Iqtidorlik haqida umumiy tushuncha Iqtidorlilik borasida falsafiy-tarixiy ta’limotlar Birinchi eksperimental tadqiqotlar

Eksperiment natijasida bir yoki bir necha omillarning boshqasiga yoki boshqalariga ta`siri aniqlanadi. Kuzatishdan farqli holda, eksperiment tajribaning qaytaruvchanligini ta`minlaydi, turli sharoitlarda ob`ektni tadqiq etish imkonini beradi, uni “sof holda” o‘rganish mumkin bo‘ladi.
Ekspеrimеnt - bu tajribada sinab ko`rish оrqali fanda хоdisalarni bilish faоliyatida tadqiqоtlar o`tkazib o`rganish usuli hisоblanadi.
Ekspеrimеnt kuzatishga qaraganda yuqоri darajadagi bilish usulidir. Ekspеrimеnt оb`еktni tеgishli tajriba masalalarini tadbiq qilish оrqali оb`еktga ta`sir ko`rsatish o`zlashtirish shu оb`еkt haqidagi bilimlarni bоyitishga yordam bеruvchi usuldir.
Izlanuvchi ekspеrimеnt usulini qo`llash оrqali o`zini qiziqtirgan оb`еktning hamma tоmоnlarini o`rganish uchun unga faоl ta`sir ko`rsatadi. Buning uchun sun`iy sharоitlar yaratadi. Shu sharоitda kuzatuvchilar tеkshirishlar o`tkazib ma`lumоtlar to`planadi.
Ekspеrimеnt usuli хоdisalarning muхim bеlgilari va хususiyatlarini, ularning bоshqa narsa va хоdisalar bilan munоsabatini alоqa va bоg`lanishlarning chuqurrоq o`rganishga imkоniyat yaratadi. Bu usul izlanuvchiga tabiiy sharоitlarda kuzatish оrqali хоsil qilish mumkin bo`lmagan bilim va ma`lumоtlarni оlish imkоniyatini bеradi.
Ekspеrimеntlar turli хil bo`lib ulardan farq qiluvchi fikriy yoki g`оyaviy ekspеrimеntlar хam bоr.
Eksperimentda, uning o‘tkazilish xolatini kuzatish, uni boshqarish, va kerak bo‘lsa uni qaytarish imkoniyati yaratiladi. Eksperimentni passiv kuzatishdan farqi, tekshiruvchining o‘rganilayotgan ob`ektga ta`sir etish imkoniyatining borligidir.
Eksperiment tadqiqotlarining asosiy maqsadi - nazariy tushunchalarni (ishchi gipotezalarni) tekshirish.
Xar qanday eksperiment uch asosiy tarkibiy qismdan iborat bo‘ladi:
1. Eksperimentator faoliyati - sub`ektiv tomon;
2. Tadqiqot ob`ekti - ob`ektiv tomon;
3. Vositalar: instrumentlar, asboblar va jihozlar.
Eksperiment tadqiqotlar yaxshi tayyorgarlikdan so‘ng o‘tkazilib, u mumkin bo‘lgan kam vaqt sarfi va vositalarni xamda olingan natijalarning yuqori ishonchliligini ta`minlashi kerak bo‘ladi.
Eksperimentator ish boshlashdan oldin quyidagi amallarni bajarishi zarur:

• eksperiment maqsadini aniq ifodalashi;

  
  

• eksperiment o‘tkazishning rejasini va tekshirish ob`ektini tayyorlashi, o‘lchov vositalari va asboblarni xam tayyorlashi kerak bo‘ladi;

  
  

Eksperimentni qo‘yishda, ishonchli natijalarni olish uchun quyidagi vazifalar bajariladi:

• o‘rganilayotgan ob`ektni xalaqit beruvchi, ikkilamchi faktorlardan ajratib olish;

  
  

• o‘ta bir xil sharoitlarda tajribani ko‘p marotaba qaytarish imkoniyatiga ega bo‘lish;

  
  

• kerakli diapazonda sharoitlarni o‘zgartirish imkoniyatiga ega bo‘lish kerak bo‘ladi.

  
  

O‘lchov asboblarini tanlash eksperiment maqsadi va rejasi bo‘yicha amalga oshiriladi. O‘lchov vositalari kerakli aniqlik darajasini, xatoliklarni yuqori darajada yo‘q qila olishni ta`minlash kerak.

