32
İNVESTİSİYA STRATEGİYASI VƏ RİSKLƏRİN İDARƏ EDİLMƏSİ
İLL
İK HESABAT
2012
İLL
İK
HESABAT
2012
AZ
Ə
RBAYCAN RESPUBL
İKASI
DÖVL
Ə
T NEFT FONDU
AZ
Ə
RBAYCAN RESPUBL
İKASI
DÖVL
Ə
T NEFT FONDU
İNVESTİSİYA STRATEGİYASI VƏ RİSKLƏRİN İDARƏ EDİLMƏSİ
33
Qrafik 3.1.4.
Aparıcı ölkələrin mərkəzi banklarının uçot dərəcələri (2002-2012-ci illər,
faiz ilə)
Mənbə: Blumberq
Hesabat ilində istər genişmiqyaslı iqtisadi tənəzzülün daha da kəskinləşməsinə, istər banklararası
qısamüddətli faiz dərəcələrinin artması ilə əlaqədar yaranan likvidlik problemlərinə, istərsə də
suveren borc böhranına qarşı mübarizə aparmaq məqsədilə Avropa Mərkəzi Bankı (AMB) aktiv
şəkildə qeyri-ənənəvi monetar siyasətini davam etmişdir. 2012-ci ilin iyul ayında AMB rəsmi olaraq
Qiymətli Kağızlar Bazarı proqramının başa çatdığını və Birbaşa Monetar Əməliyyatlar proqramının
başlandığını elan etmişdir. Bu proqram qaytarılma müddəti 3 ilədək olan dövlət qiymətli kağızlarının
AMB tərəfindən maliyyə bazarlarından alınmasını özündə əks etdirir. AMB 2012-ci ildə yerli bankları
qaytarılma müddəti 3 il olmaqla qeyri-məhdud həcmdə likvidliklə təmin etmişdir. Adıçəkilən qurum
eyni zamanda fevral ayında növbəti dəfə kifayət qədər uzunmüddətli maliyyələşmə əməliyyatı
həyata keçirmişdir ki, bunun da ümumi həcmi 530 milyard Avro təşkil etmişdir. Cari ilin iyul ayında
Avropa Mərkəzi Bankı əsas uçot dərəcəsini 0,25% aşağı salaraq 0,75%-ə gətirmişdir ki, nəticədə
də bu göstərici ilk dəfə olaraq 1%-dən aşağı səviyyədə yer almışdır. İqtisadi artımın zəifləməsinin
nəticəsi olaraq qısamüddətli faiz dərəcələrində ciddi azalma müşahidə olunmuşdur ki, bunu həm
də əlavə likvidlik və bank sektoru riskinin azalması kimi amillərlə də izah etmək olar.
Böyük Britaniya Mərkəzi Bankı 2012-ci ildə dövlət borc öhdəliklərinin alınması proqramını davam
etdirərək daha 100 milyard İngilis funt sterlinqi dəyərində dövlət istiqrazlarını əldə etmiş və beləliklə
proqramın ümumi dəyəri 375 milyard İngilis funt sterlinqinə bərabər olmuşdur. Əlavə olaraq cari ilin
avqust ayında adıçəkilən qurum yeni proqramın həyata keçirilməsinə başlamışdır ki, burada da əsas
məqsəd dörd il müddətində yerli bankları aşağı faizli kredit ilə təmin etmək olmuşdur.
Yaponiya Mərkəzi Bankı da öz növbəsində iqtisadiyyatda mövcud olan deflyasiyanın qarşısını
almaq, eləcə də ölkənin milli valyutası olan yenin məzənnəsini aşağı salmaq məqsədilə dövlət
borc öhdəliklərinin alınması proqramının həyata keçirilməsinə başlamışdır.
Qrafik 3.1.5.
