119
onu ləğv etmiş, İrəvan əyaləti təşkil edilmişdir. 1849-cu ildə isə İrəvan quberniyası
yaradılmışdır. İrəvan bölgəsinin ümumi idarəsi ilə yanaşı, onun tarixən formalaşmış
inzibati-ərazi bölgüsü də tədricən aradan qaldırılmış, qəza sistemi yaradılmışdır.
İrəvan bölgəsi tarixinin ən ağır səhifələrindən biri onun Rusiya imperiyası tərəfindən
məqsədyönlü şəkildə erməniləşdirilməsi olmuşdur. İrəvan ən ciddi erməniləşdirmə
siyasətinə məruz qalmış bölgə olmuşdur. Bu siyasət nəticəsində bölgənin etno-
demoqrafik tərkibi dəyişikliyə uğramış, onun yerli əhalisi olan azərbaycanlılar ya
bölgəni
tərk etməyə məcbur olmuş, ya da demoqrafik sarsıntıya məruz qalmışlar.
İrəvan bölgəsində cərəyan edən mürəkkəb siyasi proseslər sosial-iqtisadi həyata
da ciddi təsir göstərmişdir. Xanlıq dövründəki ara çəkişmələri, XIX əsrin ilk
qərinəsindəki müharibələr iqtisadi böhran yaratmış, əkin sahələrinin azalmasına,
sənətkarlıq sahələrinin zəifləməsinə səbəb olmuşdur.
İrəvan bölgəsinin iqtisadiyyatında, bütün dövrlərdə olduğu kimi tədqiq edilən
dövrdə də xalçaçılıq sənəti mühüm rola malik olmuşdur. Aparılan tədqiqatlar
nəticəsində İrəvan bölgəsinin bütün tarixi mahallarında xalçaçılığın ənənələri və
vəziyyəti hərtərəfli şəkildə araşdırılmışdır.
Tədqiqat işində İrəvan bölgəsi xalçalarının sənətkarlıq xüsusiyyətlərinin müəyyən
edilməsi önəmli yer tutur. Bu məqsədlə İrəvan bölgəsininm mahallarından toplanmış
100 xalça xovlu və xovsuz olmaqla növlərinə görə təsnif edilmiş, onların hər birinin
ayrıca xarakteristikası verilmişdir. Bundan başqa, İrəvan bölgəsi xalçaları üçün
səciyyəvi olan əsas elementlər müəyyənləşdirilmiş və onların semantikası şərh
edilmişdir.
Tədqiqat işində əldə edilmiş elmi-təcrübi nəticələr Azərbaycanın xalça sənəti
tarixini, o cümlədən xalça sənətşünaslığını yeni müddəalarla zənginləşdirmişdir.
Azərbaycanın İrəvan bölgəsinin xalça sənəti tarixinin tədqiqi bəzi tövsiyələri də
zəruri edir:
- Azərbaycanın İrəvan bölgəsində toxunan xalçalar Azərbaycan xalçalarının İrəvan
qrupu kimi ayrılmalı və
bu əsasda tədqiq edilməlidir;
- İrəvan bölgəsi xalçalarının çeşnilərinin itib-batmaması üçün həmin çeşnilər bərpa
edilməli və müasir xalçaçılıqda
tətbiq edilməlidir;
- Azərbaycan Xalça Muzeyində Azərbaycan xalçalarının İrəvan qrupu xüsusi qrup
kimi təmsil olunmalıdır.
