İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

97.  Ш аумян  С .Г .  И зб р а н н ы е   п р о и з в е д е н и я ,  изд.2, 
Б аку,  1978.
98.  A R D A ,  f.894,  s.10,  iş  148,  v.30.
99.  A R D S P İH A ,  f.276,  s.9,  iş  3,  v.25.
100.  A R D A ,  1.1061,  s.I,  iş  105,  v.12-17.
101.  Y eno  o ra d a ,  iş  108,  v.7.
102.  Н о в ы й   В о сто к,  1922,  N  3,  c.184.
103.  A R D A ,  f .1061,  s.I,  iş  95,  v.5-8.
104.  Y e n o   o ra d a ,  f.894,  s.10,  iş  144,  v.14.
105.  Y en o   o ra d a .
106.  A z o rb ay can   dosyesi.  A n k a ra ,  1980,  s.82  (tü rk  
d i l i n d o ) .
107.  Д о к у м ен ты   и  м а т е р и а л ы   ııo  в н е ш н е й   п о л и ти к е 
З а к а в к а з ь я ,  с.224.
108.  A R D A ,  f.894,  s.10,  iş  147,  v.7.
109.  Y en o   o ra d a ,  iş  144,  v .ll.
110.  Т о к а р ж с в с к и й   E .A .  Б а к и н с к и е   б о л ь ш е в и к и -о р ­
ган и зато р ы  
б о р ьб ы  
п р о ти в  
т у р ец к о -гер м ан ск и х  
и 
ан гл и й ск и х   и н т е р в е н т о в   в  А з е р б а й д ж а н е   в  1918  г. 
Б аку,  1949,  с .85.
111.  A R D A ,  f.894,  s.10,  iş  144,  v.9.
112.  Y eno  o ra d a ,  v.10.
113.  R o su lzad o  
M. 
A zo rb ay can   C ü m h u riy y əti.  B aki, 
1990,  s.39.
114.  А зе р б а й д ж а н ,  1918,  13  н о я б р я .
115.  A z o rb ay can   dosyesi,  s.84.
116.  Y eno   o ra d a ,  s.39.
117.  А зе р б а й д ж а н ,  1919,  28  м а я .
118.  Т а м   ж е .
119.  А д р е с -к а л е н д а р ь ,  с .13.
120.  А г а м а л и е в а   II.,  Х удиев  Р.  А зе р б а й д ж а н с к а я  
Р есп уб ли ка,  С т р а н и ц ы   п о л и т и ч е с к о й   и сто р и и .  Баку, 
С абах,  1994,  с.16.
121.  А зе р б а й д ж а н ,  1919,  28  и ю н я.
122.  A R D S P İIIA ,  f.276,  s.3,  iş  177,  v.19.
123.  А г а м а л и е в а   II.,  Х удиев  Р.  У к аз.  со ч .,  с .17.
§  5.  Bakı  kommunarlarının 
Azərbaycana  zidd  fəaliyyəti
124.
  С о ц и а л -д е м о к р а т   (Т б и л и си ),  1918,  8  ию ля.
125.  И Б С , 
1918,  25  а п р е л я .
126.  Б о л ь ш е в и к и   в  борьбе  з а   победу  со ц и ал и ст и ­
ч еской   р ев о л ю ц и и   в  А зе р б а й д ж а н е ,  с .382-383.
127.  К е р и м о в   А .,  И б р а г и м о в   3 .  Г ен ези с  д ен еж н о - 
креди тн ой   с и с т е м ы   А зе р б а й д ж а н а .  Баку,  1997,  с.11.
128.  Б а к и н с к и й   р аб о ч и й ,  1918,  25  м а я .
129.  Л е н и н с к и й   сб о р н и к ,  X X I,  с.177.
130.  В естн и к   Б а к и н с к о г о   С о в н ар к о м а,  1918,  1-2.
