İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

sən a y eçiləri  və  bey n ə lx a lq   m aliyyə  in h is a rla r ı  bu  d e k r e t i n  
h ə y a ta  
k e ç ir ilm ə s in ə  
inadlı 
m ü q a v i m ə t  
g ö s tə rird ilə r. 
Böyük  B ritan iy a  v ə   F r a n s a   h ö k u m ə t l ə r in in   təşə b b ü sü   ilə 
İspaniya, 
H o lla n d iy a , 
N o rv e ç ,  D a n im a r k a ,   İs v e ç rə   və 
İra n ın  
M o s k v a d a k ı 
d ip lo m a tik  
n ü m a y ə n d ə l ə r i 
n e ft 
s ən a y es in in   m illilə ş d irilm ə sin ə   qarşı  e ’tir a z   etd ilə r,  lakin 
bu  e ’tira z   "R S F SR   h ö k u m ə t i n i n   daxili  işlə rin ə   q arışm aq " 
kimi  r ə d d   edildi.
Bakı 
n e f tin in  
R u siy a y a 
d a ş ın m a s ın a  
x id m ə t 
e d ə n  
"X əzər  ti c a r ə t   d o n a n m a s ı n ı n   m illiləşdirilm əsi  h a q q ın d a "  
d e k r e t  
d ə   n e f t 
s ə n a y e s in in  
"milliləşdirilməsi" 
ilə  sıx 
s u r ə td ə   bağlı  idi.  1918-ci  il  ap relin   5-də  g əm i  sahiblərinin 
e ’tira z la rın a   b a x m a y a ra q   bu  tə d b ir  d ə   z o r a k ılıq la   h əy a ta  
k e ç irilm ə y ə   b aşla d ı.  B ü tö v lü k d ə   1918-ci  ilin  aprel-iyul 
ayları  ə r z in d ə   B akı  X a lq   K o m issarları  Sovetinin  qəbul 
etdiyi  t ə d b irlə r  n ə t i c ə s in d ə   B a k ıd a n   Sovet  R usiyasına
1,3 
milyon 
t o n a  
yaxın 
n e ft 
v ə  
n e f t  
m əhsulları 
g ö n d ə r ild i.131
İq tisadi  p r o q r a m ın   h ə y a ta   k e ç ir ilm ə s in d ə   yeni  h ö k u m ə t 
y ara n m ış 
ə r z a q  
b ö h ra n ı 
ilə 
ə l a q ə d a r  
o la r a q  
ərzaq 
m ə sə lə sin ə   ciddi  d iq q ə t  v e r m ə y ə   m ə c b u r   oldu.  M ə ’lum 
o lduğu 
kimi,  ə sa s  ə r z a q   o rq a n la rın a  
m e n şe v ik lə r  və 
e s e rlə r 
n ə z a r ə t  
e d ird ilə r . 
Ə rz a q  
m ə sə lə sin in  
həlli 
bilavasitə  k ə n d d ə k i   v əz iyyə tdən,  y ə ’ni 
kən d lin in   əsas 
k ən d   tə s ə r r f a tı   isteh salçısın ın   kim in  t ə r ə f i n d ə   o lm a şın d a n  
asılı  idi.  S ü n ’i  s u r ə t d ə   yarad ılm ış  çoxsayh  q ə z a   kəndli 
sovetlərinin 
olm ası 
h a q q ı n d a  
m ə ’lu m a tla r  
h e ç  
d ə  
kən d lilərin  
yeni 
hakim iyyəti 
m ü d a fiə  
etm əsi 
d e m ə k  
deyildi  və  əslin d ə  ərzaq   p ro b lem inin  yaxşılaşdırılm asına 
k ö m ə k   etm ird i.  1918-ci  ilin  may-iyul  ayların d a  bir  çox 
qu b ern iy a la rd a   keçirilm iş  k ə n d li  q u ru lta y la rı  kom paniyası 
da  k ö m ə k   e tm ə d i.  B ə’zi  q u b e r n iy a la rd a   k ə n d   əhalisinin 
ş ə h ə rə   yard ım   e t m ə k   zə ru riy y ətin ə  in a n d ırm a q   m ü m k ü n  
olm adı. 
B u n d an  
olavə, 
B akı 
K o m m u n a sın ın  
tarixi, 
A zərb ay c an   k ə n d lilərin i  öz  t ə r ə f i n ə   s ə f ə r b ə r   e t m ə k   üçün 
bolşeviklərin  və  o n la rın   m ü ttə fiq lə rin in   b ü tü n   s ə ’ylərinin 
ta m   iflasını  sübut  etdi.
