İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

ta n ım a ğ a   m ə c b u r  etm əliyik".16  B u n d a n   so n ra   o   bildirdi 
ki,  B akın ın   R S F S R - d ə   q a lm a s ı  ilə  ra zılaş ara q ,  alm an lar 
o n la ra   m üəyyən  q ə d ə r   n e f t  ayrılm asını  istəyir  və  bunu 
y erin ə  y e tirm ə k   o l a r .17
B eləliklə,  d ö y ü ş ən   Q a f q a z   İslam   O r d u s u n u n   arxasında 
gizli  sö v d ə   baş  v e r ir d i  v ə   bu  yolla 
A lm a n iy a   v ə   R S F S R  
B akının  taleyini  həli 
e t m ə k   fik rin d ə   idilər.
Y a r a n m ı ş   v əziyyətdə  A z ə rb a y c a n   h ö k u m ə ti n in   Bakı 
b a r ə s in d ə   q a n u n i  h ü q u q la rın ın   g e r ç ə k lə şd irilm ə si  old u q ca 
çətin 
idi. 
T ü r k i y ə  
v ə  
A lm an iy an ın  
m a r a q l a r ı  
ilə 
h es a b la şm a q , 
o n la rla  
k o m p ro m is ə  
nail 
o lm a q  
lazım 
gəlirdi.
A lm a n iy a   v ə  
T ü rk iy ə  
ilə  bu 
d a n ışıq la r 
h a q q ın d a  
m ə sə lə  
A z ə rb a y c a n ın  
B aş 
Naziri 
ilə 
İs tan b u ld ak ı
d ip lo m a tik   n ü m a y ə n d ə   h e y ’ə tinin  başçısı  a r a s ı n d a   sonrakı 
m ə k tu b la ş m a d a   da  əsas  yeri  t u t u r d u .   M .R ə su lz a d ə n in  
m ə k tu b la rın ın   b irin d ə   deyilirdi:  " G ö rü n ü r,  biz  a lm a n la r a  
B akıda 
m ə ’lum  
iqtisa d i 
g ü z ə ş tlə r 
tə q d im  
etm əli 
olacağıq."18
X arici 
işlər  naziri  M .H .H a c m s k in in   1918-ci  il  iyul 
ayının 
əvv ə lin d ə 
İs ta n b u la  
gön d ərilm iş 
m ə k tu b u n d a  
M .R ə su lz a d ə y ə  
tə k lif  edilirdi 
ki, 
o, 
A lm a n iy a  
və
T ü rk iy ə n i  A z ə rb a y c a n   h ö k u m ə tin in   o n la rın   m a ra q la rın ın  
ö d ə n ilm ə s in ə   k ö m ə k   e t m ə y ə   hazır  o l d u ğ u n a   inandırsın: 
"Türkiyə, 
A z ə rb a y c a n   v ə  
A lm a n iy a n ın  
m a ra q la rın ın
uzlaşdırılm ası  ü ç ü n   z ə m in   tap ın .  Bu  z ə m in   B akı  nefti 
h a q q ı n d a   iqtisadi  r a z ı la ş m a d a n   ib a rə td ir .  B u r a d a   güzəşt- 
lərə  g e t m ə k   o lar".19
A z ə rb a y c a n ın  
ərazi  b ü tö v lü y ü n ü n  t ə ’m in 
olunm ası
m ə q sə d ilə   M .R ə su lz a d ə   T ü r k i y ə   h ö k u m ə t i n in   rə h b ə rlə ri 
Ə nvə r  P aşa  v ə   T ə ’lət  P a ş a   itə,  h ə m ç in in   A lm a n iy a m n  
səfiri  B e rn s d o r fla   xüsusi 
o la ra q   g ö rü ş ü rd ü .  M əsə lə n, 
sö h b ə tlə rin   b irin d ə   bu  m ə sə lə y ə   y ü k s ə k   m a r a q   g ö s tə rə n  
B e rn s d o r f  o n d a n   s o ru şd u :  "Siz  İ s ta n b u ld a k ı  k o n f r a n s d a  
A z ərb ay c an ın   s ə r h ə d lə r i n i  m üəyyən  etm əy i  lazım   bilmir- 
