ta n ım a ğ a m ə c b u r etm əliyik".16 B u n d a n so n ra o bildirdi
ki, B akın ın R S F S R - d ə q a lm a s ı ilə ra zılaş ara q , alm an lar
o n la ra m üəyyən q ə d ə r n e f t ayrılm asını istəyir və bunu
y erin ə y e tirm ə k o l a r .17
B eləliklə, d ö y ü ş ən Q a f q a z İslam O r d u s u n u n arxasında
gizli sö v d ə baş v e r ir d i v ə bu yolla
A lm a n iy a v ə R S F S R
B akının taleyini həli
e t m ə k fik rin d ə idilər.
Y a r a n m ı ş v əziyyətdə A z ə rb a y c a n h ö k u m ə ti n in Bakı
b a r ə s in d ə q a n u n i h ü q u q la rın ın g e r ç ə k lə şd irilm ə si old u q ca
çətin
idi.
T ü r k i y ə
v ə
A lm an iy an ın
m a r a q l a r ı
ilə
h es a b la şm a q ,
o n la rla
k o m p ro m is ə
nail
o lm a q
lazım
gəlirdi.
A lm a n iy a v ə
T ü rk iy ə
ilə bu
d a n ışıq la r
h a q q ın d a
m ə sə lə
A z ə rb a y c a n ın
B aş
Naziri
ilə
İs tan b u ld ak ı
d ip lo m a tik n ü m a y ə n d ə h e y ’ə tinin başçısı a r a s ı n d a sonrakı
m ə k tu b la ş m a d a da əsas yeri t u t u r d u . M .R ə su lz a d ə n in
m ə k tu b la rın ın b irin d ə deyilirdi: " G ö rü n ü r, biz a lm a n la r a
B akıda
m ə ’lum
iqtisa d i
g ü z ə ş tlə r
tə q d im
etm əli
olacağıq."18
X arici
işlər naziri M .H .H a c m s k in in 1918-ci il iyul
ayının
əvv ə lin d ə
İs ta n b u la
gön d ərilm iş
m ə k tu b u n d a
M .R ə su lz a d ə y ə
tə k lif edilirdi
ki,
o,
A lm a n iy a
və
T ü rk iy ə n i A z ə rb a y c a n h ö k u m ə tin in o n la rın m a ra q la rın ın
ö d ə n ilm ə s in ə k ö m ə k e t m ə y ə hazır o l d u ğ u n a inandırsın:
"Türkiyə,
A z ə rb a y c a n v ə
A lm a n iy a n ın
m a ra q la rın ın
uzlaşdırılm ası ü ç ü n z ə m in tap ın . Bu z ə m in B akı nefti
h a q q ı n d a iqtisadi r a z ı la ş m a d a n ib a rə td ir . B u r a d a güzəşt-
lərə g e t m ə k o lar".19
A z ə rb a y c a n ın
ərazi b ü tö v lü y ü n ü n t ə ’m in
olunm ası
m ə q sə d ilə M .R ə su lz a d ə T ü r k i y ə h ö k u m ə t i n in rə h b ə rlə ri
Ə nvə r P aşa v ə T ə ’lət P a ş a itə, h ə m ç in in A lm a n iy a m n
səfiri B e rn s d o r fla xüsusi
o la ra q g ö rü ş ü rd ü . M əsə lə n,
sö h b ə tlə rin b irin d ə bu m ə sə lə y ə y ü k s ə k m a r a q g ö s tə rə n
B e rn s d o r f o n d a n s o ru şd u : "Siz İ s ta n b u ld a k ı k o n f r a n s d a
A z ərb ay c an ın s ə r h ə d lə r i n i m üəyyən etm əy i lazım bilmir-
sinizmi?" A z ə rb a y c a n ın daxili işlərinə bu c ü r m üdaxiloni
arz u o lu n m a z h e s a b e d ə r ə k , M .R ə su lz a d ə c a v ab v e r d i ki,
A z ə rb a y c a n h ö k u m ə t i bu m əs ələ n i m ü s tə q il həll e d ə c ə k
və öz q ə r a rın ı m ü t tə f i q l ə r ə b ild irəcə k .20
A zərbaycan C ü m h uriyyətinin q ərb sərh əd ləri h aqqında
nıəsələ xüsusilə m ü z a k irə olun u rd u . M üzakiro üçün osas
M .II.H acınskinin göndərdiyi x ə ritə idi. Eyni za m a nda,
! u h a q d a A z ə rb a y c a m n Tiflisdəki diplom atik nüm ayən-
dəsi M .Y .C ə fə ro v və A lm an iy an ın G ü rc ü sta n d a k ı qoşun-
larının k o m a n d a n ı g e n e r a l fon-K ress a ra s ın d a görüşdo
do söhbət ged ird i.2
A z ərbayc anın şərq hissəsi re sp u b lik a d a n müvoqqoti
oiaraq q o p arıld ığ ın d an , h ö k u m ə t ciddi maliyyo çətinliyi
çokirdi. 1918-ci ilin iyul ayında F.X oyski İstanbulda olan
M .R ə sulz adəyə belə yazırdı: " H ökum ətim izin hazırda pula
çox böyük ehtiyacı v a r. İndi n o rm al borc ahnaq çox
çətindir. Ə sa sə n , o n a g örə ki, Bakı bizim əlimizdə
ceyil".22
O n u n sö zlərin ə görə, ssuda kimi 3 milyon
I rəyə q ə d ə r v əs a it ayıra bilən T ü rk iy ən in köm əyinə
vmid o lm aq lazım idi. 3
Sonralar d a maliyyə m əsələsi kifayot q əd ə r kəskin
olaraq
q alırdı.
"Bizim
ən
başlıca
qayğımız
maliyyə
vasaitinin o lm a m a sıd ır: göndərdiyim iz nü m ay ən d ə hey’əti
iio birlikdə bu i s tiq a m ə t d ə on t ə ’cili tədbirlor görm ək
lazımdır"24 - dey ə F.X oyski d igər m ok tu b u n d a yazırdı.
O, M .R ə su lz a d ə d ə n b o rc ə ld ə etm ə y ə çahşm asm ı və
cərhal h e ç o lm a s a 1 milyon T ü rk iy ə lirosi göndormoyi
xahiş e dirdi.
Bu maliyyə ç ə tin lik ləri
g e d işin d ə Azərbaycan höku-
məti e ’lan e td i ki, 1918-ci il iyul ayının 1-dən T ürkiyə
lirəsi b a şq a p u lla r kim i A z ərb a y c a n ərazisində işlonə
bilər və 20 m a n a t a b o ra b ə rd ir.
§ 2. Azərbaycanın istiqlaliyyəti və ərazi
bütövlüyü uğrunda müharibənin başlanması.
Osmanlı ordusunun Bakıdakı düşmən
qüvvələrin məhv edilməsində köməyi
A z ə rb a y c a n d a h ə r b i əm əliyyatlar cəbhənin müxtəlif
yerlərində, o c ü m l ə d ə n şimal ra y onla rında - Quba və
X a çm azd a g ed ird i. A z ə rb a y c a n dəstələri "Bakı-Petrovsk"
domir yolu boyu n ca fəaliyyət göstərirdi. K o rq a n o v e ’tiraf
Dostları ilə paylaş: |