48
Əbülqasim Əlyan Nejadi
Bu ayədə “vəli” sözü “köməkçi” mənasında işlənmişdir.
2. “Vəli” sözü bəzi ayələrdə “məbud” mənasındadır. “Bəqərə”
surəsinin 257-ci ayəsi həmin ayələrdəndir:
ُتﻮُﻏﺎّﻄﻟا ُﻢُﻬُﺋﺎﻴِﻟْوَا اوُﺮَﻔَﻛ َﻦﻳﺬﱠﻟاَو ... اﻮُﻨَﻣآ َﻦﻳﺬﱠﻟا ﱡ ِﱃَو ُﻪﻠﻟَا
“Allah iman gətirən kəslərin məbududur. Amma kafirlərin məbudu
isə tağutdur.”
Bu ayədə “vəli” sözü “məbud” mənasındadır
və möminlərin
məbudu Allah, kafirlərin məbudu isə tağut, şeytan və onların nəfsi
istəkləridir.
3. Həmin söz Quranda “yol göstərən” və “bələdçi” mənalarında da
işlənmişdir. “Kəhf” surəsinin 17-ci ayəsində oxuyuruq:
ًاﺪ ِﺷْﺮُﻣ ًﺎّﻴِﻟَو ُﻪَﻟ َﺪِﺠَﺗ ْﻦَﻠَﻓ ْﻞِﻠ ْﻀُﻳ ْﻦَﻣَو
“Sən Allahın zəlalətə saldığı bir kimsə üçün əsla yol göstərən və
bələdçi tapa bilməzsən!”
Bu ayədə də müşahidə etdiyiniz kimi, “vəli” sözü “yol göstərən”
və “bələdçi” mənalarında istifadə edilmişdir.
4. Bu kəlmənin (vəli) şamil olduğu əksər ayələrdə “vəli” sözü
“rəhbər” və “ixtiyar sahibi” mənalarında işlənmişdir. Həmin ayələrdən
olan nümunələrə nəzər salın:
a) “Şura” surəsinin 27-ci ayəsində belə buyurulur:
ﺪﻴِﻤَﺤْﻟا ﱡ ِﱃَﻮْﻟا َﻮُﻫَو ُﻪَﺘَﻤْﺣَر ُ ُﴩْﻨَﻳَو اﻮُﻄَﻨَﻗ ﺎـﻣ ِﺪْﻌَﺑ ْﻦِﻣ َﺚْﻴَﻐْﻟا ُلﱢﺰَﻨُﻳ يﺬﱠﻟا َﻮُﻫَو
“(İnsanlar) naümid olduqdan sonra faydalı yağışı nazil edən və öz
rəhmətini yayan odur və odur başçı, dost, yardımçı və (bütün sifət və
işləri) təriflənmiş!”
“Vəli” sözü bu ayədə “ixtiyar sahibi” və “rəhbər” mənasındadır,
həmçinin “vilayət” də təkvini vilayətdir.
b) Təşrii vilayətdən bəhs edən “İsra” surəsinin 33-cü ayəsində
buyurulur:
ًﺎﻧﺎﻄْﻠ ُﺳ ِﻪﱢﻴِﻟَﻮِﻟ ﺎﻨْﻠَﻌَﺟ ْﺪَﻘَﻓ ًﺎﻣﻮُﻠْﻈَﻣ َﻞِﺘُﻗ ْﻦَﻣَو
“Biz məzlumcasına (haqsız yerə) öldürülmüş şəxsin qəyyumuna
hökmranlıq (qisas, qanbahası almaq və yaxud bağışlamaq ixtiyarı)
vermişik.”
