İpek yolu è ипек йолу реäАÊсийа ùейяти: Аêèô Ìóñàéåâ

AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
183
n 
İPƏK YOLU 
n 
1/2017
-Ana : Radioda deməsələr də mən əminəm ki, bütün analar gecənin  səssizliyində öz
oğullarını gözləyirlər [1.səh 234].
Dünyadakı bütün analar kimi övladlarını sevən ana  müharibədə itkin düşmüş oğlunun bir
gün qayıdıb gələcəyinə inanır və ətrafındakıları da – oğlunu, onun nişanlısını (Larrinin nişan-
lısını), ərini də inadırmağa çalışır ki, o, bir gün qayıdıb gələcək. Bütün pyes boyu biz bunu
izləyirik, hətta biz  oxuculara da hərdən elə gəlir ki, pyesin axırında Larri sağ salamat qayıdıb
gələcək.“ -Ana:  Mənim əzizim, əgər Larri ölsəydi mənim bunu  Krisə inandırmağıma da
ehtiyac olmazdı. Onun sənin yanına gələcəyi elə həmin gecə ürəyi büzüşüb qup-quru olacaq.
Axı o da, elə sən də bilirsən ki, Larri sağdır. Öldüyü günün son dəqiqəsinə qədər o öz qar-
daşını gözləyəcək!” [1, səh-15].
Ailənin  başçısı Co Keller ömrü boyu varlanmaq arzusunda olub  və nəhayət dəhşətli
müharibə ona bu imkanı verib. Amma nəyin bahasına? Pyesin kluminasiyası da məhz burada
açılır. “-Keller: Elə düşünürsən, mən məhz belə pullar istıyirdim? Sənin nə istədiyin kimin
nəyində lazım. Mən sizin hər ikinizi pozdum. Özüm necə olmuşdumsa, gərək onu da işləmək
üçün əllərə verəydim ki, özü öz çörəyini çıxartmağa məcbur olsun. Onda Amerikada pulun
daşdan çıxdığını bilərdi… Mən özüm günümə 25 sentə də dolana bilərdim. Amma kürəyimdə
ailəmin yükü…” [1, səh-22].
Kellerin 60 yaşı olar. O, ağır, ləng, bir qədər də küt insan təsiri bağışlayır. O, qəzeti bir
çox məlum şeylərdən hələ də heyrətlənən savadsız insanın keçirdiyi gərginlik hissi ilə oxuyur
[2, səh-89].
Keller müharibə vaxtı fabrikində müharibə üçün təyyarə istehsalında lazım olan silindir
başlıqları düzəltdirir. Bir gün silindr başlıqlarının bir hissəsi xarab olur. O öz şəxsi mənafeyini
güdərək zay silindr başlıqlarını istehsaldan çıxarmır. Onları yaxşı, keyfiyyətli məhsul kimi
lazımi yerə göndərir. Faciə də elə buradadır. Təyyarə istehsalında bu silindir başlıqlarından
istifadə olunur. Sonda da neçə-neçə Amerika əsgəri həlak olur. Bu işə görə bir neçə insan
məsuliyyətə cəlb olunur. Onlardan biri də qonşusu, oğlunun nişanlısı Ennin atası olur. Onu
həbs edirlər. O, həbsxanada öz cəzasını çəkir. Keller nə yolla isə bu cəzadan kənarda qalır.
Onun bu cinayətini oğlu Kris biləndə atasından  özünü hüquq- mühafizə orqanlarına təslim
etməsini tələb edir. “Əsl kişilik cəbhədəydi” –Kris bu qənaətdədir və ətrafında heç kimin
onun qənaətlərini bölüşmədiyini bilsə də sonacan öz idealarına sadiq qalır. O, atasını inandır-
mağa çalışır ki, öz günahını boynuna alsa öz vicdanı qarşısında mənən təmizlənər. Amma
atanın da dünya, həyatla bağlı öz baxışları var: “Bu müharibədə kim havayı işləyib? Məgər
kimsə qabaqcadan pulunu almamış cəbhəyə cəmi bir mərmi, ya yük maşını göndəribmi?
Onlar təmiz pullar idi. Amerikada təmiz pul yoxdur”  [2, səh-94].
Sosioloq  David  Rismən  özünün  "Tənha  kütlə"  adlı  qiymətli  əsərində  müasir  insanın
davranışına və şüuruna  modernizmin  təsirini təhlil edərək qeyd edirdi  ki,  bu proses qərb
cəmiyyətində “kənardan yönəldilən” azad sahibkarlıq dövrünün aktiv insanının ("içəridən
yönəldilən") bürokratik təşkilatlara tabe edilmiş, istehlakın və əyləncənin bütlərinə sitayiş
edən şəxsiyyətə keçidi ilə nəticələndi. İnsan həyatda uğur qazanmaq üçün hansı keyfiyyətlərə
malik olmalıdır? Başqalarının bədbəxtlikləri üzərində qurulan xoşbəxtlik, gün-güzəran heç
vaxt insanları  axıradək xöşbəxt edə bilmir. Görkəmli Amerika dramaturqu Miller də bu

