İ.Əliyev, N. Ağamalıyeva, Ş. Alışanh m ə s’ul redaktor

sonra  daxil  olub.  B una  q o d ə r  no  olubsa,  o n d a n   sonra 
baş  vermoyib.  Şohoro  daxil  olan  kimi  h ö k u m o t  qoti 
todbirlor  g ö rüb  vo  nətico d o   om in-am anlıq  və  tohlükosizlik 
yaradılıb. 
H ö k u m o t 
m o ’lu m a tın d a  
şohor 
vo 
onun 
otrafının  ohalisinə  bildirilirdi  ki,  respublika  paytaxtına 
daxil  olm uş  A z orbayca n  h ö k u m otinin  fikrinco,  Azorbay- 
c a n d a   yaşayan  bütiin  v o to n d aş lar  milliyyoti  v ə   dinindən 
asılı  o lm ay araq   b o ra b ə r  h ü q u q la ra   m alikdir.  H ö k u m ə t 
b ütü n   vo to n d aşların   həyatı,  omlakı  vo  h ü q u q la rın ı  eyni 
d o rə c ə d ə  
q o ru y a c a q . 
Q arotçi, 
cani 
və 
üm um iyyətlə 
omin-am anlığı, 
ictimai 
q a y d a -q a n u n la r ı 
pozan 
şəxslər, 
ölüm 
cəzası 
da 
daxil 
o lm aqla, 
m ü h a rib ə  
dövrü
q a n u n ların ın   b ü tü n   ağırlığı  ilə  cə z a la n d ırıla c a q .64  F.Xoys- 
kinin  im zaladığı  bu  b əy a n a t  uzun  m ü d d ə t  anarxiya  və 
horc-morcliyin 
hökm  
sürdüyü, 
daxili 
çokişm olər 
vo 
bolşeviklorin 
vo 
o n la rın  
arxasınca 
sentroka spiç ilə rin 
a v a n tü rist  siyasətindən  əld ə n   d ü şm ü ş  şəh o rd ə   qayda-qa- 
n u n u n   b ərpa  e d ilm əsin d o   m ü h ü m   a d d ım   oldu.  Sentyabrın 
18-də  şohorin  d iv a rın d a   olan   tü rk   qoşu n ları  Bakıya  daxil 
oldu.  Şohorin  əsl  sahibi  olan  az ərbaycanlı  ohali  onları 
ruh 
yüksəkliyi 
ilo,  xilaskarı  kimi 
qarşıladı. 
Osmanlı 
qoşu n ları  bildirdi  ki,  o n la r  B akının  azad  edilm əsindo 
A zorbaycan  h ö k u m o tin in   iradə sino  uyğun  o la ra q   iştirak 
edib. 
1918-ci 
il 
m ayın 
28-don 
so n ra 
A zərbaycanın 
h o y a tın d a   ikinci  m ü h ü m   hadiso  baş  verdi:  Bakı  azad 
edildi 
vo 
A z o rb a y c a n  
h ökum oti 
ta m  
h e y ’otdo 
əsl 
p a y t a x t d a  
q o r a r l a ş d ı .  
B u 
h a q d a  
A l m a n i y a n ı n  
" V o lk srh e rb e o b a ste rin "   s o n ra d a n   A z ərb ay c an   haqq ın d ak ı 
m əqalolorinin  b ir i n d ə   yazırdı:  "1918-ci  il  15  sentyabr 
A zorbaycan  tarixi  üçün  m ü s t ə s n a   d ə r ə c ə d o   ohəmiyyot 
kəsb  edir.  Bu  z a m a n   A v r o p a d a   A z ə rb a y c a n   Cüm huriy- 
yotinə 
köm ok 
edilm osi 
v ə  
o n a  
y a ş a m a q  
imkanı 
verilm əsinin  zəruriliyi  h a q q ı n d a   s ə s lə r  ucalırdı.  Lakin 
bu,  A z o rb a y c a n a  
Bakısız  A z ə rb a y c a n  
bəxş 
e tm əkdon 
başqa  bir  şey  deyildi.  Bu  cü r  n ə z ə r,  başsız  kukla  ilə 
kukla  ta m a ş a sın a   b ənzəyir.  B o d ən in   başsız  yaşayacağını 
təsovvür  e tm ə k   m ü m k ü n   olm adığı  kim i,  A z ə rb a y c a n   da
Bakısız 
to səv v ü re d ilm əz d ir. 