F ə h lə   əhalisi  içərisin d ə  şəraiti  də  sakit  hesab  e tm ə k  
olm az.  F a k t l a r   g ö s t ə r ir   ki,  a rtıq   1918-ci  il  aprelin  18-də 
Q a ra   ş ə h ə r d ə   ixtisash  fə h lə lər  arasında  izahat  işlərini 
g ü clən d irm o k   lazım  g əlirdi.132  Sonrakı  h ə f tə l ə r   çoxminli 
fə h lə   m i tin q lə r ilə   m üşayiət  o lu n u rd u .133
F ə h lə lə r in   irəli  s ü rd ü k lə ri  tə lə b lə r  kifayət  q ə d ə r  sərt 
idi: 
S ovetin 
y e n id ə n  
seçilməsi, 
koalision 
hökum ətin
yaradılm ası, 
ərzaq  
m əsələsinin 
tezliklə  həll  edilməsi, 
dərin  b ö h r a n d a n   çıxm aq.  T ələ b lə rin   yerinə  yetirilmədiyi 
halda  fə h lə lə r   son  t ə d b i r ə   əl  a tm a q la   -  B akıdan  çıxmağa 
q ə d ə r  sab o tajla  h ö k u m ə ti  hədələyirdilər.  Söhbət  ixtisaslı 
fə h lə lə rd ə n  
g e td iy in ə   g örə 
o n la rın  
şə h ə rd ə n   çıxması 
n eftin   çıxarılm ası  və  daşınm ası  işini  dayandıra  bilərdi, 
bu  da  öz  n ö v b ə sin d ə   Sovet  Rusiyası  üçün  ölümcül  zərbə 
d em ək   idi.  B u n u n la   ə la q ə d a r  o lara q   S.Şaumyan  h ə tta  
d e k r e t  v e r d i.  D e k r e t ə   görə,  şəh ə ri  tə rk   etm əyin  zəruriliyi 
b a r ə d ə   tibbi  arayış  tə q d im   e d ə n   a d a m la rd a n   başqa  bütün 
a d a m la ra   ş ə h ə r d ə n   çıxmaq  q a d a ğ a n   olu n u rd u .  4  F əhlə 
m üxalifətini 
m övcud 
hakim iyyətə 
qarşı 
çıxış 
edən 
müxtəlif  h ə m k a r l a r   ittifa q ların ın   üzvləri  m ü d afiə  edir- 
dilər.  Sovet  h ak im iy y ə tin ə   m ü q av im ət  g ö stərə n   ən  inadlı 
əhali 
q ru p u  
m üəllim lərin  
h ə m k a r l a r   ittifaqları 
oldu.
1918-ci  ilin  may  ayında  Bakı  Sovctinin  iclasında  çıxış 
e d ə n  
m a a r i f  
kom issarı 
N.Kolesııikova 
müəllimlərin 
h ə m k a r la r  ittifa q ın ın   onun  b ə y a n a tın a   cavab  verm əm ə- 
sindən, 
o n la rın  
yeni 
hakim iyyətlə 
əm əkdaşlığa 
hazır 
o lm am asın d an   şikayətlənirdi.  N .K olesnikovanın  şəhərin 
m üəlliflər 
k o llek tiv ilə 
g ö rü şm ək  
cə hdinə 
müəllim lər 
sabotajla  v ə  
kom issa rın 
çağırdığı 
yığıncağı  pozm aqla 
cavab  v e r d il ə r . 135
Beləliklə,  yeni  hakim iyyət  t ə k c ə   liberal  ünsürləri  deyil, 
həm  d ə   o r ta   tə b ə q ə n i  və  m ülayim   sosialistlərin  qalan 
hissəsini,  o n la rın   a r d ın c a   g ed ə n   fəhlələri  təcrid  edirdi. 
Sovet  h a k im iy y ə tin d ə n   üz  d ö n d ə rm iş   əhalinin  m üsəlm an 
hissəsi 
ilə 
h ö k u m ə t in  
m ü n asib ətin d ən  
isə  danışm ağa 
dəyməz. 
T e z lik lə  
h ə m  
B akının 
özündə, 
h əm  
də 
bütöylükdə  A z ə r b a y c a n d a   vəziyyət  bolşeviklərin  xeyrinə

---