---

n 
İPƏK YOLU 
n 
1/2017
AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
184
əsərində dialoqlar vasitəsilə obrazların daxili aləmini açır. Millerin demək olar ki, bütün
əsərlərinin qəhrəmanları əsasən həyatda özünü tapa bilməyən, təsadüfdənmi, ya həqiqət-
dənmi taleyin istehzasına tuş gəlmiş insanlardır. 
Pyesi  oxuduqca görürük ki, elə taleyin istehzası da Kellerin faciəsinə gətirib çıxarır.
Keller əsgərlərin ölümündə özünü günahkar saymır. Bəlkə də bu illər ərzində o öz gü-
nahlarını dərk etmişdir. Ancaq zahirdə özünü günahsız göstərmək istəyir. O, yığdığı pulları
da oğlunun, ailəsinin həyat şəraitini təmin etmək üçün lazım olduğunu fikirləşir. Lakin oğlu-
nun nişanlısı Ennin gətirdiyi məktubla  hər şey alt-üst olur.Məktubda yazılanları biləndən
sonra ana sarsılır. Hələ də, oğlunun ölməsinə inanmaq istəmir. Məktubu oxuyan ata isə özünə
haqq qazandırmaq istəsə də artıq görür ki, hər şeyi etiraf etməlidir. Onun günahı, səhlənkar-
lığı üzündən iyirmi bir təyyarəçi həlak olmuşdu. Cəbhədə itkin düşmüş Larri qəzetlər va-
sitəsilə  atasının  günahkar  olmasını  öyrənir. Atasının  yerinə  özünü  günahkar    hiss  edir.
Larrinin məktubunu oxuyarkən oxucu özü də təsirlənir. Bir ailə faciəsinin yaşandığının şahidi
oluruq. Bura Krislə ailə həyatı qurmağa gələn Enn də bütün bu baş verənlərdən sarsılır. Mək-
tubda yazılanlar insana çox üzücü təsir edir: 
“…Mən daha yaşaya bilmirəm. Atamın belə etməyə necə ürəyi gəlib? Hər  gün bizim
hissədə üç-dörd uşaq ölür, onlar isə orada durub pul qazanırlar. İnsanların gözünə necə ba -
xacağam? Bilmirəm” [3, səh-90].
Hamı bu məktubdan təsirlənir.
Beləliklə, hadisələrin mənası aydın idi. Bizim mədəniyyətin nail ola bilmədiyini, bəlkə
də yeni açılmış torpaqlarda həyata keçirmək mümkün oldu. Hətta ən çox məftun olmuş
xəyalpərəstlər belə heç vaxt ibtidai icma quruluşuna qayıtmağı ciddi şəkildə qəbul etmirdilər.
Əsas  məsələ insanın öz təbii xüsusiyyətlərini saxlamağa və eyni zamanda təbiətin bütün
nemətlərindən istifadə etməyə imkan verən cəmiyyət forması tapmaq idi.
“Amerika faciəsi”, xüsusilə də “Amerikan arzusu” anlayışları ABŞ ədəbiyyatşünaslığında,
həmçinin sosiologiyasında, tarixi elmində, fəlsəfəsində, psixologiyasında kifayət qədər geniş
işlənir. Təbii ki, bu iki anlayış ayrı-ayrılıqda təhlil edilə bilməz  [4. səh 145].
“Amerikan arzusu” son dərəcə geniş, lakin həm də bütöv bir anlayışdır. Onun nüvəsini
ölkənin ictimai, mənəvi və mədəni həyatının özünəməxsus xüsusiyyətləri təşkil edir. ABŞ
tarixində ədəbiyyatın hər hansı bir mərhələsini və yaxud da onilliyini nəzərdən keçirərkən
bu və ya digər formada “Amerika arzusu” ilə rastlaşırıq.
“Amerikan arzusu” termini ilə ifadə edilən fikir və əxlaqi anlayışlar kompleksi müharibə
dövründə  müstəqillik  uğrunda  yaranır  və  bizim  qarşımızda  T.Ceferson,  B.Franklin  kimi
amerikan maarifçilərinin yaradıcılığında dərk olunmuş və ifadə edilmiş şəkildə dayanır. “Arzu”
ilə ictimai inkişafın reallığının uyğun gəlməməsi “amerikan faciəsi”nə və arzunun özündə şüb-
hələrin doğrulmasına əsas yaratdı. Bunu ilk dəfə XIX əsrin 40-cı illərinin romantikləri hiss
etdi və yaradıcı surətdə qiymətləndirdi. Bu baxımdan  bu əsər daha çox psixoloji mahiyyət
daşıyır. Əsərin sonunda baş verən hadisələr, yəni məktubdan təsirlənərək oğlunun özünə qəsd
etməsi və s. amerikan həyatında hər şeyin pula bağlı olması faktını ortaya qoyur. 
Yəqin daha günahlarla yaşamağı bacara bilməyəcəyini dərk edir. Çünki indi ailə üzvləri
də onu günahkar sayırdı. Gec olsa da, öz həyatı bahasına olsa da bu, bir insanın-atanın etirafı