Barcha eksperiment tadqiqotlarni tabiiy va sun`iylarga bo‘lish mumkin. Tabiiy eksperimentlar sotsial xolatlarni tekshirish uchun ishlatiladi (ishlab chiqarishda, turmushda va xokazo).
Tabiiy ekspеrimеntlar - bu tabiiy sharоitlarda o`tkaziladi: biоlоgik, pеdоgоgik, psihоlоgik, sоtsial bo`lishi mumkin.
Sun`iy eksperiment fanning ko‘p tarmoqlarida ishlatiladi, ayniqsa texnik fanlarda.
Eksperiment tadqiqotlar laboratoriya va ishlab chiqarish eksperimentiga bo‘linadi. Laboratoriya eksperimentlari tipik asboblar, maxsus modellar, stendlar, jihozlar va hokazo ishlatilib, o‘tkaziladi. Bu tadqiqotlar kerakli sondagi tajribalarni o‘tkazish va oz sarf orqali yaxshi ilmiy ma`lumot olishini ta`minlaydi. Eksperimental tadqiqotning bunday natijalari xamma vaqt xam jarayon yoki ob’ekt ishining borishini toʻliq aks ettira olmaydi. Lekin, laboratoriya sharoitida xar qachon xam real ishlab chiqarish yoki jarayon o‘tkazilayotgan shart-sharoitlar to‘la modellashtirilmaydi, shuning uchun ishlab chiqarish eksperimenti o‘tkaziladi.
Ishlab chiqarish eksperimenti tadqiqot ob`ektini real sharoitlarda, real ishlab chiqarishning turli ko‘rinishdagi ta`sirlarini xisobga olgan xolda olib boriladi, faqat ishlab chiqarish sharoitlaridagi eksperimentni o‘tkazish juda katta tayyorgarlikni talab qiladi. Bunday eksperimentlar laborotoriyadagidan murakkab, tajriba naturasi (mavjud jarayon yoki ob’ekt) xajmdorligi oqibatida puxta fikrlash va rejalashtirishni talab etadi. Ekspluatatsiya qilinadigan ob’ektning turli dala sinovlari xam ishlab chiqarish tadqiqotlarga kiradi. Tegishli metodika va shakl boʻyicha tashkilotlar yoki muassasalardan, korxonalardan u yoki bu tadqiq etilayotgan masala boʻyicha materiallar toʻplash ishlab chiqarish eksperimentlarining bir turi xisoblanadi.
Ba`zida, izlovchi (birlamchi) eksperimentlarni o‘tkazishga to‘g‘ri keladi. U o‘rganilayotgan xodisalarga barcha faktorlarning ta`sirlarini tasnif (klassifikatsiya) qilish uchun birlamchi qiymatlar yetishmaganda o‘tkaziladi. Bu eksperimentlar natijasida, tadqiqotning to‘la o‘tkazish dasturi yaratiladi.
“Insonning iqtidori yerdan zo'rg'a chiqqan va katta e'tibor talab qiladigan kichik niholdir. Uni asrash va asrash, unga g'amxo'rlik qilish, u o'sib ulg'ayishi va mo'l meva berishi uchun hamma narsani qilish kerak "
Bugungi kunda Rossiya uchun iqtidorli bolalarni aniqlash, rivojlantirish va qo'llab-quvvatlash muammosi juda dolzarbdir. Ularning qobiliyat va iste’dodini ochib berish va ro‘yobga chiqarish nafaqat iqtidorli bola, shaxs sifatida, balki butun jamiyat uchun muhim ahamiyatga ega. Iqtidorli, iqtidorli bolalar va yoshlar har qanday davlatning salohiyati bo‘lib, uni samarali rivojlantirish, zamonaviy iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni hal etish imkonini beradi. Shu munosabat bilan iqtidorli va yuqori ishtiyoqli bolalar bilan ishlash zarur.
Rossiya prezidenti Vladimir Putin ushbu muammoning ahamiyati haqida gapirdi.
Bu Rossiya Federatsiyasi Federal Majlisiga yuborilgan xabarning nuqtalaridan biri: «… Iqtidorli bolalarni izlab topish va qo‘llab-quvvatlashning umumdavlat tizimini yaratishni yakunlash zarur. Har bir inson, daromad darajasi, ota-onasining ijtimoiy mavqei va oilalarning yashash joyidan qat'i nazar, yoshligidanoq o'z qobiliyatini rivojlantirish imkoniyatiga ega bo'lishi kerak.
Iqtidorli bolalarni aniqlash, tizimli ishlarni tashkil etish Rossiya ta'lim tizimini modernizatsiya qilish sharoitida zamonaviy maktab va ta'lim amaliyotining asosiy vazifalaridan biridir.
Har bir oddiy bolaning rivojlanish imkoniyatlari juda katta. Ammo bu teng sharoitlarda barcha bolalarda bir xil qobiliyatlarni kutish mumkin degani emas. Haqiqatan ham shunday bolalar borki, ular aniq yoki bilvosita o'z tengdoshlari orasida o'rganish qobiliyati bilan ajralib turadi. Va bu bolalar haqiqatan ham alohida yondashuvni talab qiladi, chunki ularning tengdoshlaridan farqi qanchalik baland bo'lsa, shaxsiy rivojlanish istiqbollari shunchalik boy bo'ladi.
Shuning uchun, iqtidorli bolalar bilan shug'ullanish kerak, lekin buni aniq anglab aniqlash, o'rganish va rivojlantirish muammosi iqtidorli bolalar - yuqoridagi muammolar chorrahasida joylashgan murakkab.