İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

və  ziddiyyətli  beynəlxalq  vəziyyətlo  ra stla ş d ı.  I l e y ’ətin 
başçısı  M .R ə s u lz a d ə ,  üzvləri  isə  Şeyxülislamov,  X .X as- 
m om m ə d o v  
v ə  
b a ş q a la rı  idi.9 
N ü m a y ə n d ə  
h ey ’ətin ə
k o n fra n sın   d ig ər  iş tira k ç ıla rı  (T ü rk iy ə ,  A lm an iy a,  Avst- 
ro - M a c a rısta n ,  B o lq a rısta n , 
G ü rc ü s ta n ,  E r m ə n i s ta n   və 
Dağlıq 
R esp u b lik ası)  ilə  siyasət,  iqtisadiyyat,  maliyyə 
m əsələlori  və  hərbi  p ro b le m lə r  üzro  d a n ış ıq la r  a p a rm a q  
tap şırılm ışd ı.10
B u n d a n   b a şq a ,  n ü m a y o n d ə   hey ’ə ti  ü zv lərin ə  T ü rk iy ə  
torəfi  ilə  q apa lı  d a n ış ıq la r  a p a r m a q   v ə   m ü m k ü n   ola 
bilən 
s e p a r a t  
m ü q a v ilə  
b a ğ la m a q  
ü çü n  
səlahiyyət
verilm işdi.
A z ə rb a y c a n  
n ü m a y o n d o  
hey’ə t i n ə  
başçılıq 
edon 
M .R ə su lz a d ə   ö z ü n ü   m ə h a r ə tl i   d ip lo m a t  kimi  göstərdi. 
O,  h ə m in   vaxt  R S F S R ,  A lm a n iy a   və  T ü r k i y ə   arasında 
Bakı 
n e f ti n d ə n  
istifado  e t m ə  
u ğ r u n d a  
g e d ə n  
vo
d iplo m a tik   d a i r ə l ə r d ə   "Bakı  məsoləsi"  a d la n d ır ıla n   siyasi 
m ü b ariz ən in   m ə r k ə z i n d ə   o ldu.  A z ə rb a y c a n   h ö k u m ə tin o  
h e s a b a tla rın d a   o,  y a r a n m ı ş   vəziyyəti  açıb  g östərir,  o n u n  
dərin  təhlilini  v e r ir   vo  k o n k r e t  tə d b i r l ə r   tə k lif  edirdi. 
M .I I.I Ia c ın sk iy ə  
m ə k t u b u n d a  
o 
qeyd 
ed irdi: 
"Sizo
m ə ’lu m d u r  ki,  n e f t  h a q q ı n d a   m osəlo  A z ə r b a y c a n d a n   çox 
T ürkiy o -A Im an iy a  m əsələ sid ir" .11
Öz  ölkosinin  h a k im   d a irə lə rin in   e h tiy atın ı  i fa d ə   ed o rək  
A lm an iy an ın   İ s ta n b u l d a k ı   səfiri  B e r n s d o r f   M .R ə su lz ad o - 
don  B akının  b o lşeviklər  tə rə fin d o n   dağıdılm ası  tohlükəsi 
h a q q ın d a   m o ’lu m a t   verm osini  xahiş  e tm iş d i.12  İstanbul 
k o n fra n s ın ın   k e ç ir ilm ə s in d ə   A lm an iy a  öz  m ə q s ə d lə rin i 
g ü d ü rd ü . 
A l m a n  
q o şu n la rın ın  
G ü r c ü s t a n d a  
yerləşon 
m o h d u d   k o n tin g e n ti  T ü rk iy o y ə  m ü q a v im ə t  g ö sto rm ə k   və 
Bakını 
t u t m a q  
ü ç ü n   k ifa y ə t 
deyildi.  B u n a 
göro  do 
Q a fq a z   s iy a s ə tin d ə   A lm a n iy a   yalnız  d ip lo m a tik   k a n a ü a r -  
dan  istifado  e t m ə y ə   çalışırdı.
M .R ə s u lz a d ə   o  g ü n l ə r d ə   M .H .H a cın s k iy o   yazırdı  ki, 
A lm an iy a 
və  T ü r k i y ə   B akı  m ə s ə lə sin ə   m üxtəlif  cür 
yanaşır. 
