İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

es e rlə rin   və  "beynəlmiləlçi"  d a ş n a k la r ı n   c ə lb   olunm asını 
m ü ın k ü n  
h e sa b  
e d ird ilə r . 
B eləliklə, 
sağ 
p a rtiy a la rın  
h ö k u m ə t ə   daxil  o l m a q   h ü q u q u   rə d d   edildi.  A n c a q   sağları, 
xüsusilə  d a ş n a k la rı  h a k im iy y ə td ə n   m ə h r u m   e d ə n   bolşc- 
v iklər  o n la rı  real  q ü v v ə d ə n   m ə h ru m   e tm ə d i lə r .  B elə  ki, 
erm əııi  milli  şurası  S.Şaumyanvn  şəxsi  him ayəsi  a ltın d a  
idi.124  Ə k sin q ila b ın   əsas  m ə n b ə l ə r i n d ə n   biri  kim i  bu 
şuranı 
ləğv 
e t m ə k  
h a q q ı n d a  
m ü x tə lif 
p artiy a la rın  
bolşeviklərin  l id e rin ə   m ü r a c i ə t i   cavabsız  qald ı.  B u n u n la  
yanaşı  X a lq   K o m is sa rla rı  S oveti  d ig ə r  ictim ai  v ə   siyasi 
s t r u k tu r l a r l a   m ü n a s i b ə t d ə   d a h a   çox  q ətiyyət  gö s tərird i. 
B olşeviklərin  fik rin c ə   m a rt  h ad is ə lə ri  g e d iş in d ə   qorxaqlıq 
g ö s t ə ı ə n   B akı  h ərbi  d o n a n m a s ın ın   M K-i  y e n id ə n   seçildi.
N övbəti  a d d ım   m ə t b u a t   ü z ə rin ə   h ü c u m   oldu.  D e m ə k  
o la r  ki,  b ü tü n   q ə z e t l ə r   -  "Baku",  "Kaspi",  "Bakineç", 
"Naş  qolos"  və  s.  q ə z e tl ə r   b ağlandı.  B akı  q ra d o n a ç a l- 
nikliyi  d ə   ləğv  o lu n d u .  Eyni  z a m a n d a   d a ş n a k   B .A vakyan 
şəhə rin  k o m e n d a n tı   t ə ’yin  o lu n d u .  Bolşevik  h ö k u m ə ti 
t ə r ə f i n d ə n  
Ş ə h ə r 
D u m a s ın m  
buraxılm ası 
d e m o k ra tik  
o r q a n a   qarşı  növ b əti  h ü c u m u n   təca v ü zü   idi.  D u m a n ın  
funksiyaları  ş ə h ə r   tə s ə r r ü f a tı n ı n   xüsusi  şö’b ə sin ə   təhvil 
verildi.  F ə h lə -k ə n d li  milisi  təşkil  edildi.  L əğv  o lu n m u ş 
m ə h k ə m ə   a p a r a t m ı n   y e r in d ə   "xalq  m ə h k ə m ə lə ri"   fəaliyyət 
g ö s tə rm ə y ə  
b aşladı. 
B eləliklə, 
1918-ci 
ilin 
yazında 
bolşeviklərin  d e m o k r a t ik   o r q a n la r a   qarşı  yürüşü  m üvəf- 
fəqiyyətlə  h ə y a ta   keçirilm iş,  bolşevik  m ə n a f e y in ə   uyğun 
g əlm əyən  ictimai-siyasi  q u r u m l a r   ya  d a r m a d a ğ m   edilmiş, 
ya 
da 
b ağ lan m ışd ı. 
Ila k im iy y ə t 
u ğ ru n d a  
ap arılan 
yarım illik  m ü b a riz ə   sona  y e td i  v ə   d e m o k r a t ik   təşk ilatların  
q alıqları  ə s a s m d a   X K S   yüksəldi.
1918-ci  il  m ayın  1-də  Bakı  X K S-nin  fu n k siyalarını  və 
fəaliyyət  p ro q r a m ın ı  açıqlayan  d ek larasiya  ç a p   edilm işdi. 