---

AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
185
n 
İPƏK YOLU 
n 
1/2017
idi. Bu əsərdə biz görürük ki, müharibənin bir amerika ailəsinə vurduğu ağır zərbələr yazıçı-
dramaturq  Miller  tərəfindən  çox  böyük  ustalıqla  qələmə  alınmışdır.  Həm  də  bu  əsərdə
görkəmli dramatuq bir ailənin timsalında müharibənin insan cəmiyyətinə vurduğu saysız-
hesabsız məşəqqətləri, iztirabları göstərməyə nail olmuşdur.
Nəticə: Ümumiyyətlə XX əsrin əvvəllərinə baş verən I Dünya müharibəsi cəmiyyətin
şəxsiyyətə alçaldıcı münasibətilə ifadə olundu. Bu müharibənin cəmiyyətə vurduğu iqtisadi,
siyasi zərbəsindən daha çox mənəviyyatda törətdiyi cinayətlər həmin dövr yazıçılarının
yaradıcılığında öz əksini tapmışdır. 
Amerikan yazıçısı və dramaturqu Artur Millerin pyesləri əsasən sosial yönümlü olsa da,
ABŞ-dakı böyük depressiyadan bəhs etsə də, dramaturqun qəhrəmanları bu mövzunu bəşəri
mövzu anlamı səviyyəsinə qaldıra bilirlər.
ƏDƏBİYYAt:
1. Müasir dünya dramaturgiyasından seçmələr. Bakı: Aspoliqraf, 2014. 536 səh
2. Artur Miller. Seçilmiş əsərlər.Bakı, 2013, 726 səh
3. Светлана Джебраилова. Американская драма ХХ века. Баку, 2008.188 с
4. зарубежная литература  ХХ века. Москва: Просвещение, 1986. 400 с.
Abstract
FIGURAtIvE ANALYSIS OF tHE “ALL MY SONS” BY ARtHUR MILLER
Gunel HAJIYEvA
Graduate student of Azerbaijan University
Key words: war, the drama, Arthur Miller, family drama, family psychology
This article investigates great American writer  Arthur Miller’s  famous play “All my
sons”. Analysis of “All my sons” by Arthur Miller was given and  attention had been paid to
the process on going. with the help of his personages we became aware of the situation on
that time.
Резюме
ОБРАЗНыЙ АНАЛИЗ « ВСЕ мОИ СыНОВЬЯ » АРТУРА мИЛЛЕРА
Гюнель ГАДЖИЕВА
Магистр Университета “Азербайджан” 
Ключевые слова: война, драма, Артур Миллер, семейная драма, семейная психо-
логия
Эта статья посвящена знаменитой пьесы великого американского писателя Артура
Миллера «Все мои сыновья». Анализируя пьесу «Все мои сыновья» Артура Миллера
мы заметили, что особое внимание было уделено процессу развития. С помощью своих
персонажей, нам стало известно о ситуации того времени.

