İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor
Yüklə 28,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
onun dövlət strukturlarında A z ə rb ay c an d a fəaliyyət göstərən bütün siyasi partiyalar, milli azlıqlar vo az-çox əhəmiyyətli ictimai təşkilatlar təmsil o lu n m u şd u . A zs baycan Xalq Cümhuriyyəti milli m ənlik şüurıınun və milli demokratik hərəkatın inkişafmın ən yüksək nöqtəsi olmuş, hər işdə azərbaycanlılıq qayəsi, milli m ən afelərin aliliyi rəhbər tutulmuşdu. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixi təcrübəsinin öyrənilməsi həm də ona görə böyük elmi-nozori və əməli əhəmiyyətə malikdir ki, bu gün Azorbaycan dövlətinin həyata keçirdiyi bütün tədbirlor: dövlət aparatınm təkmilləşdirilməsi, siyasi və iqtisadi suveren- liyin tə ’min edilməsi, bərabərhüquqlu, qarşılıqlı faydalı xarici əlaqələrin yaradılması, ictimai həyatın bütün sahələrinin - dövlət idarə sisteminin, təhsilin vo s. milliləşdirilməsi, mədəniyyət sahəsində z ə ru ri todbirlor görülməsi, xarici təcavüzdən m üdafiə - b u n ların hamısı o zamankı milli qüvvələrin əməli o laraq moşğul olduğu məsələlər idi. Bu cəhətdən Azərbaycan C üm huriyyətinin uğurları diqqətəlayiq olduğu kimi, u ğ u rsuz luqları da ibrətamizdir. Tarixi keçmişimizə və onun m üasirliklə olaqəsino dair Azərbaycan Respublikasının Prezidenti H e y d ə r Əliyevin aşağıdakı fikri tariximizin və bu gü n ü m ü zü n qiymotlən- dirilməsi baxımmdan mühüm əhəm iyyət kəsb edir: "1918-ci ildə yaranmış Azərbaycan D e m o k r a lik Cüm hu- riyyəti bizim milli sərvətimizdir, tariximizin parlaq səhifəsidir. Ondan sonrakı illər, onilliklər d ə hoyatımızın böyük mərhələləridir, parlaq səhifələridir, xalqımızın böyük nailiyyətidir. Məhz bunlar hamısı birlikdo indiki müstəqil Azərbaycanın həm iqtisadi, h ə m intellektual, həm də mədəni potensialım yaradıbdır". Beləliklə, Azərbaycan Xalq C üm huriyyətinin fəaliyyəti ilə bağlı məsələlərin obyektiv və elmi şəkildə öyrənilməsi bu günkü tarix elminin ən m ühüm v əzifələrindəndir. Bu baxımdan Azərbaycan Prezidenti H e y d ə r Əliyev cənablanmn aşağıdakı klassik ifadəsi son d ərəcə d iqq ətəlay iq d ir: "Tariximizi bilməyən gənc, v ə tə n p ə rv ə r ola bilməz, m illətini sevən adam ola bilməz". A z ə rb a y c a n X a lq C üm huriyyətinin tarixinin öyrənil- m əsin d ə m ü ş a h id ə e d ilə n birtərəflilikdən - onun siyasətini, fəaliyyətini m ü tlə q lə şd irm ək , ideallaşdırm aq m eylindən d ə uza q olm aq lazımdır. A z ə rb a y c a n X a lq C üm huriyyətinin yaranm ası və fəaliyyəti A z ə rb a y c a n milli-azadlıq h ə rə k a tı ilə qırılmaz s u r ə td ə bağlı, o n u n q a n u n a u y ğ u n nəticəsi olub, yeni tarixi ş ə r a i td ə o n u n öz qarşısına qoyduğu tarixi v əzifələrin h ə y a ta keçirilm əsini nüm ayiş etdirirdi. "De- m o k ra tik R esp u b lik an ın yaran m ası əsrimizin əvvəlindən A z ərb ay c an x a lq m d a , o n u n m