İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

noyabr  ayının  5-nə  q ə d ə r   tü r k   k o m a n d a n lığ ın a   11  milyon 
m a n a t  ayırdı.79
A z ərb ay c an   k ən d iiləri  tü r k   o r d u s u n u n   saxlanılm asm a 
xüsusi  verg i-zək a t  v e rird i.  K ə n d lilə r  yalnız  yığdıqları 
b ü tü n   taxıl  m ə h s u lu n u n   1/10  hissəsini  deyil,  h ə m   də 
yığılmış  üzüm ,  pam bıq,  ot  v ə   s.  m ə h s u lla rm   b ir  qismini 
z ə k a t  kimi  v e rm ə li  idi.  K ə n d lid ə   o la n   m al-q a ray a  da 
z ə k a t 
alınırdı.  Yığılmış 
m ə h su lla r  tü r k   in te n d a n t ım n  
sə rə n c a m ın a   daxil  o lu rd u .  Ə ld ə  o la n   m ə ’lu m a t a   görə, 
A z ə rb a y c a n d a   o la n   t ü r k   o r d u s u n u n   ə rz a q la   t ə ’m in atın a
1,3  milyon  p u d a   q ə d ə r   taxıl  tələb   o lu n m u şd u .80
H ö k u m ə tin   B akıya  kö çm əsi  ilə  m illiiəşdirilmiş  n e ft 
sənayesinin  əvvəlki  s a h ib lə rin ə   q a y ta rılm a s ın a   hazırlıq 
başlanıldı. 
S enty ab rın  
2 2 -d ə 
bu 
m ə s ə l ə  
ü z r ə   xüsusi 
kom issiyanın  ilk  iclası  o ld u .  O n a   h ö k u m ə t   v ə   ə n   iri 
firm a la rm  
n ü m a y ə n d ə l ə r i  
daxil 
idi. 
Komissiya 
neft 
sənayesinin 
tezlik lə 
əvvəlki 
s a h ib lə rin ə  
qaytarılm ası 
h a q q ın d a   xüsusi  d e k r e t   e ’lan  o lu n m a s ın ı  z ə ru ri  saydt.
O,  s a h ib k a r la ra   f ə h lə   v ə   q u llu q ç u la rm   işə  g ö tü rü lm ə s i 
və  işdən  çıxarılm ası  ü z r ə   m ü s tə s n a   h ü q u q u n   verilm əsi, 
sənave  ü z ə rin d ə   f ə h lə   n ə z a rə tin in   ləğv  o lu n m a sm ı  tək lif 
etdi.  1
O k ty a b rın  
5-də 
A z ə rb a y c a n  
N a z irlə r 
Şurası 
neft 
sənayesinin 
əvvəlki 
s a h ib lə rin ə   q aytarılm ası 
h aq q ın d a  
q ə r a r   qobul  e td i.  B u n u n   əsa sında ,  ok ty ab rın   7 -də  neft 
m ə ’d ə n lə r i 
v ə  
z a v o d la rın , 
X ə z ə r 
T i c a r ə t  
d o n an m ası 
gəm ilərinin 
n e f t  
firm a la rı 
və 
gəm i 
s a h ib k a rla rın a  
q aytarılm ası  h a q q m d a   d e k r e t   q əbul  e t d i   v ə   b u n u n la   da 
bolşeviklərin  p o z d u ğ u   özəl  m ülkiyyət  prinsipini  b ərpa 
etdi.82
S ə kkizsaa tlıq  iş  g ü n ü ,  k ollektiv  m ü q av ilə  v ə   istehsal 
ü z ə rin d ə   f ə h lə   n ə z a r ə ti   ləğv  o lu n d u .  B u n u n ia   ə la q ə d a r,
1918-ci 
il 
o k t y a b r  
a y m ın  
12-də 
n e f t  
sənayeçilərinin 
n ü m a y ə n d ə lə rin i  q ə b u l   e d ə r k ə n   t i c a r ə t   v ə   sən a y e   naziri 
B e hbudxan  C a v a n ş i r   d e d i:  " H ö k u m ə t  fikir  v e r ə c ə k   ki, 
fə h lə lə r  öz  işi  ilə  m ə ş ğ u l   olsun  v ə   m ü ə s s is ə lə rin   id a rə  
olun m asın a  q a r ış m a s ı n .  İ s te h s a l  ü z ə r i n d ə   f ə h l ə   n əz arə ti
və  m üdiriyyətin  sə r ə n c a m la r ın a   qarışm ağa  yol  verm ə k  
olmaz".83
Bakı 
X K S -n in  
t o r p a q  
h a q q ın d a  
dek retin in  
ləğvi 
h ö k u m ə tin   a q r a r   m ə s ə lə d ə   atdığı  m ü h ü m   addım  idi. 