Bəzi Avropa ölkələrinin 5 illik Kredit Defolt Svopu (CDS)
Mənbə:Blumberq
Səhm Bazarı
2012-ci ildə dünyanın bir sıra ölkələrinin mərkəzi banklarının, xüsusilə də AMB-nin səyləri
nəticəsində səhm bazarı indekslərində müsbət dinamika müşahidə olunmuşdur. Dünyanın 24
inkişaf etmiş ölkəsinin önəmli şirkətlərinin səhmlərinin daxil olduğu MSCİ World İndex ili 12,2%,
inkişaf etməkdə olan ölkələrin səhm bazarı indeksi olan MSCİ EM İndex isə 15,1% gəlirlə başa
vurmuşdur. ABŞ-ın əsas səhm bazarı indekslərindən biri olan S&P500, xüsusilə indeksə daxil olan
şirkətlərin cari ildə yüksək mənfəət əldə etmələri hesabına 2012-ci ili 13,4% gəlirlə bağlamışdır. İlin
ilk yarısı əsasən mərkəzi bankların monetar siyasətləri çərçivəsindəki müdaxilələri və səhm bazarları
indekslərinin dəyərlərindəki yüksəlmə ilə müşayiət olunmuşdursa, ikinci yarımillik makroiqtisadi
və siyasi risklər, eləcə də MSCİ World və MSCI EM indekslərinin geriləməsi ilə səciyyələnmişdir.
AMB, Federal Rezerv və Çin Mərkəzi Bankının birgə səyləri nəticəsində ilin üçüncü rübündə
Avropanın səhm bazarı indekslərinin dəyərlərində artım müşahidə olunmuşdur. İspaniyada davam
edən qeyri-stabil vəziyyət ilin dördüncü rübündə səhm bazarlarında ciddi qiymət dəyişkənliyi ilə
nəticələnmişdir. Ümumilikdə Avropanın səhm bazarlarında ciddi canlanma yaşanmış, regionun
önəmli səhm bazarı indeksi olan Eurostoxx 2012-ci ili 15,2% gəlirlə başa vurmuşdur. Avropada
ölkələr üzrə ayrı-ayrı səhm bazarı indekslərinə gəldikdə isə, Almaniyanın əsas səhm bazarı indeksi
olan DAX ili 29,1%-lə, Fransanın CAC 40 indeksi isə 14,6% gəlirliliklə başa vurmuşlar. Suveren borc
34
İNVESTİSİYA STRATEGİYASI VƏ RİSKLƏRİN İDARƏ EDİLMƏSİ
İLL
İK HESABAT
2012
İLL
İK HESABAT
2012
AZ
Ə
RBAYCAN RESPUBL
İKASI
DÖVL
Ə
T NEFT FONDU
AZ
Ə
RBAYCAN RESPUBL
İKASI
DÖVL
Ə
T NEFT FONDU
İNVESTİSİYA STRATEGİYASI VƏ RİSKLƏRİN İDARƏ EDİLMƏSİ
35
böhranının başladığı əvvəlki illərdən etibarən ciddi enişdə olan İspaniya, İtaliya və Portuqaliya
səhm bazarları indeksləri 2012-ci ildə də yenə mənfi və ya aşağı gəlirlilik nümayiş etdirmişlər. Belə
ki, İspaniyanın İBEX, İtaliyanın MİB və Portuqaliyanın PSİ səhm bazarı indeksləri ili müvafiq olaraq
-5,1%, +7,8% və +3%-lik göstəricilərlə yekunlaşdırmışlar. Avropa Birliyi ölkələrinin Yunanıstanı
Avropa Birliyində saxlamaq istiqamətində göstərdikləri ciddi səylərin nəticəsi olaraq ölkənin əsas
səhm bazarı indeksi olan Athex 2011-ci ildə qeydə alınmış -52%-lik geriləmədən sonra 2012-ci ili
32,5% gəlirlə bağlamışdır.
Asiyada isə Yaponiyanın əsas səhm bazarı indeksi olan Nikkei 225 2012-ci ili 23% gəlirlə başa
vurmuşdur. Bu 2005-ci ildən sonra adıçəkilən indeks üzrə ən yüksək göstərici olmuşdur. Bu
nəticədə yeni seçilmiş hökumətin uzun illərdən bəri ölkədə mövcud olan iqtisadi durğunluğa qarşı
mübarizədə müvafiq stimullaşdırıcı tədbirlərin həyata keçiriləcəyi ilə bağlı verdiyi vədlər önəmli rol
oynamışdır.