ü tə fə k k ir insanlarında oyanm ış m üstəqillik, milli azadlıq ideyalarımn, arzuları- nın, istək lərin in h əy a ta keçirilm əsi idi". D e m o k ra tik R e sp u b lik an ın yaran m ası A z ərbayc anın müstəqilliyini ilk d ə fə o lara q , dünyaya nüm ayiş etdirdi, Azərbaycan xalqının öz dövlətçiliyinə n ə q ə d ə r bağlı olduğunu əks etdirdi. X X əsrin əvvəllərində A z ə rb ay c an d a genişlənən milli azadlıq h ə r ə k a t ı milliyyət, hürriyyət, tü rk çü lü k ideyala- rının güclü t ə ’siri a ltın d a idi. İslamçılıq m eylləri və şüarları ilə qarşılıqlı t ə ’sir və m üqayisədə tü rkçülük ictimai fik ird ə g e td ik c ə d a h a çox üstünlük qazanırdı. Milli A z ə rb a y c a n h ə r ə k a t ı n ın rəhbərləri, xalqımızın tarixi və m ə d ə n i ə n ’ə n ə lə rin ə istinad edorək, bu h ə rə k a tın ideologiyası kimi azərbaycanlılıq t ə ’limini işləyifa hazır- lam ışdılar. İdeoloji mənşəyi e ’tibaıı ilə milli A zərbaycan h ə r ə k a tı, Ş ərq d ə k i cəmiyyətin m əqbul şəkildə quruluşu ideyaları ilə Q ərtidəki m ədəniyyət və dem okratiya dəyərlərini ö z ü n d ə birləşdirirdi. Milli A z ə rb a y c a n h ə r ə k a t ı n d a bu ideya təkam ülü, on u n dinimizə, m illi-m ə’nəvi dəyərlərim izə bağlılığı və müasirliyi, yeni tarixi ş ə r a itə uyğunluğu respublikam n üçrəngli bayrağ ın d a əks olunm uşdu. A z ə rb a y c a n X a lq C ü m h uriyyətində azərbaycanlılaşmaq, m ü asirləşm ək , islam laşm aq tələblərinə cavab v erən daxili və xarici siyasət h əy a ta keçirilm işdi. Rusiyada 1917-ci il Fevral inqilabından so n ra Cənubi Qafqazda, o cümlədən A zorbaycanda, milli ziyalılar, xüsusən onların demokratik hissəsi siyasi vo mədəni həyatda mühüm, aparıcı rol oynayırdılar. Azadlıq hərəkatının güclü yüksəlişi dövrü A z ərbaycan xalqına iste’dadlı, yüksək peşəkar ictima-siyasi x adim lərin parlaq bir nəslini bəxş etdi. Onların hoyat amalı millətin mənafeyini, azadlığmı və müstəqilliyini m ü d a fiə etm ək idi. 1918-1920-ci illər Azərbaycanda ziyalıların hakimiyyəti dövrü oldu. Azərbaycan Xalq C üm huriyyotinə vurulan müxtəlif yarlıqlara - "bəy-xan hökuməti", "burjua-m ülkodar hökuməti" və s. kimi ideoloji ştam p lara baxmayaraq onun mövcudluğu müddətindo ümummilli toloblor ön planda olmuş, milli dirçoliş, m aarifin, modoniyyotin, xalqın rifahı ilə bağlı olan problemlorin həlli üçiin o zamamn dağıntı, anarxiya və iqtisadi böhranı şoraitindo mümkün olan çox şey edilmişdir. C üm huriyyətin tarixini tədqiq edən bir çox Qərb alimləri onu düzgün olaraq, "maarifçi hökumət" kimi təqdim edirdilər. Bu gün müstəqil Azərbaycan R espublikası Xalq Cümhuriyyətinin xəttini və ə n ’ənələrini davam etdirorok, dövlət və cəmiyyət həyatında ziyalıların rolunu vo yerini yüksək qiymətləndirir, onları Azərbaycan xalqının ovozsiz sərvəti hesab edir: "Ziyalıların, modoniyyot xadimlorinin, elm xadimlərinin cəmiyyətdə h ö rm ətin i qaldırm aq lazımdır. Xalqımız öz böyük şəxsiyyotlori vasitəsi ilo Azərbaycanın milli-mə’nəvi dəyərlərini qoruyub saxlamış, zənginləşdirmiş və bu gün onlar üm um bəşəri doyorlərin bir hissəsinə çevrilmişdir." Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaran m asın ın ilk vaxtlarında dövlət və cəmiyyət həyatının milliloşdirilmosi, Azərbaycanm beynəlxalq aləm də tanınm ası, Azorbaycan dilinin dövlət dili səviyyəsində işlodilmosi, k a d r hazırlığı, təhsil və mədəniyyətin inkişafı məsololorino d a ir zəruri, radikal, bə’zən də kifayət q ədər h azırlanm am ış qorarlar qobul edilirdi. Lakin vaxt keçdikco, respublikanın müstəqilliyi möhkəmləndikcə, daxili sabitliyin yaranm ası ilə sosiaİ-mədəni sahəyə, maarifin, ixtisas tohsilinin inkişafına, o rd u q u ru c u lu ğ u n a dair moqsodyönlü, konkret siyasot işlonib hazırlanm ış vo hoyata keçirilmoyo b aşlanm ışdı. A zorbaycan C üm huriyyətinin milli ordusunun yaradılm ası üçün m ühüm tədbirlor görülmüş, tohlükosizlik o rq a n la rın ın osası qoyulmuş, dövlot rəmzləri qobul edilmişdi. Dövlot aparatı, tohsil vo modoniyyot institutları A vropa s ta n d a r tla r ı n a uyğun olaraq qurulurdu. Burada biz ictimai-siyasi d ü ş ü n c ə səviyyosinin yüksokliyinin, m əsələ lə ro p e ş ə k a r yana şm a n ın şahidi oluruq. A z orbayca n X alq C üm huriyyotinin sonrakı totalitar rejim indon m üh ü m forqi o n d a idi ki, burada hor şey dövlotin nozaroti altına alınm am ışdı, unifikasiya yox idi, dövlət, comiyyot hoyatının bütün saholorino xırdaçı müdaxilo etm ird i. Dövlət siyasotinin işlonib hazırlanma- sında vo hoyata keçirilm əsindo qabaqcıl ictimaiyyət yaxından iştirak edirdi. Milli-modoni intellektual qüvvələr azsaylı olsa da, onların qaynar, çoxcohotli foaliyyoti öz bohrosini verir, bütövlükdo dövlət siyasotinin istiqamotini m üəyyən cdirdi. A z o ıb a y can C üm huriyyotinin foaliyyotini qiymotlondi- rə rk ə n , belo bir cohoto xüsusi diqqot yetirmok lazımdır. O nun foaliyyotini, sosial-mədoni todbirlorini sociyyolon- dirən z a m a n komiyyot göstoricilorino deyil, keyfiyyəto, problcm in qoyuluşuna, o n u n holli üçün toklif edilən qeyri-on’onovi m c t o d la ı a üstünlük vermok d a h a düzgün y an a şm a torzi olardı. A z ərb ay c an C üm huriyyotindo XIX osrin son rübündon b aşlayaraq oyanm ış vo gctdikco güclonon ümummilli şüur inkişaf etmiş, azorbaycanlılıq üm um şorq və ü m u m m ü so lm an zehniyyotindon ayrılaraq, xalqın düşünən hissosinin fikrindo özüno m öhkom yer tutm uşdu. N oticodo milli monlik şüuru güclonmiş, onun inkişafı düzgün, yaradıcı istiqamoto yönolmişdi. D e m o k r a tik C üm huriyyotdo milli on ’onoloro, xalqımızın çoxosrlik m o’nəvi sorvotlorinə qayğıkeş, insani m ünasibət nüm unosi göstorilmiş, klassik Şorq modoniyyoti ilo müasir A vropa sivilizasiyasını birloşdirmoyo, onların ən yaxşı nailiyyotlorini m onim som əyo çalışan Azorbaycan modo- Yüklə 28,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|