---

n 
İPƏK YOLU 
n 
1/2017
AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
186
“İPƏK YOLU” JURNALINA MƏQALƏLƏRİN tƏQDİM OLUNMA QAYDALARI
HÖRMƏTLİ MÜƏLLİFLƏR,
Azərbaycan  Universitetinin  (AU)  məqalələr  toplusu  “İpək  yolu”  jurnalında  elmin  bütün  sahələri  üzrə
məqalələr dərc olunur. Beynəlxalq, elmi, ictima-siyasi və çoxprofilli “İpək yolu” jurnalı rübdə bir dəfə nəşr
edilir. Müxtəlif ölkələrin alimləri redaksiya heyətinin üzvüdür.
“İpək yolu” jurnalına Azərbaycan, türk, ingilis və rus dillərində məqalələr aşağıdakı şərtlərlə qəbul olunur:
I. Məqalələrdə müəllif(lər)in adı, soyadı, işlədiyi müəssisə və onun ünvanı, müəllifin elektron poçt ünvanı
və əlaqə nömrələri göstərilməlidir.
II. Məqalənin həcmi 20 səhifəyə qədər, word proqramında, 1.5 aralıq, Times New Roman şrifti ilə, 12 pt.
hündürlüyündə olmalıdır. Məqalənin əvvəlində mövzunun aktuallığı əsaslandırılmalı, sonunda isə işin elmi ye-
niliyi, tətbiqi əhəmiyyəti, iqtisadi səmərəsi və s. aydın şəkildə verilməlidir.
III. Məqalədə açar sözlər (3-5 söz), başlıqdan sonra qara hərflərlə qeyd olunmalıdır, xülasələrə də tərcümə
olunaraq əlavə edilməlidir.
IV. Məqalə onun və rəyi jurnalın elektron ünvanına göndərilməli və ya CD-də redaksiyaya təqdim edilməlidir.
V. Azərbaycan və türk dillərində yazılan məqalələrin ingilis və rus, ingilis dilində yazılan məqalələrin Azər-
baycan və rus, rus dilində yazılan məqalələrin isə Azərbaycan və ingilis dillərində xülasələri də yazı ilə birlikdə
göndərilməlidir. Xülasələr minimum 500 simvol olmalıdır. Xülasədə məqalənin qısa məzmunu, məqsədi və
nəticə yer almalıdır. Bundan başqa xülasələrdə müəllif(lər)in adı, titulları və məqalənin adı da göstərilməlidir.
VI. İstifadə olunan ədəbiyyat məqalənin sonunda yer almalı və iqtibaslar məqalənin içərisində [1, səh-342],
[2, səh-78] və s. şəklində göstərilməlidir.
- İstifadə olunan ədəbiyyat iqtibas olunan ədəbiyyatların mətndə rast gəlindiyi ardıcıllıqla nömrələnməlidir.
- İnternetdən (saytlardan) istifadə olunmuşdursa link tam şəkildə, götürüldüyü tarixlə birgə yer almalıdır.
Nümunə:
Ədəbiyyat:
1. Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə iqtisadi inkişafı dövlət Proqramı// “İqti-
sadiyyat” qəzeti. 29 aprel - 5 may 2009-cu il.
2. Azərbaycan tarixi: 7 cilddə, IV cild., Bakı: “Elm”, 2000, 456 s.
3. Həbibov İ. Romantik lirikanın imkanları, Bakı: “Yazıçı”, 1984, 167 s.
4. http://palm.newsru.com/finance/11mar2009/defolt.html - 11 mart 2009, 19:00.
5. tr.wikipedia.org/wiki/Türkiye-Avrupa_Birliyi_ilişkiləri - 9 iyun 2009, 21:35.
VII. Jurnala göndəriləcək məqalələr başqa yerdə yayımlanmamış və ya yayım üçün təqdim edilməmiş ol-
malıdır.
VIII. Məqalənin yayımlanmasına müvafiq (o cümlədən anonim) rəylər alındıqdan sonra jurnalın redaksiya
heyəti qərar verir.
IX. Məqalənin hər səhifəsi 4 azn məbləğində qiymətləndirilir.
Qeyd: Azərbaycan Universitetinin magistrləri tamamilə pulsuz, müəllimləri, dissertant və doktorantları isə
50% güzəştlə (yəni səhifəsi 2 azn olmaqla) məqalələrini təqdim edə bilərlər.
Məqalələrin göndəriləcəyi ünvan: 
Azərbaycan Universiteti
Nəsimi rayonu, Tbilisi pr-72,
Bakı, Azərbaycan
Tel: [phone], 13, 16, 17
E-mail: [e-mail]

