İxtisasın adı: Heyvandarlıq mütəxəssisi Modulun adı
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.2. İqlim və bitkiçilik
- Şəkil 2.2. Humid və arid iqlim üzrə yaranan landşaft
- Şəkil 2.3. Bitkilərin inkişafı üçün lazım olan əsas həyat amilləri
- Şəkil 2.4. Bitkidə gedən fotosintez prosesinin sxemi
28
yağıntı mümkün buxarlanmanın cənub yamacda 75 -100%-
i, Ģimal - Ģərq yamacda 50 - 100%-
ini təĢkil edir. QıĢı yumĢaq, yayı mülayim -istidir. Bütün fəsillərdə bol yağıntılı soyuq iqlim yalnız Böyük Qafqazın cənub yamacı (1500-
2700 m) üçün səciyyəvidir. Yuxarı meĢə, subalp və alp zonaları əhatə edir. Ġllik yağıntı mümkün buxarlanmadan 150 - 200% çoxdur. QıĢı soyuq, yayı sərindir. Dağlıq tundra iqlimi Böyük Qafqaz və Kiçik Qafqazın 2700 m - dən, Naxçıvan MR - nın isə 3200 m - dən yüksək ərazilərindədir. Yağıntı mümkün buxarlanmadan 100 -200% çox olur. QıĢ və yay soyuq keçir. Bəzi yerlərdə qar bir ildən o biri ilə qalır.
D
az olan torpaqlara arid (quraq) torpaqlar deyilir (Ģəkil 2.2). Bu zonanın iqlimi isti və quraq olur. Su ilə
yuyulmadığı üçün bu zonanın torpaq profilində, yaxud torpaqaltı qatlarda karbonat, xlorid və sulfatlar toplanır. Arid torpaqlar q uru çöllərdə, səhralaĢmıĢ savannalarda,
yarımsəhra və səhralarda əmələ gəlir. Arid torpaqlara Ģabalıdı, boz qonur
yarımsəhra və müxtəlif səhra torpaqları aiddir.
Burada əkinçilik yalnız süni suvarma aparmaqla mümkündür.
Humid iqlim (lat. humidus –
rütubətli) –
rütubətli li yi artıq olan iqlim hesab olunur. Humid torpaqlarda yağıntının miqdarı buxarlanan və yerə hopan suyun
miqdarından xeyli çox olur və artıq qalan su yer səthində çay Ģəbəkəsi nin,
yəni çay dərələrinin əmələ
gəlməsinə səbəb olur (Ģəkil 2.2) .
Ġlk kənd təsərrüfatı
məhsulu istehsal edən sahə bitkiçilidir. Bu sahənin məhsul istehsalı üçün istifadə etdiyi materiallardan biri günəĢ iĢığının kinetik enerjisi, əsas istehsal vəsaiti isə yaĢıl
bitkilərdir. Bitkiçilik sahəsi üzrə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı üç təbii amilə əsaslanır: bitkilər, iqlim və torpaq.
Torpaq – B itkini qida maddələri və rütubətlə (su) təmin edən əsas mənbədir.
Ġqlim
– H ər hansı bir bitkinin inkiĢafı üçün 5 həy at
amili lazımdır: iĢıq, istilik, su, hava və qida maddələri.
Arid iqlim Şəkil 2.2. Humid və arid iqlim üzrə yaranan landşaft 29
Bitki, torpaq və iqlimin köməyi ilə qeyri - üzvü maddələri üzvi maddələrə çevirir. Bitki üzvi maddələri özünün vegetasiya dövründə sintez edib yaradır. Bitkinin inkiĢaf etdiyi mühitin iqlim amilləri onda gedən fotosintez prosesinə bilavasitə təsir göstərir.
Bütün digər canlı orqanizmlər kimi, bitkilər də öz həyat fəaliyyəti müddətində həmiĢə xarici mühitlə qarĢılıqlı təsirdə olur. YaĢayıĢ Ģəraiti və lazım olan amillər bitkilərin bioloji tələblərinə uyğun olmadıqda onların fəaliyyətində gedən fizioloji proseslər pozulur, inkiĢafı zəifləyir və bəzi halda tələf olurlar. Əksinə, bitkilər lazım olan amillərlə təmin edildikdə, normal inkiĢaf edərək yüksək məhsul verirlər. Bu və ya digər bitki növləri və hətta onların ayrı - ayrı sortları üçün həmin amillərə olan tələbat müxtəlifdir. 2.2.1. Bitkilər üçün tələb olunan əsas həyat amilləri Bitki xarici mühit amillərinin bilavasitə təsiri altında bitir və məhsul verir. Bitkinin yerləĢdiyi yer dedikdə onun bitdiyi torpaq və torpağın özündə və üzərindəki mikroiqlim nəzərdə tutulur. Mikroiqlim və torpaq məhsulun miqdar və keyfiyyətinə təsir göstərir. Hər bir bitki üçün ekoloji Ģəraitin öyrənilməsi aqrotexniki tədbirlərin səmərəli tətbiqində, sortların rayonlaĢdırılması məsələlərinin düzgün həllində və yeni sort yaradılması məqsədi ilə aparılan seleksiya iĢlərində böyük əhəmiyyəti var.