Il ə m i n   s ə n ə d d ə   q eyd  edilirdi  ki,  bu  q u r u m   Ü m u m ru siy a  
hakim iyyət  o ı q a n l a r ı   ilə  sıx  bağlı  o ld u ğ u n d a n   R S F S R  
X K S-nin 
d e k r e t 
v ə  
s ə r ə n c a m la rın ı 
h ə y a ta  
k e ç ir m ə k  
n iyyotindədir.125
Beləliklə,  Bakı  X a lq   K o m issarları  Soveti  fa ktiki  o la ra q  
Sovet  Rusiyası  h ö k u m ə t in in   yerli  o rq a n ı  olmuş,  bilavasitə
Moskvaya 
ta b e  
olm u ş vo 
b u n u n la 
da 
miixtəlif
sosial-iqtisadi  tə d b irlə r in   görüim əsi  cohdləri  bütövlükdə 
rus  m a ra q la rı  ilə  d i k t ə   o lu n u rd u .
Sovet  ta rix ş ü n aslığ ın d a  ko m issa rla r  tə rə fin d ə n   hoyata 
keçirilmiş  d e k r e t l ə r   sırasın d a  b an k la rın   milliləşdirilməsi 
h aqqında 
d e k r e t in  
adı çəkilirdi. 
A n c a q  
b ankların
milliləşdirilməsi 
k eçirilm əm işdi, 
çünki 
bunu 
e tm ə k  
praktiki  o la r a q   q e y ri-m ü m k ü n   idi.  B akıdakı  kom m ersiya 
banklarının  h a n s ıe ıe sa   milliləşdirilməsini  təsovvür  e tm ə k  
çotin  idi.  O n a   görə,  b a n k la rın   yalnız  m üsadirəsi  b a r ə d ə  
danışm aq  la zım dır.  Belo  ki,  1918-ci  il  aprelin  29-da
Bakı 
X a lq  
K o m iss a rla rı  Soveti 
A .M ikoya na 
pul 
və
qiymətli  şeylərin  g ötürülm osi  m əq so d ilə  R us  xarici  ticarət 
bankını  ələ  alm ağı  tap şırm ışd ı.12 ’  B u n d an   əlavə,  Rusiya 
Dövlət 
B ankı 
Bakı 
şö’bosinin 
pul  vəsaiti 
Moskvaya 
aparılm ışdı.127  A z ərb a y c a n   neft  sənayesinin  milliləşdiril- 
məsi  h a q q ın d a   1918-ci  il  2  aprel  tarixli  digor  dek retin in  
Azərbaycan  iqtisadiyyatına  vurd u ğ u   ziyanı  da  xüsusi  qeyd 
ctmək  lazım dır.
Bu  d e k r e t i n   qobul  edilmosi  onu n la  olaqodar  idi  ki, 
votondaş  m ü h a rib ə si  v ə   iqtisadi  blokada  şəraitindo  Sovet 
Rusiyasının  Bakı  n e f ti n ə   xüsusi  ehtiyacı  vardı  və  Rusiya 
Bakını  öz  ə l in d ə   saxlam ağa  çalışırdı.  R SF S R   hökum oti, 
şəxsən  L e n in  
B akı 
X K S -don 
n e l t 
təchizatını 
to ’min 
etməyi  tələb   e d ird ilə r .  M əsə lə n,  mayın  28-do  Bakıda
V.İ.Leninin  "ilk  növ b əd o   şübhosiz  neft  hasilatını  to’min
' 
1 *  
etmok"  h a q q ı n d a   te l e q r a m ı   a h n d ı. 
Iyunun  5-də  Lenin
S.Şaumyana 
"nefti 
ilk 
sıraya 
qoymaq" 
tapşırığını
vermişdi.129  2  g ü n   s o n ra   o,  y cno  do  teleq ram   göndordi:
’Tezliklə 
B a k ıd a n  
n e f t  
göndərilm osi 
üçün 
todbirlor
görün".130
D e k retin   h ə y a ta   keçirilm əsi  dohşotli  tolosiklik  şora 
itində  baş  v e r ir d i  v ə   y e g a n ə   m əq s ə d   B akıdan  m üm kün 
qədər  çox  n e f t   daşın m ası  məqsodini  güd ü rd ü .  Ümumiy- 
yotlə,  408  n e f t 
istehsalı 
müossisəsi  milliloşdirildi  vo 
onlar  Bakı  X a lq   K om issarları  Sovetinin  orqanı  olan 
Xalq  T ə s ə r r ü f a t ı  Ş urasının  id arə s in ə  verildi.  Bakı  neft

---