qurani‑Kərim vasitəsilə məlum olmuşdur. Lakin yuxarıda gördüyünüz kimi əfsanənin Naxçıvan variantı Qu‑ rani‑Kərimdə olan variantdan köklü surətdə fərqlənir və dəqiq lokal xüsusiyyətlərə malikdir. Min illərlə Naxçıvanın qədim qəbilələrinin yaddaşında qorunub saxlanan bu əfsanənin nə vaxt və necə yarandığı olduqca maraqlıdır. Ümumiyyətlə, Ümumdünya subasmasının Dəclə və Fərat çayları arasında (Mesopotamiyada) baş verdiyini artıq bilirik. Onda bəs sual oluna bilər, əfsanənin Arazboyu ərazi ilə, xüsusən, Naxçıvan bölgəsi ilə nə əlaqəsi? Əgər xəritəyə nəzər salsaq, Dəclə və Fərat çaylarının coğrafi cəhətdən Araz çayından o qədər də uzaqda olmadığını görərik. Başqa sözlə, əfsanədə göstərilən təbii fəlakətin Naxçıvanla birbaşa əlaqəsi də ola bilərdi. Əfsanənin Naxçıvan variantında təbii fəlakət «subasma» yox «tufan» adlanır. İkincisi, burada fəlakətin səbəblərindən ətraflı bəhs olunmur, əsas diqqət Nuhun gəmi ilə bu bölgəyə gəlməsi və burada onun başına gələnlərə yetirilir. Nuhun tufanı haqqında əfsanənin Naxçıvan variantından danışarkən bir məsələni xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Əsrlərlə Naxçıvan türklərinin yaddaşında qorunub‑saxlanmış bu əfsanə son orta əsrlərdə ermənilər arasında da yayılmış və beləliklə, əfsanənin «erməni variantı» meydana çıxmışdır. Nuhun tufanı haqqında İ.Sopen qədim yəhudi tarixçisi İosif Flaviyə (b.e.37‑100 illəri) əsaslanaraq Naxçıvan şəhərinin Nuhla bağlı olduğunu yazır. O, eyni zamanda Nuhun və bacısının qəbirlərinin Naxçıvanda olması haqda yazır. Son oalaraq qeyd edək ki, keçən əsrin 60‑cı illərində qeydə alınmış Gəmiqaya abidəsinin tədqiq edilməsi ilə əlaqədar bu günədək bir sıra uğurlu nəticələr əldə edilmişdir. Son illərdə bu abidəyə göstərilən dövlət qayğısı isə onun ikinci ömür yaşamasına səbəb olmuşdur. Burada yeni‑yeni qayaüstü təs‑ virlər, qəbir abidələri, toponimlər qeydə alınmış və onların coğrafiyası xeyli genişlənmişdir. Bütün bu tədqiqatlar uğurlu olsa da, Gəmiqaya abidəsinin öyrənilməsində hər şeyi bitmiş hesab etmək olmaz. Bu abidə xalqımızın daş yaddaşıdır. Gələcək tədqiqatların daha da uğurlu olacağı heç kəsdə şübhə doğurmur. Bu isə bəzi mübahisəli məsələlərin həllinə və qaranlıq qalan fikirlərin işıqlanmasına şərait yaradacaqdır. 50 Sumbatan yaşayış yeri Sumbatan yaşayış yeri Ordubad rayonunun Sabir kəndi (1936‑cı ildən) ərazisində, Ordubad–Naxçıvan yolundan 800 m şimalda, Gilançayın sağ sahilində, eyni adlı dağın üzərində yerləşir (şəkil 41‑46). Tarixi ədəbiyyatda kəndin adı bəzən Subatan‑Dizə kimi də işlənmişdi. Yaşayış yeri dağın çaya tərəf olan hissəsində, oval formalı çökəklikdə yerləşir. Çökəkliyin çaya tərəf açıq qalan tərəfi‑yəni yaşayış yerinin şərq hissəsi iri həcmli daşlarla işlənmiş‑ dir. Bu siklopik tikintinin uzunluğu 18 m‑dir. Yaşayış