A z ə rb a y c a m n  
süqutu 
və 
tərəqqisi  B a k ın m   taleyi  ilə  bağlıdır".65  B akım n  azad 
olunm ası  ilə  A z ə rb a y c a n   h ö k u m ə ti  respublika  hü d u d la- 
rında  öz  hakim iyyotini  b ə r q ə r a r   etdi.  Bu  m ü n asibətlə 
h ö k u m ə tin  
yerləşdiyi 
oğlan 
gimnaziyasının 
qarşısm da 
şə h ə r  ictim aiyyətinin  əz əm ətli  nümayişi  keçirildi.  H ö k u - 
m ət  üzvləri  nüm ay işçilər  qarşısında  təbrik  nitqi  ilə  çıxış 
etdi.
Bakının 
ingilislərə 
söyk ən ə n  
m ü rtə c e  
Sentrokaspi 
qü v v olərində n  q u rtu lm a s ı  ilə  ə l a q ə d a r   o la ra q   F.Xoyski 
deyirdi:  "Bizim  də  y a şa m a q ,  az ad   yaşa m a q  haqqım ız 
var.  H e ç   b ir  zirehli  m aşm ,  h idroplan,  k a n o n e rk a ,  tikanlı 
m əftil,  m in a   v ə   d igər  texniki  q u rğ u lar,  heç  bir  ingilislər 
və  o n la rın   əlaltıları,  üm u m iy y ə tlə  heç  bir  qüvvə  tarixin 
təbii  gedişini  d a y a n d ır a   bilm ədi.  Əlli  minlik  o rd u   və 
texnika  ilə  birlik d ə  B akının  kiçik  qüvvələrin  həm ləsi 
a ltın d a   s ü q u t  etm əsi  öz  rifahı  və  səa dətini  başqasım n 
fə la k əti  v ə   öz  bədbəxtliyi  ü z ə rin d ə   q u rm a ğ a   çalışanlara 
ib rət  dərsi  olm alıdır".66
B akıya  k ö ç d ü k d ə n   so n ra  A zərb ay c an   h ö k u m əti  Bakı 
X a lq   K o m is sa rla r ı 
S ovetinin  b ü t ü n   tədbirlərinin  ləğv 
o lu n d u ğ u n u   e ’lan  e td i  və  ö z ü n ü n   sosial  islahatlarını 
h ə y a ta   k e ç ir m ə y ə   başladı.
A z ə rb a y c a n   h ö k u m ə tin in   re sp u b lik an m   b ü tü n   ərazisin- 
d ə   hakim iy y ətin i  b ə r p a   etm əsi  h ə lə   onun  ta m   suverenlik 
əld ə   etdiyi  d e m ə k   deyildi.  T ü r k   qoşunlarım n  b u ra d a  
olm ast  vəziyyəti  m ü rə k k ə b lə ş d irird i.  A z ərbayc an  h ö k u m əti 
ilə  t ü rk   h ə r b i  k o m a n d a n lığ ı  a r a s ın d a   m ün asib ətlər  sado 
deyildi.
R e a l  h ərb i  qüvvoyə  malik  o la ra q ,  N u ru   paşa  bölgədə 
baş  v e r ə n   b ü t ü n   h a d is ə lə ri  öz  n ə z a rə ti  a ltın d a   saxlam ağa 
çalışırdı  v ə   b u n u n la   h e s a b la şm a q   lazım  gəlirdi.  M üxtəlif 
yaşayış  m ə n t ə q ə l ə r i n d ə   tü rk   qarn iz o n ların ın   rəislori  bir 
çox  h a lla r d a   A z ə rb a y c a n   m ə ’m u rları  ilə  hesablaşm ır  və 
öz  bildikləri  kimi  h ə r ə k ə t   e d ird ilər.  G ə n c ə   q u b e rn a to ru  
h ö k u m ə tə   m ə ’ru z o sin d ə   bildirirdi  ki,  tü rk   zabitləri  vəzifəli 
şəxslərin 
s o r ə n c a m l a r ı n a  
m üdaxilə 
ed ir 
və 
h ə t t a  
son u n cu ları  özlori  t ə ’yin  edir.  Şuşa  qəza  rəisinin  1918-ci

---