131.  И с т о р и я   А зе р б а й д ж а н а ,  т .Ш ,  ч.1,  с .112-113.
132.  Д убн ер   А .  Б а к и н с к и й  
п р о л е тар и ат   в  годы  
р евол ю ц и и   (1917-1920  гг.).  Б ак у ,  1931,  с.65.
133.  И Б С ,  1918,  13  м а я .
134.  С о ц и а л -д е м о к р а т ,  1918,  8  и ю ля.
135.  Б а к и н с к и й   р аб о ч и й ,  1918,  25  м а я .

---

İK İNC İ  FƏ SİL
AZ ƏRBAYCAN  XALQ  C Ü M H U R İY Y Ə T İN İN  
E’LAN  ED İLM Ə Sİ
§  1.  B iritıci  dünya  müharibəsinin  başa 
çatması  dövründə  böyük  dövlətlərin 
Azərbaycan  uğrunda  mübarizəsi
M ü stə q il  A z o rb ay ca n   dövlətinin  y a r a n m a s ı  Z a q a fq a z iy a  
F e d e r a ti v   R e s p u b lik a sın ın   p a r ç a la n m a sı  ş ə r a i tin d ə   baş 
verm işdir.
1918-ci  il  m ay  ayının  2 7 -d ə  a r tıq   k eç m iş  Z a q a fq a z iy a  
Seyminin  m ü sə lm a n   fraksiyası  y a r a n m ış   siyasi  vəziyyəti 
m ü zak irə  e t m ə k   ü ç ü n   F ö v q ə l’a d ə   iclas  ça ğırdı.  U zun 
sürən 
m ü z a k i r ə l ə r d ə n  
s o n r a  
M ü v ə q q ə ti 
Milli 
Şura 
y a r a t m a q   q ə r a r a   alındı.  M ü v ə q q ə ti  Milli  Ş uranın  sədri 
vozifəsino 
M .R ə su lz a d ə  
("Müsavat" 
partiy a sın ın  
M K 
sədri),  İcra  K o m itosinin  sodri  v ə z ifə sin ə   isə  Fotəlixan 
Xoyski  (bito rəf)  seçildi.
1918-ci  il  m ay  ayının  2 8 -d ə  Milli  Ş uranın  birinci  iclası 
keçirildi  vo  iclasda  A z ərb ay c an ın   m ü stəqil  d ö v lət  e ’lan 
olunm ası  h a q q ın d a   tarixi  q o ra r  q əbul  edildi.  Beləliklə, 
100  ildon  a r tıq   fa siləd ə n   so n ra  A z ərb ay c an ın   Şərqi  və 
C ən u b i  Z a q a f q a z iy a   h ü d u d la rın d a   milli  dövlətçiliyi  b ərpa 
o lundu.  E lə  h əm in  iclasda  yeni  d e m o k r a tik   dövlotin 
ya ra n m a sı  fa k tın ı  h ü q u q i  c ə h ə t d ə n   təsbit  e d ə n   "Azər- 
baycanın  istiqlaliyyəti  h a q q ı n d a   A kt"  qəbul  edildi.