N e f t  
m ə ’d ə n lə r i n in  
bolşev ik lər 
tə rə fin d ə n  
d a ğ ıd ılaca ğ ın d a n   e h t iy a t   e d ə r ə k ,  a l m a n la r   o n la rla   n e ftin  
alınm ası  h a q q ı n d a   sazişə  gəlm əyə  meyl  göstorirdi.  D a h a
so n ra   o,  t ü r k l ə r   vo  a lm a n la r  a r a s ın d a   Q a fq a z   h aq q ın d a  
m əsələ y ə  d a ir   ziddiyyətlərin  olduğ u n u   da  qeyd  e dirdi.13
İ s t a n b u ld a n   göndərdiyi  digər  m ə ’lu m atın d a  M.Rosul- 
z a d ə   yazırdı  ki,  "neft  m əsə lə sin d ə   vasitəçilik  ed ə rə k , 
tü rk lo r 
a lm a n l a r d a n  
istifadə 
e t m ə k  
istəyir, 
halbuki 
a lm a n la r  b e lə   sövdəyo  razılığını  verm ir".14
Bakı  n e fti  u ğ r u n d a   m übarizənin  fəal  iştirakçısı  olan 
Sovet  R usiyası  isə  o n u   yalnız  hərbi  deyil,  həm  də 
diplo m a tik   yolla  öz  ə iin d ə   saxlam ağa  çalışırdı.
K ifayət 
q ə d ə r  
q o şu n  
g ö n d ə r m ə k  
im kanı 
olm ayan 
L eninin 
rə h b ə rlik  
etdiyi 
R S F S R  
h ö k u m əti 
b u n a 
d iplom atik  x a r a k te rli  tə d b irlə r  vasitəsi  ilə  nail  olm aq 
ü m id in d ə  idi.  O,  A lm an iy a  və  on u n   m ü ttə fiq lə rin d ə n  
B rest  m üqav iləsin in   ş ə r tlə r in ə   oməl  olunm ası  və  Q afqaz 
İslam  o r d u s u n u n   B akıya  h ü cu m u n u   dayandırılm asını  toləb 
edirdi.  Eyni  z a m a n d a   o,  Bakını  A lm aniyaya  müoyyən 
iqtisadi  güzoştlər,  o   c ü m lə d ə n   B ak ıd an   aldığı  neftin  bir 
hissəsinin 
verilm əsi 
bahasına 
öz 
əlində 
saxlamağa 
çalışırdı.
Y u x a rıd a  
göstərilm iş 
mülahizoləri 
n əz orə 
alaraq, 
A lm aniya  h ö k u m ə ti  Sovet  Rusiyası  ilə  Bakı  mosələsi 
ü zrə  d a n ışıq la rd a n   im tin a  etm irdi.  D an ışıq lar  həlo  1918-ci 
ilin  iyun  ay ında  başlanm ışdı.  O n u n   gedişindo  Almaniya 
h ö kum əti 
sovet 
səfirinin 
nəzərino 
ça tdırdı 
ki, 
o, 
T ürkiyəni  B akıya  h ü c u m u   d a y a n d ırm ağ a  yalnız  müəyyən 
h əc m də  Bakı  nefti  alac ağına  t ə ’m inat  verildiyi  hald a 
m əcbur  e d ə c ə k .
İyulun  7 -də  L enin  T s a ritsın d a   olan  Stalino  göndərdiyi 
te le q r a m d a  
yazırdı 
ki, 
o, 
Şaumyanı 
B erlində 
sovet 
səfirinə  a lm a n la r ın   o n la ra   neftin  bir  hissosini  alacaqlarına 
t ə ’m inat  v erilə rso,  B akıya  tü rk lə rin   hücum unu  dayandır- 
m ağa 
razı 
o la c a q la rı 
h aq q ın d a 
etdiyi 
tokliflərdon 
x ə b ə rd a r  etsin.  "Ə lbəttə,  biz  razı  olarıq" 
Lenin  yazırdı.15
Stalinin 
Ş a u m y a n a  
göndərdiyi 
m ə k tu b d a  
deyilirdi: 
"Z aqafqaziya  m ə sə lə sin d ə   bizim  üm um i  siyasətimiz  ondan 
ibarətdir  ki,  biz  alm a n la r ı  gürcü,  e rm ə n i  və  Azərbaycan 
m əsələlərinin  R usiyanın  daxili  işlori  olduğunu  rosmən

---