---

AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
187
n 
İPƏK YOLU 
n 
1/2017
RULES OF SUBMISION OF ARtICLES tO IPEK YOLU PUBLICAtION
DEaR auTHoRS,
Articles from all fields of science can be submitted to Ipek Yolu publication of AU. Being an international,
scientific, public-politic publication, Ipek Yolu is published once in a term. Editorial board includes scientists
for different countries. 
Articles in Azerbaijani, Russian and English can be submitted to Ipek Yolu according to the following rules:
I. Name, surname, employer and office address and email address of the author will be indicated.
II. The article will be submitted up to 20 pages in word program, with 1.5 intervals, Times New Roman, 12
pt. The importance of the article will be indicated in the beginning with the novelty, use and economic benefits
noted at the end. 
III. Key word (3-5 words) will be written in bold after the name of the article and their translations will be
added to the abstracts. 
IV. The article will be sent to the email address of the publication or be presented in CD. The review of the
article will be included. 
V. Resumes for the article in Azerbaijani will be in Russian and English; for articles in Russian will be in
Azerbaijani and English; and for articles in English will be in Azerbaijani and Russian respectively. The abstracts
will be 500 symbols at least. The abstract will include the short summery, purpose and results of the article, as
well as the name(s), title of the author and the name of the article. 
VI. The used literature will be indicated at the end of the article with quoted indicated in the article as (1, p
342), (2, p 78). 
•
The literature will be numbered according to the order of the quoted literature.
•
The data taken from websites will be added to the end of the list with the whole link and the date of
the use indicated. Example:
Literature:
1. State Program (years of 2009-2013) on economic development of the regions of the Republic of Azer-
baijan/”Economy” newspaper, April 29-May 5 2009
2. Azerbaijan history in 7 volumes, IV volume, Baku: “Science”, 200, 456 pages.
3. Hebibov I. Options of romantic literature. Baku. “Yazichi”, 1984, 167 pages.
4. http://palm.newsru.com/finance/11mar2009/defolt.html - 11 mart 2009, 19:00. 
5. tr.wikipedia.org/wiki/Türkiye-Avrupa_Birliyi_ilişkiləri - 9 iyun 2009, 21:35.
VII. The articles published in or submitted to other publications are not accepted. 
VIII. The editorial staff of the publication decide on the article after obtaining reviews (including anonym
reviews). 
IX. Each  page of the article costs 4 azn
Note: Graduate students of AU can submit their articles for free, while AY faculty members and Ph. D. stu-
dents will have 50% discount (2 AZN per page).
Articles will be send to:
Azerbaijan University
Nesimi district, Tbilisi av-72
Baku, Azerbaijan
Phone: [phone], 13, 16, 17
Email: [e-mail]

---

n 
İPƏK YOLU 
n 
1/2017
AZƏRBAYCAN UNİVERSİTETİ
188
Jurnal Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yanında Ali Attestasiya Komissiyası
tərəfindən təsdiq olunmuş “Azərbaycan Respublikasında dissertasiyaların əsas
nəticələrinin dərc olunması tövsiyə edilən elmi nəşrlərin Siyahısı”na daxil edilmişdir.
♦♦♦
Журнал включён в «Список научных изданий, рекомендуемых для публикации ос-
новных результатов диссертаций в Азербайджанской Республике», утверждённый
Высшей Аттестационной Комиссией при Президенте Азербайджанской Республики.
♦♦♦
The magazine was inscribed in “The scientific edition list, recommended to publication of
main results of the dissertations in Azerbaijan Republic”, confirmed by Superior Examina-
tion Board under President of Azerbaijan Republic.
♦♦♦
Dergi Azerbaycan Cumhuriyyeti Cumhurbaşkanı yanında Yüksek Tasnif Komisyonu
tarafından onaylanmış Azerbaycan Cumhuriyyetinde bilimsel araştırmalarının genel
sonuçlarının yayınlanması önerilen bilimsel yayınların listesine dahil edilmişdir.