Bir  saatlıq  fa s ilə d ə n   so n ra   iclas  öz  işinə  yenidən 
başladıqda, 
ilk 
A z o rb a y e a n  
h ö k u m ətin i 
təşkil 
etm ə k  
haq q ın d a 
tapşırıq 
almış 
F ətəlix an  
Xoyski 
m ü v ə q q ə ti 
höku m o tin   torkibini  e ’lan  etdi:  N a zirlər  Şurasınxn  sədri 
vo 
Daxili 
İşlor 
naziri 
- 
F ətəlix an  
Xoyski 
(bitərəf);
maliyyə  naziri  v ə   xalq  m aarifi 
naziri  - 
Nəsib  bəy 
Usubbəyov  ("Müsavat");  xarici  işlər  naziri 
-  M ə h ə m m ə d  
H ə sə n  Hacxnski  ("Müsavat"):  yollar  naziri  və  poçt  və 
te le q r a f  naziri  -  X u d a d a t   bəy  M əlik-A slanov  (M üsəlm an 
sosialist  bloku);  ədliyyə  naziri  -  Xəlil  bəy  X asm əm m ədov 
("Müsavat");  əkinçilik  naziri  v ə   ə m ə k   naziri  -  Ə k b ə r 
Şeyxül-islamov  ("H üm m ət");  hərbi  nazir  -  Xosrov  Paşa 
bəy 
Sultanov 
("İttihad");  tic a r ə t  və  sənaye  naziri 
- 
M ə m m ə d -Y u sif  C ə fə ro v   (bitərəf); 
dövlət  n əz arə ti  naziri
-  Cam o  H a cın s k i  (M ü sə lm a n   sosialist  bloku).1
Beləliklə, 
1918-ci  ilin  yayında  A z ərb ay c an d a  siyasi 
vəziyyət  ikihakim iyyətliliklə  səciyyəlonirdi  və  istiqlaliyyət 
uğ ru n d a  m ü b a riz ə   bu 
ş ə r a itd ə   gedirdi.  A zərbaycanın 
şərq  hissəsində  -  B akı  və  Bakı  quberniyasında  Bakı 
Xalq  K o m issarları  Soveti  fəaliyyət  göstərirdi.  Bölgənin 
q ərb  
hissəsi 
isə 
(G ə n c o  
və 
G ə n co  
quberniyası) 
A z ərbaycan 
X a lq  
C ü m huriyyəti 
milli 
hökum ətinin 
hakimiyyəti  a ltın d a  idi.
Suveren  A z ə rb a y c a n   C üm huriyyətinin  e ’Ian  edilmosi 
m ühüm   tarixi  h ad isə  idi.  Bu,  milli  dövlətçiliyin  dirçəlişi 
dem ək  idi  və  A z ərb a y c a n   xalqınxn  geniş  kütlələrinin  öz 
istiqlaliyyəti  v ə   azadlığı  u ğ ru n d a   birləşm əsinin  əsasını 
qoydu.  Azərbaycanxn  yerli  əhalisi  C üm huriyyət  hökum ə- 
tinin 
milli 
m ən afey i 
m ü d a fiə  
ed ə n  
yegano 
qanuni 
h ö kum ət  sayırdı.
1918-ci  ilin  yayında  A zorbaycanın  beynəlxalq  vəziyyəti 
son  d ə r ə c ə   m ü r ə k k ə b   idi.  Ü ç   ən  iri  dövlotin  -  Böyük 
Britaniya,  A lm a n iy a   və 
R SF S R -in 
siyasi  v ə   iqtisadi 
m araqları  o n u n   ətrafxnda  bir-birinə  d olaşaraq  çətin  bir 
düyün  yaradxrdı.  O n la r ın   h ər  biri  Bakı  neftino  yiyəlonmək 
istəyirdi  v ə   bu 
c ə h ə t d ə n  
o n la r  bir-biri 
ilo  roqabət 
aparırdı.  D a v a m   ed ə n   Birinci  dünya  m üharibəsi  şəraitindo 
mübarizə 
o b y e k tlə r in d ə n  
biri 
A zərbaycan 
və 
onun 
ayrılmaz 
hissəsi 
o lan 
neft 
Bakısı 
idi. 
O nlar 
üçün 
həmçinin 
X ə z ə r   d ə n iz in d ə   öz  hökm ranlığını  b ə r q ə ra r 
etm ək  c ə h d i  səciyyəvi  idi.
O 
z a m a n   Y axın  Ş ə rq d ə   böyük  hərbi  qüvvosi  olan  və 
Sovet  R usiya sına  q arşı  hərbi  m üdaxilə  k eçirən  İngiltərə 
Bakını  o n u n   əlin d ən   alm a ğ a   və  Alm aniyanı  Bakıya  yaxın

---