Bu ayədə “vəli” sözü “ixtiyar sahibi” və “qəyyum” mənasında
işlənmişdir. Çünki qisas almaq hökmü dosta deyil, öldürülən şəxsin
varis və qəyyumuna şamildir.
c) Qurani-Kərimin ən uzun və borc verərkən onun yazılması
1
ilə
1. Borcun yazılması ilə bağlı ən uzun ayə olmasına baxmayaraq, təəssüflər olsun ki, bu hökm
49
bağlı ayələrindən olan “Bəqərə” surəsinin 282-ci ayəsində oxuyuruq:
ِلْﺪَﻌﻟﺎﺑ ُﻪﱡﻴِﻟَو ْﻞِﻠْﻤُﻴﻠَﻓ
“Əgər boynunda haqqı olan şəxs səfeh, zəif (az yaşlı) və ya dilində
olan qüsur səbəbilə söyləməyə qadir deyilsə, onun qəyyumu ədalətlə
imla etsin.”
Bu ayədə də “vəli” sözü “qəyyum” və “ixtiyar sahibi” mənasında
işlənmişdir.
d) “Ənfal” surəsinin 34-cü ayəsində belə buyurulur:
َنﻮُﻘﱠﺘُﻤْﻟا ﱠﻻِإ ُﻩُؤﺎﻴِﻟْوَأ ْنِا ُﻪَﺋﺎﻴِﻟْوَأ اﻮُﻧﺎـﻛ ﺎـﻣَو ِماﺮَﺤْﻟا ِﺪِﺠ ْﺴَﻤْﻟا ِﻦَﻋ َنوﱡﺪ ُﺼَﻳ ْﻢُﻫَو
“Məscidül-Həramın başçısı olmaya-olmaya insanları ora daxil
olmaqdan saxladıqları (camaatın ora daxil olmalasına mane olduqları)
halda, Allah onlara nə üçün əzab verməməlidir? Oranın başçısı yalnız
pərhizkarlardırlar, lakin çoxları bilmirlər.”
“Vəli” sözü bu ayədə “başçı” mənasındadır və aydındır ki, kafir
və müşriklərin belə müqəddəs məkanla irtibat və ona məhəbbətləri
yoxdur.
e) “Məryəm” surəsinin 5-ci ayəsində də bu cür oxuyuruq:
َبﻮُﻘْﻌَﻳ ِلآ ْﻦِﻣ ُثِﺮَﻳَو ﻰﻨُﺛِﺮَﻳ ًﺎّﻴِﻟَو َﻚْﻧُﺪَﻟ ْﻦِﻣ ﱃ ْﺐَﻬَﻓ
“(Ey mənim Rəbbim!) Öz dərgahından mənə və Ali-Yaquba (Yaqub
nəslinə) varis olacaq bir övlad bəxş et!”
Aydın məsələdir ki, vərəsə vəlinin vəfatından sonra onun malı və
mirasının sahibidir, nəinki, ona nisbətdə dost və köməkçi.
“Vəli” kəlməsinin Quran ayələrində müxtəlif mənalarda işlənməsi
və əksər hallarda “ixtiyar sahibi” və “rəhbər” mənasında olması
nəticəsinə gəlirik.
Bəhs edilən ayədəki “vəli” sözündə məqsəd
nədir?
Qeyd edilənlərə diqqət etməklə, “Vilayət” ayəsində işlənmiş “vəli”
sözündə məqsəd nədir? “Vəli” sözü bu ayədə “dost”, “köməkçi” və
“qəyyum” mənasındadırmı? Əgər belədirsə, həmin məsələ Quranda
işlənmiş əksər mənalarla müxalif və ziddiyyət təşkil edir. İnsaf bu
ayədəki “vəli” sözünün “dost” və “köməkçi” mənasında olmasını
bildirməkdə deyil, onun “ixtiyar sahibi” və “rəhbər” mənasında
olduğunu söyləməkdədir. Alınan nəticə belədir:
müsəlmanlar arasında tərk olunmuş və həmin sünnənin tərk olunması nəticəsində, də bir çox
çətinlik və problemlər meydana gəlmişdir.