Qrafik 3.1.6.
MSCİ World indeksi (2002-2012-ci illər, faiz ilə)
Mənbə:Blumberq
Daşınmaz əmlak
2012-ci ildə dünya daşınmaz əmlak bazarında yaşanan müsbət dinamika gözlənildiyindən daha
yüksək səviyyədə olmuşdur. Bu sektorda 2012-ci ildə investisiyaların ümumi həcmi keçən ilə nisbətən
təxminən 2% artmışdır. Bu nəticədə kommersiya daşınmaz əmlak sektoruna edilən investisiyalarda
xüsusi canlanmanın yaşanması önəmli rol oynamışdır. Hal-hazırda dünya bazarlarında mövcud olan
aşağı faiz dərəcələri mühiti, eləcə də həm makroiqtisadi vəziyyətdə, həm də borc bazarında yaşanan
müsbət dəyişiklik investorların bu sahəyə olan maraqlarının artmasına səbəb olmuşdur. Xüsusilə təkrar
daşınmaz əmlak bazarında yüksək gəlirlilik potensialının mövcud olması səbəbindən 2013-cü ildə
dünya daşınmaz əmlak bazarında investisiyaların həcminin daha da artacağı proqnozlaşdırılır. Cari il
ərzində daşınmaz əmlak bazarının icarə istiqamətində nisbətən durğunluq yaşanmışdır ki, burada da
bu sektorun əsas iştirakçıları olan şirkətlərin yeni inkişaf strategiyalarından daha çox məhsuldarlığın
artırılması və istehsal xərclərinə qənaətə xüsusi diqqət ayırmaları önəmli rol oynamışdır. Lakin bu
sahədə də 2013-cü il ərzində müsbət dəyişikliklərin baş verəcəyi gözlənilir.
Xammal bazarları
Neft qiymətlərində 2012-ci ildə baş verən dəyişiklikləri əsasən tələb-təklif və geopolitik amillərlə
izah etmək mümkündür. İlin ilk rübündə Çinin neftə olan yüksək tələbatı qiymət artımında önəmli
rol oynamışdır. Bununla yanaşı Avropa İttifaqının İran neftinə embarqo tətbiq edəcəyi barədə
açıqlamalarından sonra İran hökuməti Hörmüz körfəzini bağlaya biləcəyi barədə bəyanatlar
vermiş və bütün bunların nəticəsi olaraq Brent markalı neftin bir barelinin qiyməti mart ayında 126
ABŞ dolları həddinə çatmışdır. 2012-ci ilin ikinci rübündə isə dünya bazarında neftin qiymətlərində
28%-ə qədər eniş yaşanmışdır ki, nəticədə də iyun ayında bir barel neftin qiyməti 90 ABŞ
dollarına bərabər olmuşdur. Burada ən önəmli səbəb məhz Avrozonada yaşanan suveren borc
böhranının daha da dərinləşməsi fonunda dünyada neftə olan tələbatın azalması olmuşdur. Neft
qiymətlərindəki əks trend, yəni yüksəlmə meylləri isə iyul ayının 1-dən etibarən Avropa İttifaqı və
ABŞ-ın İrana qarşı tətbiq etdiyi sanksiyaların qüvvəyə minməsi ilə birgə başlamışdır. Bundan əlavə
ABŞ və Avropa İttifaqında neftə olan mövsümi tələbin artması qiymətlərin daha da yüksəlməsinə
təkan vermişdir. Dördüncü rübdə isə Nigeriyada baş verən təbii fəlakətlə əlaqədar ölkənin neft
istehsalı və ixracı sahəsində yaşanan ciddi geriləmə neft qiymətlərinin yüksək həddə qalmasında
önəmli faktor olmuşdur.
Qrafik 3.1.7.
Xam neftin qiymətinin aylar üzrə dinamikası (2012-ci il, ABŞ dolları/barel)
Mənbə:Blumberq