T o rp a ğ m   t o r p a q   s a h ib k a r la n n ı n   mülkiyyəti  olduğu  təsdiq 
edildi.  B u n u n la   belə,  əkinçilik  naziri  Xosrov  bəy  Sultanov 
"Kaspi"  q ə z e tin in   əm ə k d a ş ı  ilə  sö h b ətin d ə  bildirdi  ki, 
k ə n d lilə rə   to r p a q   pulu  ə sa sın d a  to rp a q   veriləcək,  həm  
d ə   ki,  t o r p a q   p u lu n u   o n la rın   əvəzinə  h ö k u m ə t  v erəcə k .84
H ö k u m ə t in   görd ü y ü   tə d b irlə r ə   baxm ayaraq,  Azərbay- 
ca n d a   siyasi  vəziyyət  g e td ik c ə   kəskinləşirdi  və  bu,  xeyli 
d ə r ə c ə d ə ,  beynəlxalq  şəraitin   dəyişməsi  ilə  əla q ə d a r  idi.
A lm an iy a  v ə   T ü rk iy ə n in   Birinci  dünya  m üharibəsinin 
c ə b h ə lə rin d ə  
m əğlubiyyəti 
A z ərb ay c an  
üçün 
əlavə 
çətin lik lər  d o ğ u rd u .  O ktyabrın  30-da  T ü rk iy ə   A n t a n t a  
ilə  M u d r o s d a   barışıq  im zaladı.  M u d ro s  m üqaviləsinin 
2-ci  m a d d ə s i n ə   əsa sən,  T ü rk iy ə   C ənubi  Q a fq azd a n   öz 
qoşunlarını  çıxarm alı  idi,  14-cü  m a d d ə d ə   isə  A n t a n ta n m  
hərbi  q ü v v ələrin in   B akı  v ə   B a tu m a   daxil  olması,  həm çinin 
bu  ərazinin  b ü tü n   d ə m ir  yolu,  o  c ü m ləd ə n   Azərbaycan 
dəm ir  yolu  şəb ə k əsi  ü z ə rin d ə   n ə z a rə ti  n ə z ə rd ə   tu tu lu rd u .
M ü q av ilən in   göstərilm iş  m a d d ə lə ri  A zərbaycan  C üm - 
huriyyətinin  razılığı  v ə   xəbəri  o lm a d a n   imzalandığı  üçün 
m üqavilə  o n u n   tə rə fində'n  m üvafiq  m ü nasibət  doğurm aya 
bilməzdi.
A z ə rb a y c a n m  
fö v q ə l’ad ə  
səlahiyyətli 
naziri 
kimi 
Ə .Topçubaşov  1918-ci  il  noyabr  ayınxn  4-də  Türkiyənin 
xarici 
işlər 
n a z ir in ə  
"mövcud 
h ü q u q  
və 
qaydaların 
pozulduğu"  h ə m in   m üqaviləyə  qarşı  e ’tirazım   bildirdi. 
O nu n   fik rin c ə ,  m ü q a v ilə   "A zərbaycanm   işğahnı  asanlaş- 
dırır  və  bu,  "ölkəni  tə h l ü k ə   qarşısında  qoyur".  Ə.Top- 
çubaşov 
q ey d  
e d ird i  ki,  A zərb ay c an  
C üm huriyyətinə 
məxsus  o la n   d ə m i r   yolunun  xarici  dövlətə  verilməsi 
beynəlxalq  h ü q u q   n o rm a la rı  ilə  bir  y e rə   sığmır,  yalnız 
A zərb ay c an   v ə   T ü r k i y ə   h ö k u m ə tlə ri  arasında  b u n d an  
əvvəl 
im zalan m ış 
m üq av ilə 
yalnız 
tü rk  
qoşunlarının 
daşınm asına  aid  idi.

---