50
Əbülqasim Əlyan Nejadi
Birincisi, ayənin əvvəlində gələn “innəma”
(ﺎَﻤﱠﻧِﺇ)
kəlməsi həsr
və məxsusluğu bildirir. Yəni, fəqət bu
üç dəstə möminlərin vəlisi
və rəhbəridir. Əgər “dost” mənasında olsa, həsr və məxsusluqdan
danışmaq faydasız olar. Beləliklə, aydın olur ki, həmin üç dəstədən
başqa, digərləri də möminlərin dostu və köməkçisidir. Bundan əlavə,
əgər “vəli” sözü “dost” mənasında olsaydı, “iman gətirən kəslər”
َﻦﻳﺬﱠﻟﺍ)
(ﺍﻮُﻨَﻣﺁ
üçün “namaz qılan və rüku halında ikən zəkat verən” qeydinə
ehtiyac qalmazdı,
çünki bütün möminlər, hətta namaz halında və
ümumiyyətlə, namaz qılan belə olmasa da müsəlmanların dost və
köməkçisi ola bilərdi. Nəticədə, həsr və məxsusluğu bildirən “innəma”
(ﺎَﻤﱠﻧِﺇ)
kəlməsindən və ayədə “iman gətirən kəslər”
(ﺍﻮُﻨَﻣﺁ َﻦﻳﺬﱠﻟﺍ)
barəsində
işlədilən çoxlu saydakı qeydlərdən “vilayət”in “dostluq” və “nüsrət”
mənasında deyil, əksinə “rəhbər” və “ixtiyar sahibi” mənasında olması
başa düşülür. Yəni, Allah, Peyğəmbər (s) və möminlər (ayədə gələn
şərtlərə uyğun olaraq) sizin rəhbər və ixtiyar sahibinizdir.
İkincisi,
bəhs etdiyimiz ayənin ardınca gələn “Maidə” surəsinin
56-cı ayəsi bizim iddia etdiklərimizə ən yaxşı dəlil və şahid dir. Allah-
taala həmin ayədə buyurur:
َنﻮُﺒِﻟﺎﻐْﻟا ُﻢُﻫ ِﻪﻠﻟا َبْﺰِﺣ ﱠنِﺎَﻓ اﻮﻨَﻣآ َﻦﻳﺬﱠﻟاَو ُﻪَﻟﻮُﺳَرَو َﻪﻠﻟا ﱠلَﻮَﺘَﻳ ْﻦَﻣَو
“Kim Allahı, onun Peyğəmbərini və iman gətirənləri (öz) sahib və
başçı(sı) kimi qəbul etsə, (Allahın firqəsindəndir və) şübhəsiz, Allah
firqəsi qalib gələnlərdir.”
“Hizb” sözü “mütəşəkkil olan cəmiyyət” mənasındadır və onların
qələbəsi ictimai bir hərəkat və fəaliyyətlə bağlıdır. Beləliklə, barəsində
bəhs etdiyimiz yuxarıdakı ayə ilə rabitəli və onunla eyni zamanda nazil
olmuş bu ayədən belə bir nəticə əldə olunur ki, ayədə istifadə edilən
“vilayət”də məqsəd siyasi və hakimiyyətlə bağlı olan vilayətdir. Onda,
ayənin mənası belə olacaqdır: “Allahın, onun Peyğəmbəri və
ﺍﻮُﻨَﻣﺁ َﻦﻳﺬﱠﻟﺍ
– iman gətirən kəslərin hakimiyyətini qəbul edən şəxslər – belə hizb
(qrup) və cəmiyyət qalibdir.”
Nəticədə, “Vilayət” ayəsinin söz və cümlələrində dərindən düşünüb
təfəkkür etdikdə və ayə barəsində nəql edilən çoxlu saydakı rəvayətləri
nəzərə almadıqda, aydın olur ki, ayədə istifadə edilən “vəli”
sözünün
mənası “rəhbər”, “imam” və “öndərdir” və Allah, Peyğəmbər (s) və
ﺍﻮُﻨَﻣﺁ َﻦﻳﺬﱠﻟﺍ
– iman gətirən kəslərin hakimiyyətini, əlbəttə, onun deyilən
şərtləri ilə birlikdə qəbul edən şəxslər qalibdirlər və onlara Allah