Hər hansı bir bitkinin inkiĢafı üçün aĢağıdakı Ģərtlər və ya vegetasiya amilləri lazımdır: iĢıq, istilik, su, hava və qida maddələ ri
(Ģəkil 2.3) .
2.2.2. İşıq . Bütün vegetasiya müddətində bitkinin günəĢ Ģüasına ehtiyacı var. ĠĢıq çatıĢmazlığında zoğlar çılpaqlaĢır, yarpaqlar tədricən saralır və tökülür, eləcə də çiçək qrupları və çiçəklər tökülür. Ekoloji amil kimi iĢıq fotosintez, transpirasiya və böyümə kimi proseslərdə mühüm rol oynayır. Bitkidə sintez mənbəyi yalnız iĢıqdır.
GünəĢ Ģüalarının bitkiyə verdiyi istiliyi baĢqa istilik mənbələri hesabına yaratmaq mümkündür, ancaq günəĢ Ģüasının bitkiyə təbii təsirini süni iĢıqlar verə bilmir. GünəĢ iĢığı və onun Şəkil 2.3. Bitkilərin inkişafı üçün lazım olan əsas həyat amilləri 30
Ģüa enerjisi yerə normal düĢsə də, bəzən bitkilər iĢıqdan səmərəli istifadə edə bilmirlər . Bu, düzgün əkin aparıımadıqda (sıx səpin), budama normal olmadıqda bitkidə və ə kin
sahəsində yaranan süni kölgələr nəticəsində baĢ verir. ĠĢıqlı dövrün sutkalıq davamiyyəti bitkinin böyüməsini intensivləĢir. Yayın axırında azalan fotoperiodluq yüksək temperaturun müĢayiəti ilə bitkinin böyüməsi ləngiyir.
Adi yay günlərində iĢıqlanma intensivliyi 100 000 lyuksdan çox olur. Ancaq digər Ģəraitlərlə yanaĢı, iĢıq intensivliyi 30000 lyuks olan Ģəraitdə, məsələn, əlveriĢli temperatur Ģəraitində və normal su ilə təmin olunmuĢ yarpaqda assimilyasiya optimal olur. ĠĢıq intensivliyi , hətta buludlu havada da 30000 lyuksa çata bilir. GünəĢ Ģüasının istilik təsiri iĢıq enerjisinin torpağın səthində və yarpaqlarda istilik enerjisinə çevrilməsi ilə ifadə olunur. Müxtəlif dalğalı günəĢ Ģüalarının bitkiyə təsiri eyni deyil. Yer kürəsində bunların miqdarı eyni deyil. Belə ki, dəniz səviyyəsindən yuxarı qalxdıqca ultra - bənövĢəyi Ģüalar çoxalır. Ġnfra - qırmızı
Ģüalar isə aran yerlərində çoxdur. Ultra - bənövĢəyi Ģüalar məhsulun yetiĢməsinə və keyfiyyətinə, infra - qırmızı Ģüalar isə bitkinin inkiĢafına təsir edir. Vegetasiya fazalarına günəĢ
Ģüası çox güclü təsir göstərir (günəĢ Ģüası istilik yaratdığına görə).Yarpaq ayasının böyüməsi iĢıqdan asılıdır. ĠĢıq olmadıqda yarpaq ayası kiçik qalır, saplaq isə xeyli uzanmıĢ olur.
F otosintez bitkilərdə iĢıqda gedir. Fotosintez prosesində yaĢıl bitkilər günəĢ iĢığından istifadə edərək hava və torpağın qeyri - üzvi maddələrini üzvü maddələrə (niĢasta, Ģəkər, zülallara) çevirir
(Ģəkil 2.4) . Foto sintez zamanı bitkilər havadan k arbon qazını alıb, bütün orqanizmlərin tənəffüsü üçün zəruri olan oksigen buraxırlar. Son Şəkil 2.4. Bitkidə gedən fotosintez prosesinin sxemi Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|