yerinin şərq tərəfində, bu divardan başqa daha bir divar vardır. Həmin divarın xarici üzündə (çaya tərəf) dördbucaqlı çıxıntılar 1,3‑1,5 m hündürlükdə salamat qalmışdır. Sumbatan yaşayış yerinin yerləşdiyi dağın qərb tərəfindən başqa qalan tərəfləri sıldırım qayalıqdır. Ona görə də yaşayış yeri şərq tərəfdən iki qat müdafiə divarları ilə əhatələnmişdir. Yaşayış yerini əhatə edən ikinci divar cənuba tərəf daha 15–16 m uzanır. 41 41 51 42 42 42 42 52 Dağın sərt yamaclı bu hissəsinin hansı məq‑ sədlə müdafiə divarı ilə əhatə olunması hələlik də‑ qiqləşdirilməyib. Burada Sumbatan yaşayış yerinin nekropolu yerləşə bilərdi. Lakin müdafiə divarlarının mövcudluğu burada ikinci bir yaşayış yerinin ol‑ masını ehtimal etməyə əsas verir. Maraqlıdır ki, burada dağın zirvəsindən uçub tökülmüş bir neçə tonluq iri həcmli daşların ətrafı dairəvi və dördbucaqlı formada müxtəlif həcmli daşlarla işlənmişdir. Dağın bir neşə yerində adi gözlə izlənən bu tikinti qalıqlarının qəbirlərə və ya yaşayış yerinə aid olması hələlik müəyyən edilməyib. Sumbatan yaşayış yerindən cənubda, ikinci müdafiə divarının qərb tərəfində kəşfiyyat xarakterli qazıntı zamanı e.ə.II minilliyin sonu‑e.ə.I minilliyə aid keramika nümunələri, daş alətlər, iy başı hesab edilən dairəvi formada ortada deşiyi olan alətlər əldə edildi. Keramika nümunələri qırmızı və boz gilli (bəzilərinin üzərində qırmızı boya çəkilmiş) süfrə qablarından və qalın divarlı, iri həcmli küp qalıqlarından ibarətdir. 44 44 43 43 53 Sumbatan yaşayış yerinin şər‑ qindən Gilançay, qərbindən isə bu çaydan götürülmüş Yaycı arxı keç‑ diyindən yaşayış yerinin su problemi olmamışdır. Sumbatan yaşayış yerinin nek‑ ropolu yaşayış yerindən qərbə tərəf alçaq təpənin üzərində yerləşir. Qə‑ birlərdən ikisi tədqiq edildi. Bunlar formasına görə Plovdağ nekropolu‑ nun son dövr qəbirlərinə oxşardır. Qəbirlərin kameraları daş qutulardan ibarətdir. Ətraflarına sal daşlar dü‑ zülmüşdür. Salamat qalmış hissələ‑ rinə görə sal daşların tutduğu ərazi 2,5 x 3,2 m sahəni əhatə edir. Birinci qəbirin örtük daşları yox idi. Sü‑ müklər çox pis qalmışdı. Bu, 13‑14 yaşında olan uşağa məxsus qəbridir. Qəbir təmizlənərkən qırmızımtıl gilli qab qırıqları, pastadan iki ədəd mun‑ cuq və tamamilə çürümüş mis əşya‑ nın hissələri aşkar edildi. İkinci qəbirin yalnız cənub‑qərb küncü salamat qalmışdı. Qəbirin qalan hissəsini qar‑yağış suları yuyub dərəyə axıtmışdı. Sa‑ lamat qalmış hissə təmizlənərkən üzəri qır‑ mızı boyalı gil qab fraqmenti aşkar edildi. Sumbatan nekropolunda aparılan ar‑ xeoloji kəşfiyyat işləri göstərdi ki, nekropol Sumbatan dərəsini bütünlüklə əhatə edir (Azərbaycan SSR EA Tarix İnstitutu Xara‑ ba‑Gilan arxeoloji ekspedisiyasının 1989‑ cu il hesabatı). 46 46 45 45 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|