sinizmi?"  A z ə rb a y c a n ın   daxili  işlərinə  bu   c ü r   m üdaxiloni 
arz u o lu n m a z   h e s a b   e d ə r ə k ,   M .R ə su lz a d ə   c a v ab   v e r d i  ki, 
A z ə rb a y c a n   h ö k u m ə t i  bu  m əs ələ n i  m ü s tə q il  həll  e d ə c ə k  
və  öz  q ə r a rın ı  m ü t tə f i q l ə r ə   b ild irəcə k .20
A zərbaycan  C ü m h uriyyətinin  q ərb   sərh əd ləri  h aqqında 
nıəsələ  xüsusilə  m ü z a k irə   olun u rd u .  M üzakiro  üçün  osas 
M .II.H acınskinin  göndərdiyi  x ə ritə   idi.  Eyni  za m a nda,
!  u  h a q d a   A z ə rb a y c a m n   Tiflisdəki  diplom atik  nüm ayən- 
dəsi  M .Y .C ə fə ro v   və  A lm an iy an ın   G ü rc ü sta n d a k ı  qoşun- 
larının  k o m a n d a n ı  g e n e r a l   fon-K ress  a ra s ın d a   görüşdo 
do  söhbət  ged ird i.2
A z ərbayc anın  şərq  hissəsi  re sp u b lik a d a n   müvoqqoti 
oiaraq  q o p arıld ığ ın d an ,  h ö k u m ə t  ciddi  maliyyo  çətinliyi 
çokirdi.  1918-ci  ilin  iyul  ayında  F.X oyski  İstanbulda  olan 
M .R ə sulz adəyə  belə  yazırdı:  " H ökum ətim izin  hazırda  pula 
çox  böyük  ehtiyacı  v a r.  İndi  n o rm al  borc  ahnaq  çox 
çətindir.  Ə sa sə n ,  o n a   g örə  ki,  Bakı  bizim  əlimizdə 
ceyil".22 
O n u n   sö zlərin ə  görə,  ssuda  kimi  3  milyon
I  rəyə  q ə d ə r   v əs a it  ayıra  bilən  T ü rk iy ən in   köm əyinə 
vmid  o lm aq   lazım   idi.  3
Sonralar  d a   maliyyə  m əsələsi  kifayot  q əd ə r  kəskin 
olaraq 
q alırdı. 
"Bizim 
ən 
başlıca 
qayğımız 
maliyyə 
vasaitinin  o lm a m a sıd ır:  göndərdiyim iz  nü m ay ən d ə  hey’əti 
iio  birlikdə  bu  i s tiq a m ə t d ə   on  t ə ’cili  tədbirlor  görm ək 
lazımdır"24  -  dey ə  F.X oyski  d igər  m ok tu b u n d a  yazırdı. 
O,  M .R ə su lz a d ə d ə n   b o rc   ə ld ə   etm ə y ə   çahşm asm ı  və 
cərhal  h e ç   o lm a s a   1  milyon  T ü rk iy ə   lirosi  göndormoyi 
xahiş  e dirdi.
Bu  maliyyə  ç ə tin lik ləri 
g e d işin d ə  Azərbaycan  höku- 
məti  e ’lan  e td i  ki,  1918-ci  il  iyul  ayının  1-dən  T ürkiyə 
lirəsi  b a şq a   p u lla r  kim i  A z ərb a y c a n   ərazisində  işlonə 
bilər  və  20  m a n a t a   b o ra b ə rd ir.
§  2.  Azərbaycanın  istiqlaliyyəti  və  ərazi 
bütövlüyü  uğrunda  müharibənin  başlanması. 
Osmanlı  ordusunun  Bakıdakı  düşmən 
qüvvələrin  məhv  edilməsində  köməyi
A z ə rb a y c a n d a   h ə r b i  əm əliyyatlar  cəbhənin  müxtəlif 
yerlərində,  o  c ü m l ə d ə n   şimal  ra y onla rında  -  Quba  və 
X a çm azd a  g ed ird i.  A z ə rb a y c a n   dəstələri  "Bakı-Petrovsk" 
domir  yolu  boyu n ca  fəaliyyət  göstərirdi.  K o rq a n o v   e ’tiraf

---